Iesland

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Iesland
Basisgegaevens
Officieel taal	Ieslands
Huidsjtad	Reykjavík
Sjtaotsvörm	Rippebliek
Sjtaotshoof (lies)	Guðni Th. Jóhannesson
Premier	Katrín Jakobsdóttir
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	103.125 km² 2,70%
Inwoeners – Deechde:	317.351 (2014) 3,1/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Ieslandse Kroen (ISK)
Tiedzaone	UTC 0
Nationale fiesdaag	17 juni
Vouksleed	Lofsöngur
Web | Code | Tel.	.is | ISL | +354

Iesland (Ieslands Lýðveldið Ísland) is 'n eiland en rippubliek in Noordoost-Europa, ten noorde vaan Groet-Brittannië en Ierland, ten weste vaan Noorwege en ten zuie vaan Greunland.

De inwoeners vaan Iesland heite Ieslanders.

't Eiland zelf is geologisch hiel aktief en kènmèrk zich mit gletsjers, geisers en vulkane, boevaan de Hekla de groetste is.

Bestuurleke indeiling

Iesland is ingedeild in 24 magistrature (en Reykjavík apaart), ach regio's en 74 gemeintes.

Taole

't Ieslands is de taol vaan alle otochtoon inwoeners. De taol steit nog zier kortbij 't Aajdnoords en vèlt ouch op door zie puristisch karakter. 't Geuf versjèlle tösse de dialekte, mer die zien neet zoe oetgesproke es in de aander Germaanse taole.

Op sjaol liert me Ingels en Deens spreke; de lèste taol kin me eventueel inwissele veur 'n aander Noordse taol.

Historie

De historie vaan Iesland is kort - 't land is veur de negenden iew woersjijnelek neet bewoend gewees. Hiel mesjiens vèlt 't te identificere mèt Thule, e noordelek eiland wat de Grieksen oontdèkker Pytheas zouw höbbe bezeild; aander locaties, wie de kös vaan Noorwege, koume dao evels mie veur in aonmerking. Toch is Thule langen tied es Latiense naom veur Iesland gebruuk.

Al veur de Noordse kolonisatie woort 't eiland bewoend door Ierse monneke. Recint archeologisch oonderzeuk heet bewoening roond 800 ouch bevesteg. De Zweedsen oontdèkkingsreizeger Garðar Svavarsson zeilde in 870 um Iesland en stèlde zoe vas tot 't 'n eiland waor. In 874 kaome de ierste Noordse koloniste, veural oet Noorwege mèt geruifde Ierse slaove, nao 't eiland. De vloot oonder Ingólfr Arnarson góng kortbij Reykjavík aon land. Aander koloniste volgde en tege 930 waor 't mieste bebouwbaar land opgeëis. In dat jaor volgde de stiechting vaan de Ieslandse volksvergadering, 't Alþingi. Alewel tot de Ieslanders iers heidens waore, naom 't Alþingi in 1000 bij stumming 't christendom aon.

In de ierste iewe bleef 't eiland de facto oonaofhenkelek vaan zie Noors mojerland. In d'n daartienden iew raakden 't land evels hopeloes verdeild oonder de diverse stamhoofde (goðar), mèt 'ne börgeroorlog tot gevolg. Dit brach de Ieslanders, op iniatief vaan 't Noorsgezind stamhoof Gissur Þorvaldsson, detouw ziech bij Noorwege aon te slete. 't Land heel 'n groete otonomie: 't moch zien eige wètte hawwe en Ieslandse börgers zouwe geliekweerdeg zien aon Noorse. Vaanaof 1397 kaom Noorwege in personeel unie mèt Zwede en Denemarke mèt es gevolg tot ouch Iesland vaanoet Kopenhage woort geregeerd. Wie de unie in 1523 woort opgebloze, woorte de Noorse kolonies expliciet aon Denemarke touwgeweze (en neet aon Noorwege, al bleef dat wel in personeel unie mèt Denemarke).

In 1536 góng Denemarke euver op 't lutheranisme. Iesland kraog langer d'n tied um ziech te bekiere, meh nao e paar jaor woort dao wel serjeus werk vaan gemaak. Sommege Ieslanders verzatte ziech tege gedwoonge bekiering; Jón Arason, de lèste bisjop vaan Hólar, mós dat in 1550 mèt d'n doed bekoupe. In de zeventienden iew begós d'n Deense keuning ziene greep op Iesland te versterke. Zoe eisden 'r in 1602 tot de Ieslanders allein mèt Dene mochte handele. Dit handelsmonopolie kaom voort oet 'n mercantilistische filosofie. Tegeliek mochte Dene in Iesland ouch niks aanders doen es handele. Zoe beheel 't land zien isolatie.

In 1783 beersde de völkaon Laki oet. De aswolk brach enormen hoongersnoed euver 't land. 't Monopolie woort heimèt oonhawbaar en in 1786 woorte de regele versóppeld. De keuning wees zès plaotse aon boe Dene en Ieslanders vrij kóste handele. Zoe oontstoonte de ierste groeter plaotse in 't extreem lendelek Iesland. Reykjavík greujde zelfs oet tot 'n stad. 't Land moderniseerde wijer. In 1800 woort 't Alþingi opgeluf en vervaange door de Landsyfirréttur. In 1814, wie Denemarke en Noorwege definitief gesplits woorte, bleef Iesland aon Denemarke.

De modernisering haolde ouch nationalistische sentiminte bove. Väöl Ieslanders waore engsteg tot 't land zouw verdeense. Dit leide al in 1845 tot de heropriechting vaan 't Alþingi, wat noe gein awwerwèts Germaans geding meh e modern parlemint mèt parlemintsgebouw in Reykjavík woort. In 1874 kraog 't land otonomie vaan Denemarke. In 1918 woort 't 'n oonaofhenkelek keuninkriek, in personeel unie mèt Denemarke.

Kort nao de Duitse bezètting vaan Denemarke in 1940 beslote de Britte 't strategisch Iesland te bezètte. Later naome de Amerikaone die rol euver. In isolatie vaan 't moojerland braok Iesland de dynastieke band mèt Denemarke: in 1944 verklaorden 't ziech tot 'n oonaofhenkeleke rippubliek. Euver 't algemein vere Ieslanders neet 1918 meh 1944 es 't jaor vaan hun oonaofhenkelekheid.

In de jaore nao d'n Twiede Wereldoorlog sloot Iesland ziech bij de NAVO aon. Umtot 't zelf gei leger opzat, woort de NAVO feitelek veur de defensie verantwoordelek. De economie bleujde sterk op door de groete stabiliteit. Door de einzijegheid vaan de economie - e groet deil vaan d'n export besteit oet vès - maakden 't land nog diverse klein crises mèt. 'ne Groetere crisis kaom in 2008, wie diverse Ieslandse kapitaolbaanke, mèt dèks väöl cliënte in 't boeteland, umvele.