Braobantse expansie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Mèt de Brabantse expansie weurt in de historische taolkunde in de ierste plaots de historische euverdrach vaan bepaolde kinmerke vaan 't Braobants op de naobij streektaole en mie in 't biezunder op 't Limburgs bedoeld. Dees expansie waor veural dudelek aonwezeg in de late Middeliewe en de zestienden iew, mer in Vlaandere doort zie in zeker opziech tot op d'n daag vaan vendaog.

Achtergroond

Vaanaof de daartienden iew woort de macht vaan 't gewes Braobant ummer groeter mèt stei wie Brössel, Leuve, Mechele en get later ouch Antwerpe. Sins 800 waor Kölle in de zuideleke Nederlen iewelaank gaans mechteg en invloodriek gewees (zuug ouch Kölse expansie), mer mèt de Slaag bij Woeringe oet 1288 waor dit definitief veurbij. Via de provincie Braobant woort ouch en veural d'n invlood vaan 't Vlaoms weiers verspreid, nao de noordelike provincies Holland en Utrei.

Oet euvergeleverde bronne is gebleke tot Holland in de dertiende iew de Vlaoms/Braobantse -cht nog neet euvergenome haaj. 'n Aander gewes wat toen via Braobant de Vlaomse vernuujinge euvergenome heet is 't Land van Kleef. 't Kleverlands heet ouch noe nog gans veul westeleke kinmèrke in vergelieking mèt aongrenzende dialekte. In 't zuije vaan Braobant (waarsjienlik de umgeving vaan Leuve en Brussel) oontwikkelde de aaj klaanke ii en uu ziech 't ierst tot de diftonge ij en ui. Dees oontwikkeling heet ziech al gauw weiers nao 't ooste verspreid, ierst tot in 't hujig Belsj Limburg en vervolges ouch tot in Mestreech. Nog 'n aander klaankoontwikkeling waor 't wegvalle vaan de slot-n in d'n oetgaank -en.

Es in de twiede hèlf vaan de zestienden iew de Tachtigjaorige Oorlog oetbraak, haaj dit verregaonde gevolge veur de Laog Lande en hun bevolking en taol. Veul veurname protestante vluchde oet Braobant nao de noordeleke provincies en nome hun taol mèt. 't Braobants kroog hiedoor nog mie status es 't ierder al haaj. De consonantcluster -cht- woort vanaof dan euveral gebruuk in plaots vaan d'n aajere -ft, en de diftonge ij en ui woore vanaof toen ouch in Amsterdam gebruuk. Umtot 't Amsterdams ouch toen al veul prestiesj haaj, heet op zien beurt 't gans Noorderkwartier vaan Holland de oorspronkelik Braobantse diftonge euvergenome.

Naowèrking

In 1648 woore de Noordeleke en de Zuideleke Nederlande vaan einander gesjeie, boemèt de Braobantse expansie groetendeils gestop woort. Vanaof toen höbbe de Braobantse diftonge ziech allein nog in de Spaonse (laoter de Oostenriekse) Nederlandse gans langzaam weiers verspreid. De veur 't Leuves en Brussels typische diftonge oi- en oei- zien ewels nörges aanders euvergenome.