1999
1999 (MCMXCIX) waor e gewoen jaor wat begós op vriedig op de Gregoriaanse kalender. 't Waor, in naam van de Vereinigde Naties, 't Internationaal Jaor veur Awwere, en in de Chinese astrologie waor dit e Jaor van d'n Haos.
Gebäörtenisse[bewirk | brón bewèrke]
Jannewarie[bewirk | brón bewèrke]
- 1 - De giraal inveuring van de Euro en daomèt de bijbehurende monetaire unie, de Eurozone. De wierde weurt 2,20371 Nederlandse gölle, 40,3399 Belzje frank en 1,95583 Duitse mark.
- 1 - Ruth Dreifuss weurt de ierste vruiwlike en de ierste Juudse bóndpresident vaan Zwitserland.
- 19 - Begin vaan de börgerkreeg op Ambon, tösse christene en moslims.
- 25 - In Colombia vint 'n eerdbeving plaots vaan 6,0 op de sjaol vaan Richter. Heibij valle minstes doezend doeje.
Fibberwarie[bewirk | brón bewèrke]
- 12 - D'n Amerikaanse senaot blokkeert wijere veurtgaank vaan de impeachment-proceduur tege president Bill Clinton.
- 16 - De Koerdische rebelleleismaan Abdullah Öcalan weurt door Turkije gearresteerd.
- 27 - De Nigeriaanse presidentsverkezinge weure gewónne door Olusegun Obasanjo. Dit zien de ierste vrij verkezinge sins 1983.
- 27 - Keuning Abdullah II weurt gekroend tot keuning van Jordanië, es opvolger vaan d'n op 7 fibberwarie gestorve keuning Hoessein.
Miert[bewirk | brón bewèrke]
- In Nederland, veural in Wes-Friesland, hiers de ganse maond Veteraonekrenkde.
- 12 - Pole, Tsjechië en Hongarije trejje touw tot de NAVO.
- 22 - D'n ierste vlöch um de wereld mèt 'ne lochballon weurt voltoejd.
- 24 - De NAVO begint mèt 'n militair campagne tege Joegoslavië, vaanwege 't etnisch geweld in Kosovo.
- 24 - In de Mont-Blanctunnel tösse Fraankriek en Italië weujt 'ne braand, boebij 39 lui sterve.
April[bewirk | brón bewèrke]
- 1 - Nunavut, e gebeed in Canada boe de Eskimo's sterk in de mierderheid zien, weurt oonaofhenkelik vaan de Noordwesterritoria.
- 5 - Libië lievert de twie verdachte vaan 'n vleegmesjienaonslag in 1988 oet aon 'nen Sjotsen tribbenaol op Nederlandse bojem bij Zeist.
- 13 - In Wuppertal, Duitsland, sterve vief lui naotot de zweeftrein nao oonder stort.
Mei[bewirk | brón bewèrke]
- 17 - Ehud Barak weurt premier vaan Israël.
- 28 - De restauratie vaan Leonardo da Vinci's fresco 't Lèste Aovendmaal weurt voltoejd.
Juni[bewirk | brón bewèrke]
- 9 - Joegoslavië en NAVO beïndege hunne kreeg. 't Joegoslavisch leger trèk ziech trök oet Kosovo. De volgenden daag weure de lochaonvalle gestop.
- 13 - Parlemintsverkezinge in 't Belsj.
- 16 - Thabo Mbeki weurt gekoze tot de nuie president vaan Zuid-Afrika.
Juli[bewirk | brón bewèrke]
- 12 - Guy Verhofstadt weurt de nuie premier vaan 't Belsj.
- 13 - Patrick Dewael weurt de nuien ierste minister vaan Vlaondere.
- 23 - Mohammed VI weurt keuning vaan Marokko.
- 25 - Lance Armstrong wint veur d'n ierste kier de Tour de France. Heer zal; dit nog zes kier herhaole.
Augustus[bewirk | brón bewèrke]
- 11 - In 'ne stroek vaan Cornwall, Ingeland, tot in India vint 'ne totaole zonsverduustering plaots. In Nederland en 't Belsj raak de zon ouch veur oongeveer negeteg percint verduusterd.
- 13 - Steffi Graf kundeg aon te stoppe mèt tennisse.
- 17 - in Turkije vint 'n eerdbeving plaots mèt 'n krach vaan 7,4 op de sjaol vaan Richter, mèt 't epicentrum bij Izmit. Dao valle mier es 17.000 doeje.
September[bewirk | brón bewèrke]
- 14 - De len Kiribati, Nauru en Tonga weure lid vaan de VN.
- 21 - Bij 'n eerdbeving in Taiwan vaan 7,6 op de Sjaol vaan Richter valle 2415 doeje.
Oktober[bewirk | brón bewèrke]
- 5 - Generaol Pervez Musharraf pleeg 'ne staotsgreep in Pakistan.
- 12 - Roond dezen daag moot de zèsmiljardsten eerdbewoener gebore zien. E keend oet Sarajevo krijg de symbolische ier dezen titel te draoge.
- 20 - Abdurrahman Wahid weurt tot president vaan Indonesië gekoze.
November[bewirk | brón bewèrke]
- 6 - E referumdum in Australië heet es oetslaag tot me de monarchie wèlt behawwe.
- 20 - China lanceert zien ierste Shenzhou-rakèt.
December[bewirk | brón bewèrke]
- 2 - 't Intern zelfbesteur vaan Noord-Ierland weurt herstèld.
- 4 - Prins Filip van Belsj trojt mèt graovin Matilde d'Udekem d'Acoz.
- 10 - De Nederlandse weitesjappers Martinus Veldman en Gerard 't Hooft kriege de Nobelpries veur natuurkunde veur hun werk in de kernfysica.
- 20 - Macau weurt door Portugal aon China euvergedraoge.
- 31 - Boris Jeltsin trejt aof es president vaan Rusland. Zienen opvolger a.i. weurt Vladimir Poetin.
- 31 - 't Panamakanaal kump in hen vaan Panama, naotot 't sins d'n oonaofhenkelikheid vaan dit land in Amerikaanse hen gewees waor.
Nobelprieze[bewirk | brón bewèrke]
- Natuurkunde: Gerard 't Hooft en Martinus Veldman "um 't leech werpe op de kwantumstructuur vaan de elektrozwake interactie in de natuurkunde."
- Sjemie: Ahmed Zewail "um zien studies vaan de euvergaanksstaote vaan sjemische reacties, gebruuk makend vaan femtosecondespectroscopie."
- Geneeskunde: Günter Blobel "um de oontdèkking tot eiwitte eige signale höbbe die hun transport en lokalisering in de cel regele."
- Literatuur: Günther Grass, "dee zien vroleke zwarte fabele 't vergete geziech vaan de historie oetbeelde."
- Vrei: Dokters Zoonder Grenze "es erkinning veur de organisatie zie humanitair pioneerswerk op diverse continente."
- Economie: Robert Mundell "veur zien analyse vaan monetair en fiscaol beleid oonder diverse wisselkoersrezjiems en zien analyse vaan optimaol munteinheidgebeje."
Persoen vaan 't Jaor[bewirk | brón bewèrke]
Jeff Bezos. Tot Persoen vaan d'n Iew woort Albert Einstein oetgerope.
Films[bewirk | brón bewèrke]
- The Blair Witch Project
- Being John Malkovich
- The Sixth Sense
- Fight Club
- Ôdishon
- Beau travail
- Todo sobre mi madre
- The Matrix
Gebaore[bewirk | brón bewèrke]
- 9 aprèl - Lil Nas X, Amerikaanse rapper
- 12 augustus - Matthijs de Ligt, Nederlandse voetballer
- 26 november - Perr Schuurs, Nederlands-Limbörgse voetballer
Gesjtorve[bewirk | brón bewèrke]
- 2 jannewarie - Sebastian Haffner, Duutse publicis (91)
- 14 jannewarie - Aldo van Eyck, Nederlandsen arsjitek (80)
- 7 fibberwarie - Hoessein van Jordanië, keuning (63)
- 8 fibberwarie - Iris Murdoch, sjriefster en filosofin (79)
- 22 fibberwarie - Philip Bloemendal, Nederlandse nuujslaezer (80)
- 1 miert - Enneus Heerma, Nederlandse politicus (54)
- 2 miert - Dusty Springfield, Britse zengeres (59)
- 4 miert - Karel van 't Reve, Nederlandse sjriever (77)
- 7 miert - Stanley Kubrick, Amerikaanse filmregisseur (77)
- 8 miert - Joe DiMaggio, Amerikaansen hónkballer (84)
- 12 miert - Yehudi Menuhin, Amerikaanse violis (82)
- 1 juni - Christopher Cockerell, Britsen inzjenieur (88)
- 8 juni - Piet Blom, Nederlandsen arsjitek (65)
- 23 juli - Hassan II van Marokko, keuning (70)
- 3 oktober - Heinz Konsalik, Duutse sjriever (78)
- 6 oktober - Amalia Rodrigues, Portugese fadozengeres (79)
- 19 oktober - Harry Bannink, Nederlandse componis (70)
- 26 oktober - Rex Gildo, Duutse sjlagerzenger (63)
- 6 november - Rob Hoeke, Nederlandse boogie-woogiepianis (56)
- 10 december - Lex Goudsmit, Nederlandsen acteur en zenger (86)
- 10 december - Franjo Tuđman, Kroatische sjtaatsman (77)
- 26 december - Kees Schilperpoort, Nederlandse radio-persuunlikheid (82)