Literatuur euver 't Limburgs

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Literatuur euver de Limburgse sjtreektaal

Literatuur euver 't Limburgs (de Limburgse taol, of euver ein vaan de Limburgse dialekte), begint te versjijne in de twiede hèlf vaan de 19e iew. D'n ierste dee e weitensjappelijke besjrijving gaof vaan e Limburgs dialek, waor Guillaume Franquinet, dee in 1851 zien 'Proeve over 't taaleigen der stad Maastricht' publiceerde. In 1884 publiceert Jakob Jongeneel oet Heerle Een Zuid-Limburgsch taaleigen, Proeve van vormenleer en woordenboek der dorpsspraak Heerle, wat me kin zien es 't ierste woordebook vaan e Limburgs dialek.

Zuug hie veur 'n euverziech van de Limburgse literatuur (Literatuur in 't Limburgs).

Gesjiedenis

Literatuur euver 't Limburgs (de Limburgse taol, of euver ein vaan de Limburgse dialekte), begint te versjijne in de twiede hèlf vaan de 19e iew. D'n ierste dee e weitensjappelijke besjrijving gaof vaan e Limburgs dialek, waor Guillaume Franquinet, dee in 1851 zien 'Proeve over 't taaleigen der stad Maastricht' publiceerde. Heer waor ouch ein vaan de opriechters vaan 't weekblaad De Maasgouw, boe-in vaanaof 1879 regelmaoteg bijdrages versjene euver mèt naome 't Mestreechs. In 1884 publiceert Jakob Jongeneel oet Heerle Een Zuid-Limburgsch taaleigen, Proeve van vormenleer en woordenboek der dorpsspraak Heerle, wat me kin zien es 't ierste woordebook vaan e Limburgs dialek. 'n Ierste publicatie euver 't Remunjs versjijnt in 1889. Ouch de ierste twinteg jaor vaan de 20e iew kinne nog gerekend weure tot de heibaove besproke pioneersfase. Hei en dao zien 't inkelinge die ziech mèt de bestudering vaan de Limburgse dialekte bezeg hawwe: C. Breuls (Mestreechs), Th. Timmers (Zittesj), J. Schrijnen (Limburgse dialekte).

Vaanaof de opriechting vaan de vereiniging Veldeke in 1926, beujt 't gelieknaomeg tiedsjrif e platform veur publicaties in en euver de Limburgse dialekte. Daomèt zien v'r in de daarteger jaore 't aontal publicaties touwnumme. Belaankrieke vertegewoordegers vaan dees generatie zien: J.C.P. Kats (Remunjs), W. Dols (Zittesj), E. Jaspar en H.J.E. Endepols (Mestreechs), en euver de Limburgse dialekte in 't algemein: W. Roukens en J.van Ginneken.

'n Volgende opleving in de belangstèlling veur de dialekte gief 't vaanaof de jaore zesteg. De belangriekste vertegewoordeger vaan dees periode is A. Weijnen, dee in 1982 same met P.Goossens 't Woordebook van de Limburgse Dialekte (WLD) begint. Vaanaof de jaore zeventeg kriege ouch mie en mie plaotse hun eige woordebook. In 1997 weurt 't Limburgs 'n officieel erkinde streektaol, 'n Europese minderheidstaol. Dao kump 'ne raod veur 't Limburgs en 'ne streektaalfunctionaris. Dat zörg opnui veur 'n touwnaome vaan 't aontal publicaties euver de Limburgse dialekte. Daoneve oontstoon diverse websites mèt es oonderwerp plaatseleke taol en dialek.

Euverziech publikaties

't Volgende euverziech vaan publicaties euver de Limburgse taol pretendeert neet volledeg te zien:

19e iew

• 1884 Jakob Jongeneel oet Heerle publiceert Een Zuid-Limburgsch taaleigen (Proeve van vormenleer en woordenboek der dorpsspraak Heerle.)

20e iew

• 1905 Het dialect der stad Maastricht van J. Houben
• 1914 Vademecum handelt over Maastrichtsch dialect door C. Breuls
• 1917 Theodoor Dorren oet Valkeberg publiceert de Woordenlijst uit het Valkenburgsch plat met etymologische en andere aanteekeningen.
• 1926 tot 2006 tiedsjrif van Veldeke mèt artikele euver dialek, volkscultuur en literatuur.
• 1955 Diksjenaer van 't Mestreechs door H.J.E. Endepols
• 1974 De Chinezen van Nederland, opstellen over Limburgse dialekten en een bibliografie door Jan Notten. Herzene drök in 1988.
• 1985 Remunjs waordebook van J.C.P. Kats
• 1986 Sjöd miech nog eint in: Het dialect van Maastricht door Phil Dumoulin en Jan Coumans
• 1996 Een eeuw Limburgse Dialectologie, Veldeke taalstudie nr. 1 i.s.m. de Vereniging voor Dialect en Naamkunde, div, sjrijvers
• 1982 - 2008 Woordenboek van de Limburgse dialecten (WLD) opgezat door A. Weijnen en wijer door J. Goossens en A. Hagen.
• 1983 Aanwijzingen voor de spelling van de Limburgse dialecten door Jan Notten
• 1998 Iech kal ooch Limburgs door (lèspakket veur secundair ónderwies) Rob Belemans
• 1999 Praote euver 't Mestreechs door Ton van de Wijngaard

21e iew

• 2000 Geere gesproke? Taalattitudes van Maastrichtenaren ten opzichte van het Maastrichts, doctoraalscriptie van T. Paanakker
• 2002 Maastrichts. serie Taal in stad en land, door Ben Salemans en Flor Aarts
• 2002 Lies van Limburgse plaats- en gemeintename (plaatsname) i.o.v. Veldeke-Limburg door Frens Bakker
• 2002 Eindrapport euver de Limburg Enquête 2001-2003 (Raod veur 't Limburgs en Bureau streektaol) door Rob Belemans
• 2002 Maastricht, Maestricht, Mestreech. De taalverhoudingen tussen Nederlands, Frans en Mestreechs in de 19e ièw door M. Kessels van der heijde.
• 2003 Venlo, Zittert en Remunj in de serie Taal in stad en land door Pierre Bakkes
• 2003 Heerlens Nederlands in de serie Taal in stad en land door Leonie Cornips
• 2003 Sjpelling van de Limburgse dialekten (de Veldekesjpelling) (i.s.m. de raod veur 't Limburgs en Bureau sjtreektaal)
• 2004 Dialect en school in Limburg door Sjaak Kroon en Ton Vallen
• 2004 Je eigen Taal, bureau voor de sjtreektaal door Pierre Bakkes
• 2004 Belgisch-Limburgs in de serie Taal in stad en land door Rob Belemans en Ronny Keulen.
• 2005 'n Limburgs etymologisch woordebook (dialek: Valkebergs) van Henk Thewissen
• 2006 T.g.v. 80 jaor Veldeke-Limburg: Publikatie vaan 't book mèt cd van SGV-enquête: 100 jaor Limburgs, door (Schrijnen, Van Ginneken en Verbeeten), dat 'n representatief beeld gief vaan 't dialekgebroek in die periode.
• 2007. Veldeke gief 'n populair wetensjappeleke studie oet, Riek van Klank. 't Book behandelt de streektaal Limburgs en heibij weure alle Nederlands Limburgse en Belsj Limburgse dialekte besjreve mèt hun gemeinsjappeleke en speciaal kènmerke.
• 2009 Stichting Historie Geuldal, jaorbook: Nederlandse vertaling van Göhltal-Karolingisch-Fränkisch-artikel oet 2006.

Woordebeuk in 't dialek

• Woordenboek van de Limburgse Dialecten, A. Weijnen, J. Goossens en A. Hagen, 1988-2008
• AGL Prikken, P. (1994) of de De taal van de Maas: Woordebook Nederlands-Limburgs
• En haffel Ârces/Löms; Horst/Haors. Litjens, G., and A. van Soest (1990),
• Baeks en Aelses, Roebroek, 'Meister' J.L.H. (Louis) (1851-1924), Dialect van Beek-Elsloo, (3e deel vd. serie 'Wat Baek ós bud', facsimile van met de hand geschreven aantekeningen; samegesjtèld door o.a. F. Ramaekers en P. Goossens.
• Blieëriks, Bakker, F. en Hendrikx, A. (1995); 't Blièriks van vruujer, het oude dialect van Blerick-Dorp vergeleken met het Venloos
• Echs, Geurts, R. (1988); Seppig wiej ein smawtpaer. Woorden en uitdrukkingen in het Echter dialekt
• Aelses, Cobben, J.G.G. (2000); De platte Aelsenaer. Diksjenaer van 't Aelser plat óét de jaore 1940-1950 en vreuger.
• Genneps, Van Dinter, W. et al. (1993); Dialectwoordenboek van de gemeente Gennep: Een keuze uit de woordenschat van het dialect van Gennep, Heijen, Milsbeek, Ottersum en Ven-Zelderheide.
• Groeësels, Jaspars, G. (1979) (en 2000); Groéselder Diksjenèr: Woordenboek van het Gronsvelds dialekt
• Hiers, Notermans, J. (1990); Hiersj-Mestreechs-ABN Woordenboek
• Heëlesj, Jongeneel, J., (1884); Een Zuid-Limburgsch taaleigen. Proeve van vormenleer en woordenboek der dorpsspraak van Heerle.
• Heëlesj, Ger Prickaerts et al. (2000); Woadbook veur Heële en umsjtriëke.
• Heljes, Van Horen, L. (1986); Heljese weurd, oehtdrukkinge en gebroeke
• Hertes - Beenen, P. H. H. (1973); Dialect en volkskunde van Herten
• Haorsters, Verheijen, J. et al. (1989); è Maes inne taes, Plat Hôrster
• Kirchröadsj, Amkreutz, L. et al. (1997); Kirchröadsjer Dieksiejoneer
• Kirchröadsj, Bischoff Jo (1986); Wöad en Zagenswies op de Hollendsje Koel
• Lin, Sjure J. (2021); De taal van Lin: ónger ós gezag en gezjwege.
• Mestreechs, Breuls, C. (1914); Vademecum handelend over Maastrichts dialect; Maastricht/Mestreech.
• Mestreechs, Endepols, H.J.E. (1955, 1985); Woordenboek of Diksjenaer van 't Mestreechs; (4e druk) .
• Mestreechs- P.H.M. Shepherd (1946); Van Taol naar Taal: Nederlands voor Maastricht en omstreken Drukkerij CL. Goffint.
• Meerlo-Wanssum - Van de Voort, Th. (1973); Het dialekt van de gemeente Meerlo-Wanssum, (Dialecten van Wanssum, Geisteren, Blitterswijk, Meerlo, Tienray, Swolgen)
• Meersjes - Nijsten, J. (1993); Wäöd op sjterreve nao dwad van 't Meersjens dialect
• Remunjs, Kats, J.C.P. (1985); Remunjs Waordebook
• Sjilves, Peiffer, F.J. (1995); Woeërdebook van 't Sjilves Dialek; Schinveld/Sjilvend.
• Zumpelvelds, Bisschops, M. (1994); Zumpelvelder Wöad: Eerste woordenlijst van het Simpelvelderdialect
• Zittesj, Van der Heijden, L. (1927, 1973); Zittesjen A.B.C.
• Zittesj, Schelberg, P.J.G. (1979); Woordenboek van het Sittards dialect met folkloristische aantekeningen
• Rojers (Stramproy), Steijvers, L. (1989); Weem kintj ze nog? - ein verzameling Rojer weurd + bielaag
• Sösters, Schulpen, W. et al. (2000); Zösterse Kal; Susteren/Zöstere.
• Zjwaams, Geraedts, Wim [w.geraedts@home.nl] ,'t Zjwamer plat, elektronisch woordenboek
• Tegels, Houx, J. et al. (1968); Tegels Dialek: Uiteenzetting over de klankleer, spraakkunst en woordenschat van het dialekt van Tegelen
• Tungelders, Kooijman, G. (1985); Thematisch Woordenboek van het Tungelroys
• Valkebergs, Dorren, Th. (1928); Woordenlijst uit het Valkenburgsch Plat, met etymologische en andere aanteekeningen; Publications de la Société historique et archéologique du Limbourg 52-53 (1917-1918, 2e druk)
• Venloos, Alsters, A. et al. (1993); Venloos Woordenboek
• Venloos, Van Gasselt, J. (1992); Venloos Opzeuk Bukske
• Venrojs, Schols, W., en G. Linssen (1991); Venrays woordenboek. Woordenschat, klankkarakter, systeem, structuur en gebruik van de Venrayse taal
• Wanssum-Meerlo - Van de Voort, Th. (1973); Het dialekt van de gemeente Meerlo-Wanssum; Amsterdam. (Dialecten van Wanssum, Geisteren, Blitterswijk, Meerlo, Tienray, Swolgen)
• Wieërts, Van den Berg, J. et al. (1983); Weertlands Woordenboek.
• Wieërts, Hermans, P.F. (1994); Wi-j zegkdje det op ze Wieërs / Hoe zeg je dat in het Weerts? Een samenvatting over de klanken, spraakkunst en woordenschat van het Weerter dialect; Weert/Wieërt.
• Wieërts, Hermans, P.F. et al. (1998); De Weertlandse Dialecten, vör te laeze, te schriêve en te kalle
• Ubach euver Worms, woordelies

Belgisch Limburg:

• Achel-Hamont, Bernaerts, J. (1991); Hamonts-Achels Dialectwoordenboek: Etymologische verkenningen in het dialect van Hamont en Achel
• Achel-Hamont, Thijskens L. (?, van voor 1993); Pa, vertel nogges van vruger
• Bjêvels, Vandermeeren, L. (1995); Het Bjêvels (Beverlo).
• Bree_(Belsj-Limburg), Schoofs, R. (1988, 1996); Woordenboek van het dialect van Bree en omgeving
• Gènks, Geraerts, A. et al., Gènker Woerdeleest
• Hessels, Staelens, X. (1982, 1990); Dieksjenèèr van 't (H)essels (Hasselt)
• Kortessem, J. (2000); Diksjenêr van Kotsove
• Maaseik - Van der Donck, E. (1980); Maaseik en zijn Maaslandse taal
• Meeswijk, Janssen, J. (1964); Idioticon van het dialect van Meeswijk
• Meeuwen, Kelchtermans, J. (1964); Idioticon van het dialect van Meeuwen
• Stokkem, Venken, M. et al. (1990); 'n Manjel Stokkemer wèurd
• Tungers, Severijns, L. (1985); Zo zègge zë dat én Tongere: Pumkëskal
• Tongeren, Severijns, L. (1989); Nog Pumkëskal: Spreekwoorden en zegswijzen in het Tongers dialect
• Tongeren, Stevens, A. (1986); Túngërsë Dïksjënêer: Woordenboek van het Tongers
• Ukevers, Bollen, G. (1987); Plat Ukevers: Woorden en wendingen uit het dialect van Uikhoven
• Voeres, Buysen, J.; Voerese dieksjonnaer

Aander:

• Dictionaar van 't Jömeliger Plat Gemmenich
• 't Hat van os Platt, Leo Wintgens, sjpelling van 't Plattduutsj Moontse