Gutturalisering
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Gutturalisering is 'n percès wobie alveolair mitklinkers wiejer achter inne móndj waeren oetgespraoke; op 't hel verhieëmeldje (velair). Gutturalisering kump in versjillige maote veur inne meiste Limbörgse dialekte en is algemein good vanne Ripuarisch-Limbörgse dialekte.
Limbörgs
[bewirk | brón bewèrke]Gutturalisering kump op versjillige meneren en in versjillige gradaasjes veur in dialekte van 't Limbörgs. Inne tabel hie-ónger zeen dees vörm euverzichtelik waergegaove. De óngerstreepdje mitklinkers höbbe gutturalisering óngergange.
| Saort | "kindj" | "kinjer" | "ónger"/"anger" | Verspreijing |
|---|---|---|---|---|
| vólledig | kink | kinger | ónger/anger | Parkstad, Tegele e.ó., Ripuarisch-Limbörgs |
| neet euveral (noeatj anen ènj) | kind | kinger | ónder/ander | Heuvellandj (Valkeberg e.ó.), Voerstreek, Haors e.ó. |
| nao achterklinkere bie e paar wäörd | kindj (mouillering) (kind) |
kinjer (kinder) |
ónger/anger | Midde-Limbörg (Ech, Remunj, Wieërt, Zitterd), Belzje Maaskantj (Kinder - Mechele) |
| gein | kind (keend) |
kinder | ónder/ander (oonder/aander) |
Naord-Limbörg (Vinlo, Vinraoj), Mestreech e.ó., res van Belsj Limbörg |
Gutturalisering is ouch e kènmirk det optruuedj inne meiste Ripuarische dialekte. Hiedoor höbbe ouch väöl Limbörgse dialekte in Duutsjlandj vólledige gutturalisering; 'n vermeljenswaerdige oetzunjering hie-op is aevel 't Zelfkantjs.
In dialekte wie 't Wasseberger kump gutturalisering ouch veur in wäörd wie Wèngter "wintjer".
'n Anger veurbild is stank, de imperatief van staon, vanoet *stand, wersjienlik ónger invlood van gank, de imperatief van gaon mit regelmaesige klankverangering.
Op 't Èèsjdes is de gutturalisering nag neet gans doorgewirk wodoor vörm wie rongd en ongder veur róndj/rónk/rónd en ónger/ónder zeen óntstange.
In Naord-Limbörg kump gutturalisering vannen tuup kinjer veur in Haors, Grevors, De Kroeënenberg, Zaerem, de ganse gemèndje Pieël en Maas (Bree, De Grashook, Kunningslus, Mael, De Nirkant, Beringe, Baolder, Helje, Kepèl, Echel en Kessel) en t'n oeaste vanne Maas in Belvend. In Duutsjlandj löp de grens in 't naorde tösse Straole/Kèrke te naorde vanne lien (dus gein gutturalisering) en Haerunge/Wachtedónk te zuje vanne lien. Historisch gezeen gebroekdje me ouch gutturalisering in Tegele, Blieërik en Velde, en meugelikerwies zelfs inne stad Vinlo. Gutturalisering vannen tuup kindj kump veur inne zelvendje plaatse mit oetzunjering van Grevors, Haors, De Nirkantj en Mael, wo me kind zaet, en mit oetzunjering van Kessel, wo me gemouilleerdj kindj zaet. Inne gemèndje Pieël en Maas sjientj me vreuger d'n ónvolstenjig gegutturaliseerdje variantj hóngd te höbbe gebroek; allewiel huuertj me dem allein nag in Zaerem en de Kroeënenberg.
Boete Limbörg
[bewirk | brón bewèrke]Ouch boete Limbörg truuedj gutturalisering op, wie in sómmige Wès-Veluwse dialekte. Dees gutturalisering is aevel neet zoeawied dooróntwikkeldj wie in 't Limbörgs; me gebroek namelik vörm wie strangd en hongd.
'n Ganse anger vorm die ouch gutturalisering wuuertj geneump kump veur in sómmige Greuningse dialekte: smelkn veur "smultje" is hie e veurbild van.
Brónne
[bewirk | brón bewèrke]- Crompvoets, Herman. "Klank- en woordgeografie rond Venlo". Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde 95 (Hasselt 1998).
- Hermans, Ben. "Palatalisatie in een Limburgs Dialect: Dissimilatie als Gevolg van de OCP,'." Dialectfonologie. PJ Meertensinstituut, Amsterdam (1994).
- Hinskens, F. L. M. P., and Marc van Oostendorp. "De palatalisering en velarisering van coronale nasaal-plosief clusters in GTR. Talige, dialectgeografische en onderzoekerseffecten." Taal en tongval 58 (2006).
- Kieft, Antonij P. "Gutturalisering en dentalisering in het Nederlands." De Nieuwe Taalgids 38 (1945): 111-113.