1983

1983 (MCMLXXXIII) waor e gewoen jaor wat begós op 'ne zaoterdag op de Gregoriaanse kalender.

Gebäörtenisse

1 - In de Vlaamse faciliteitegemeinte Voere (Belsj), wirt de ómsjtreaje Franstalige José Happart geïnsjtalleerd es börgemeister. Happart weigert aevel Nederlands te leëre, wat in sjtried is mèt de Belsje gróndjwet.
1 - De United States Department of Defense Advanced Research Projects Agency (ARPA) verangert häör nètwerkprotocol van NCP nao TCP/IP en markeert daomit 't begin van 't Internet zoa-es v'r dat noe kènne. 't Internetprotocol IP is ein aafsjpraak euver de meneer wo-op computernètwerke mètein communicere.
8 - Eine groate opsjtand bruk oet in de beröchte Sing Sing-gevangenis in New York.
19 - Klaus Barbie, ein nazikopsjtök wirt gearresteerd in Bolivia en oetgeleverd aan Frankriek
In jannewarie waere in Nederlandj de eësjte drie patiënte geregistreerd mèt AIDS.

17 - Algeheële herziening van de Nederlandse Grondwet.
28 - Ivan Lendl los Jimmy Connors nao tweë waeke aaf es nummer ein op de waereldranglies biej de tennisprofessionals, en wirt de zesde aanveurder van die lies nao Ilie Năstase, John Newcombe, Björn Borg, Jimmy Connors en John McEnroe.

1 - introductie van de cd op de Nederlandse mert.
1 - Oprichting EOE, de tangewoordige Beurs van Amsterdam, de AEX.
21 - Lètste devaluatie van de Nederlandse göjje taengeneuver de Duutsje mark pès ze allebei op 1 jannewarie 1999 opgaon in de euro. De Duutsje mark sjtieg 5,5% t.o.v. 't EMS terwiel de sjtieging van de göjje mèr 3,5% is, zoadat d'r effectief ein devaluatie van óngeveër 2% is.

5 - Cevdet Yılmaz sjut zös luuj doad in ein café in Delft. Hae krit hiejveur laeveslang.
18 - Amerikaanse ambassade in Beiroet (Libanon) wirt opgeblaoze wobiej 63 luuj ómkómme. De zelfmoordaansjlaag wirt aanvankelik opgeëis door Islamic Jihad, mèr later wirt Hezbollah verantjwoordelik gehawwe.
23 - Phil Anderson wint de achtieënde editie van Nederlandse wielerklassieker, de Amstel Gold Race.

12 - In Nederlandj is er eine zjwaore zomersjtörm, dae tieën luuj 't laeve kos.
14 - Estland en Litouwe waere lid van de Raad van Europa.
15 - De eësjte Nederlandse reageerbuusbaby, Stefanie, wirt gebaore in 't Rotterdamse Dijkzichtziekehoes.

18 - Umsjtreeks 16.30 oer expledeert in ein leslokaal van de legerplaatsj biej Oldebroek, ein AP-23 mien. 't Óngeval vundj plaatsj ónger ein les "miene en valsjtrikke". Zös militaire, wo-ónger de insjtructeur, waere gedoad en tieën militaire rake gewóndj, wovan tweë ernstig. Eine daag later euverlied ein van de tweë ernstig gewónje militaire.
21 - Op 't Vostoksjtation op de Antarctica wirt ein boetetemperatuur gemaete van -89,2 graad Celsius, de leëgste boetetemperatuur oats op aarde vasgesjtèld.
24 - De Franse fitserenner Laurent Fignon wint ziene eësjte Runj van Frankriek.

8 - In Belsj wirt Eugène Michiels, ambtenaer op 't ministerie van Boetelandjse Zake óntmaskerd es spion veur de KGB en de Roemeense Securitate.
19 - Radio Caroline kump vanaaf ein nuuj zendsjeep in de lóch.
20 - In Amsterdam stuk eine 16-jaorige skinhead de 15-jaorige Kerwin Duinmeijer neer. Kerwin euverliejd eine daag later in 't ziekehoes.
21 - Biej ziene trukkeër oet ballingsjap wirt de Filipijnse oppeosisieleijer Benigno Aquino jr. op 't vleegveldj van Manilla doadgesjaote.
27 - In 't Wagener-sjtadion in Amstelveen wint de Nederlandse mannehockeyploog veur de eësjte keër in de gesjiedenis de Europese titel.

1 - Ein Koreaans passagiersvleegtuug wirt baove 't Russische gróndjgebeed neergesjaote. Alle 269 passagiers en bemanningsleje kómme óm 't laeve.
17 - De Bende van Nijvel euvervilt de Colruytwinkel in Nijvel. Resultaat zint 3 doaje (1 agent en 't koppel Fourez-Dewit)

8 oktober - Simon Carmiggelt sjrief, eine daag nao ziene 70e verjaordaag, ziene lètste "Kronkel" in Het Parool.
23 - Op 't hoofkerteer van de Amerikaanse mariniers biej 't vleegveldj van Beiroet wirt eine bómaansjlag gepleeg, wobiej 241 Amerikane waere gedoad. Tegeliekertied óntplof ein bóm biej 't Franse hoofketeer, wobiej 58 Franse waere gedoad.
28 - Door ein technische fout biej 't opblaoze van de sjachtaore 3 van de Sjtaatsmien Emma waere ein aantal geboewe in de ómgaeving besjadigd.
29 - In Den Haag vundj de groatste demonstratie oet de Nederlandse gesjiedenis plaatsj. Aan de demonstratie taenge 't plaatsje van kruusrakette in Nederlandj doon óngeveër 550.000 luuj mit.
30 - De eësjte democratische verkezinge in Argentinië nao zeve jaor militaire bezètting.

9 - Freddy Heineken wirt, same mèt ziene chauffeur Ab Doderer, óntvoord. Ze verlete net zien kentoar aan 't Weteringplantsoen in Amsterdam wiej ze woorte mitgenómme door vief mansluuj (Cor van Hout, Willem Holleeder, Frans Meijer, Jan Boellaard en Martin Erkamps).
9 - 't Frans parlemènt ratificeert 't Rien-zawtverdraag, dat ein eindj mót make aan de lozinge door de Franse kalimiene en de Zjwitserse en Duutsje chemische indusjtrie in de Rien.
15 - Rauf Denktaş reup in 't Turkse gedeilte van Cyprus ein ónaafhankelik sjtötje oet. Allein Turkije erkènt zien regering.
17 - Oprichting van 't Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger in Chiapas, Mexico.
30 - Nao drie waeke kump de pelisie op 't sjpaor van de sjoelplaatsj en waere Freddy Heineken en Ab Doderer bevriejd.
30 - Microsoft brink de eësjte MS-Word versie op de mert.
30 - Nederlandj wirt getróffe door ein ambtenaresjtaking. Waekelank wirt d'r gein hoesvoel meë opgehaold en de pos neet meë bezörg.

17 – Eine IRA-bómaansjlaag op 't Londense warehoes Harrods, wobiej zös luuj óm 't laeve kómme.
17 - In de lètste wedsjtried van de kwalificatierunje veur 't EK voetbal 1984 wint Sjpanje mèt 12-1 (!) van Malta, net voldoende óm zich te plaatsje ten koste van Nederlandj. D'r gaon sjtömme op dat sjpelers van Malta zint ómgekoch.

Groate hóngersjnoad in Ethiopië ten gevolge van langdoerige dreuëgde. Tösje de tweë en veer miljoen luuj kómme óm. Waereldwied waere hölpacties op touw gezat.
Eësjte drök van de gidse van 't Pieterpad.

Natuurkunde:
- Subrahmanyan Chandrasekhar "um zien theoretische studies nao de fysieke percesse vaan belaank bij de structuur en evolutie vaan stare."
- William Alfred Fowler "um zien theoretische en experimenteel studies nao de kernreacties vaan belaank bij de vörming vaan de sjemische eleminte in 't universum."
Sjemie: Henry Taube "um zie werk euver de mechanismes vaan elektrone-euverdrachreacties, in 't bezunder in metaolcomplexe."
Geneeskunde: Barbara McClintock "um häör oontdèkking vaan mobiel genetische eleminte."
Literatuur: William Golding "um zien romans, die mèt de sjerpzinnegheid vaan realistische vertèlkuns en de diversiteit en universaliteit vaan mythes de mins zien gestèldheid in de wereld vaan vaandaog beleechte."
Vrei: Lech Wałęsa, "stiechter vaan Solidarność, veurvechter vaan minserechte."
Economie: Gérard Debreu "um 't incorporere vaan nui analytische methodes in de economische theorie en um zien rigoureus herformulering vaan de theorie vaan 't algemein evewiech."