Stumloeaze palatale fricatief
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De stumloeaze palatale fricatief of stumloeas palataal wriefklank is 'ne mitklinker dae in versjillendje gespraoke tale veurkump. 't Symboeal det bie 't Internationaal Fonetisch Alfabet gebroek wuuertj is [ç]. In 't Limbörgs is 't ein vanne meugelike oetspraoke vanne zaachte g.
Kènmirke
[bewirk | brón bewèrke]Kènmirke vanne stumloeaze palatale fricatief zeen:
- De meneer van oetspraok is fricatief, det mèntj det ze wuuertj gemaak dore lóchstroum door e smaal kenaal oppe oetspraokplaats te paerse, wodoor turbulens óntsteit;
- De oetspraokplaats is palataal, det inhèltj det t'r wuuertj oetgespraoke door 't middelste vanne tóng of 't bakdeil daovan op te duje nao 't hel verhieëmeldje;
- De artikulaasje is stumloeas, waat mèntj det ze wuuertj gemaak zónger trilling vanne stumbenj. In sómmige spraoke waere de stumbenj pezetig aopgehaje, dewiel ze in anger spraoke slap zeen, zodet ze de stumhöbbendjheid van aangrenzendje klenk kan euvernumme;
- Ze is 'nen orale mitklinker, waat mèntj det de lóch allein dore móndj eweg kan kómme;
- Ómdet dees klank neet wuuertj gemaak door lóchstroum euvere tóng, geldj de dichotomie van centraal taenge lateraal mitklinkers neet;
- 't Lóchstroummechanisme is pulmonisch, det mèntj det de klank wuuertj gemaak door lóch die allein dore lónge en 't middereef wuuertj geduujdj, wie bieje meiste klenk.
Limbörgs
[bewirk | brón bewèrke]In 't Limbörgs kump de stumloeaze palatale fricatief väöl veur, in bao alle dialekte, mit oetzunjering vanne Ripuarische dialekte, wie 't Völzer en 't Kirkräödsj, wo d'r allein sporadisch in lieënwäörd veurkump (zuuch ouch: zaachte g). Inne dialekte wo d'r veurkump wusseltj t'r meistes aaf mitte velaire variantj. Me mót aevel waal opmirke det de palataal fricatieve döks net get wiejer inne móndj waeren oetgespraoke (póspalataal).
De stumloeaze palatale fricatief kump inne meiste dialekte veur bie 'ne palatale kónteks of veurklinkers; me sprèk ouch waal van 't ich-laut.
| Oetspraok nao posiesje | ||
|---|---|---|
| posiesje | IPA | spèlling |
| begin | ['çé:mis] | chemisch |
| ['çr̥ǿ:mələ] | chreumele | |
| tösse twieë klinkers | ['rɪçəl] | richel |
| allein anen ènj | [lè:ç] | leech |
| ènjcluster | [æçs] | echs |
| [bǽr̥:ç] | berg | |
Anen ènj van e waord en in 'ne stumloeaze kónteks kan de stumloeaze palatale fricatief 'nen allofoon zeen vanne stumhöbbendje palatale fricatief door auslautverhärtung (dink aan stege ['sté:ʝə] taenge steeg [stè:ç]); wen 't waord wuuertj gevolg door 'n anger waord det aanvèngk mit 'ne klinker, den is t'r juus ummer stumhöbbendj.
Juus wie bie de anger sibilanten en fricatieven in 't Limbörgs wuuertj döks 'ne (zaachte) plosief oetgespraoke wen dees klank völg op 'ne nasaal.
Behauven es 'ne versjieningsvorm vanne zaachte g, kan d'r ouch veurkómmen es 'ne stumloeaze variantj vanne palatalen approximant: [j], wie in piano: [pi'jà:no] of [pçà:no], in snel oetspraok. Mit naam anen ènj van wäörd die ènjigen op 'n ie-klank kan d'r veurkómme wen 't waord wuuertj benaodrök, wie in eigename: Annie! ['ɑniç]. In dees vel is 't aevel ummer vól palataal en noeatj póspalataal.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||