Tóngerlands

Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Tungers, es te dit dialek sjpriks.

't Tóngerlands is e Limbörgs subdialek in de indeiling vaan 't Woordenboek van de Limburgse Dialecten. 't Weurt gesproke in Tóngere en umgeving; groof-eweg geit 't um de gemeintes Diepenbik, Hoeiselt, Tongere, Herstap en deile vaan Kotsoeve (Kortessem) en Riems. 't Tóngerlands weurt gerekend tot de Centraol-Limbörgse dialekte, meh westeleke illeminte euverheerse sterk.

Umvaank[bewirk | brón bewèrke]

De volgende plaotse daan wel tongvel weure tot 't Tóngerlands gerekend.[1]

Kinmerke[bewirk | brón bewèrke]

Oondaanks tot 't Tóngerlands iejer westelek es oostelek vaan karakter is, vèlt de grens nao 't weste touw 't gemekelekste te trèkke. De grens mèt 't weste weurt naomelek gevörmp door de Panninger Zijlinie.[2] Es gevolg daovaan zeet me in Tóngere en umgeving nog vaan sjaop, sjieër en sjoeën en neet vaan schaop, schieër en schoeën wie in 't Wes-Limbörgs. (Opmerking: de ao klink in dit gebeed dèks al doonker en mèt naoslaag, zoetot 't de kant vaan schoëp opgeit.) Me zuut dat heibove in 'n plaotsnaom wie Sjaakove (Nederlands Schalkhoven).

Es v'r 't euver de vocaole (klinkers) höbbe, daan deit 't Tóngerlands gans mèt 't weste mèt. Me zeet hei haus, ais, maoke, bier en goed tegeneuver oostelek hoes, ies, make, beer en good. Dit is ouch in 't Bilzerlands nog zoe. Oontrunding kump in 't noorde vaan 't gebeed veur, is evels zeker neet typisch veur 't Tóngerlands en ouch in Tóngere zelf oonbekind.[3]

Typisch Haspegouws is ouch de r-sjouw in e woord wie pjèd 'peerd'. De stijgenden diftong in dat woord, die door de oetvallende r weurt opgerope, is al hielemaol typisch veur de regio.

Dich es veurnaomwoord veur de twiede persoen kump in sommege plaotse nog zjus veur, in aandere evels neet. In Tóngere is 't beveurbeeld oonbekind; dao weurt dzjieë gezag. Dit woord is zoeget universeel in d'n Haspegouw; in dialekte die dich nog wel gebruke, is dzjieë miervoudsvörm of beleefheidsvörm, wie dat örges anders geer of geej/gij is. 't Wäördsje dzjieë is ouch vaan invlood gewees op 't bezittelek veurnaomwoord zjijn/zjain, wat weurt gezag in de Tóngerlands dialekte die ouch dich kinne. Zjijnen otto beteikent dus 'dienen oto' (en neet 'zienen oto'). In dialekte die allein dzjieë kinne, gebruuk me dit wäördsje evels neet: dao is 't gewoen oeren otto.[4]

Spelling[bewirk | brón bewèrke]

In 1985 en 1986 versjene in Tóngere respectievelek 't beukske Pumpkëskal en d'n Túngërsë Dïksjënêer. Hei-in woort de spelling vaan 't Tungers vasgelag - 'n spelling die hendeg vaan de Veldekespelling en aander systeme aofwiek, mèt väöl opvallende diacritische teikes. Veural de <ë> (veur de sjwa) en <ï> (veur d'n i-klaank in pit) valle op. Sommege later dictionaire vaan oet de buurt, wie d'n Hôessëlsë Diksjenêer oet 1995, höbbe hun spelling dao-op geènt. Zoedoende is Tóngerlands dèks gemekelek op sjrif te herkinne.

Bronne[bewirk | brón bewèrke]

  1. WLD III:4 - Vogels
  2. Taal.Phileon.nl - Taalkaart van Limburg
  3. Rob Belemans en Ronny Keulen, Taal in stad en land: Belgisch-Limburgs. Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2004: p. 30
  4. Belemans en Keulen (2004): pp. 60, 61
Limburgs
 Historie Audnederfrankisch · Middelnederlands · Kölse expansie · Braobentse expansie
 Kènmerke Grammair (umlaut · Limburgs gerundium) · Klanklier (sjleip- en sjtoettoen · zaachte g · Paragogische sjwa · sandhi · Uerdinger Linie · Benrather Linie · Getelien) · Sjpelling · Vocabulair
 Intern versjille Panninger Linie · Panninger Zielinie · doe/geej-lien · Mouillering en gutturalisering · Óntrunjing · Aud- en nuujlang aa · Oergermaanse ai en au · Oergermaanse al en ol · Sjerplang ee en oo · Oergermaanse ī en ū · h-deletie · r-sjoew · t-deletie
 Dialekte Naord-Limburgs Haorsters · Venloos
Wes-Limburgs Dommellands (Buuls) · Demerkempes (Hessels) · Berringerlands · Loeënerlands · Truierlands (Sintruins) · Getelands (sóms mitgeraekendj)
Centraal-Limburgs Wieërtlandjs (Wieërts) · Häörs · Maaskempes · Centraal-Maaslandjs · Treechterlands (Mestreechs) · Bilzerlands · Tóngerlands (Tungers)
Oes-Limburgs Naordelik Oes-Limburgs (Remunjs) · Zujelik Oes-Limburgs (Zittesj · Gelaens · Valkebergs)
Ripuarisch-Limburgs Zuudoes-Limburgs (Heëlesj · Dusseldörper · Krieëvelsj) · Bergisch · Platdiets
 Anger dialekte in de Limburge Kempes (Loeis) · Kempelands (Lommels) · Maels · Kleverlands (Genneps · Venrods) · Ripuarisch (Kirchröadsj)
 Contakvariëteite Limburgs-Nederlands (Citétaal · Groenstraats · Heerles-Nederlands · Nedertreechs)
 Media en infrasjtructuur Limburgse literatuur (sjrievers) · Limburgstalige meziek (zengers · gróppe) · Secundair literatuur (Woordenboek van de Limburgse Dialecten · anger dictionaire) · Corpus Gesproken Limburgs · Limburgs in 't óngerwies · AGL · Hoes veur 't Limburgs · Raod veur 't Limburgs · Vereiniging Veldeke · Limbörgse Academie · Limburgse Wikipedia
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Tóngerlands&oldid=459811"