Vereinegde Staote vaan Amerika

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

United States of America
Basisgegaevens
Officieel taal	gein, Ingels gebrukelek
Huidsjtad	Washington D.C.
Sjtaotsvörm	Rippebliek
Sjtaotshoof (lies)	Joe Biden
Vicepresident	Kamala Harris
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	46,5% Protestants 20,8% Katheliek 1,8% Heilige der Letste Daag 1,9% Joeds 0,9% Islamitisch 26,8% Euverig / atheist (2014)
Opperflaakde – % water	9.631.419 km² 4,87%
Inwoeners – Deechde:	332.410.303 35/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	US Dollar (US$)
Tiedzaone	UTC -5 tot -10
Nationale fiesdaag	4 juli
Vouksleed	The Star-Spangled Banner
Web | Code | Tel.	.us | USA | +1

De Vereinegde State van Amerika of Vereinegde Staote vaan Amerika (aofgekort V.S., Ingels United States of America, aofgekort U.S.A., in de volksmoond Amerika) is e federatief rippebliek in Noord-Amerika. Nao bevolking en oppervlak is 't 't daarde laand, polletiek, ikkenomisch en militair is 't de mechtegste natie op Eerd. Ouch cultureel en wetensjappelek heet dit land hiel väöl in te bringe. Hoofstad is Washington D.C.; New York is evels väöl groeter. Aander belaankrieke stei zien Los Angeles, Miami, Pittsburgh en San Francisco.

Bestuurleke indeiling

Alle staotnaome in 't Ingels

't Land oontlient ziene naom feitelek aon zien bestuurleke indeiling. 't Is opgedeild in 50 state, die 'ne wiedgaonde vörm vaan oonaofhenkelekheid höbbe. Zoe höbbe ze eige wètte, eige senate en Hoezer vaan Aofgevaardegde en eige Oppertribunale. Washington D.C. behuurt neet tot 'ne staot meh ligk in 't zoegenaompde District of Columbia. Wijer höbbe de VS nog inkel gebede die boete de indeiling in staote valle.

De staote zien:

Alabama Alaska Arizona Arkansas Californië Colorado Connecticut Delaware Florida Georgia Hawaii Idaho Illinois Indiana Iowa Kansas Kentucky

Louisiana Maine Maryland Massachusetts Michigan Minnesota Mississippi Missouri Montana Nebraska Nevada New Hampshire New Jersey New Mexico New York North Carolina North Dakota

Ohio Oklahoma Oregon Pennsylvania Rhode Island South Carolina South Dakota Tennessee Texas Utah Vermont Virginia Washington West Virginia Wisconsin Wyoming

Boete de staote umvat 't land ouch territoria. Die territoria kinne otonoom zien of direk door de regering weure bestuurd. Anno 2024 geit 't allein um diverse eilen; in 't verleie woorte diverse gebede die noe 'nen eige staot vörme es territorium bestuurd. Zoe waore Alaska en Hawaii tot 1959 nog territoria. Territoria höbbe gein stum in 't parlemint of bij de presidentsverkezinge.

Amerikaans Samoa Baker Island Goeam Howland Island Jarvis Island

Johnston-atol Kingmanrif Midway-atol Navassa Island Noordeleke Mariane

Palmyra-atol Puerto Rico Amerikaanse Maagde-eilen Wake Island

Stei

Allewel d'r väöl regio's in de VS 'n dun bevolking höbbe, gief 't 'nen hielen houp groet stei in 't land. Dit zien de viefentwinteg groetste stei in de VS, gebaseerd op 't inwoenertal vaan 1 juli 2020. Nota bene: Zelfs de klein stei op dees lies weure vaanoet Europees perspectief es groet gezien. Zoe is zelfs Portland (oonderaon de lies, es 25e stad) nog altied groeter es stei wie Rotterdam, D'n Haog, Dusseldörp, Esse, Luik, Charleroi en Antwerpe.

Nómmer	Name	1980	1990	2000	2010	2020	Staot
1.	New York City	7.071.639	7.322.564	8.009.185	8.174.962	8.804.190	Staot New York
2.	Los Angeles	2.968.528	3.485.398	3.694.646	3.792.662	3.898.747	Californië
3.	Chicago	3.005.072	2.783.726	2.896.044	2.695.598	2.746.388	Illinois
4.	Houston	1.595.138	1.630.553	1.973.648	2.109.372	2.304.580	Texas
5.	Phoenix	789.704	983.403	1.321.894	1.447.624	1.608.139	Arizona
6.	Philadelphia	1.688.210	1.585.577	1.517.550	1.526.006	1.603.797	Pennsylvanië
7.	San Antonio	785.940	935.933	1.159.833	1.327.407	1.434.625	Texas
8.	San Diego	875.538	1.110.549	1.222.920	1.301.927	1.386.932	Californië
9.	Dallas	904.599	1.006.877	1.188.589	1.197.672	1.304.379	Texas
10.	San José	629.400	782.248	903.937	952.354	1.013.240	Californië
11.	Austin	345.890	465.622	670.654	811.456	961.855	Texas
12.	Jacksonville	540.920	635.230	735.606	821.784	949.611	Florida
13.	Fort Worth	385.164	448.560	543.044	744.800	918.915	Texas
14.	Columbus	565.021	632.910	712.863	787.033	905.748	Ohio
15.	Indianapolis	700.807	731.327	781.864	820.445	887.642	Indiana
16.	Charlotte	315.474	395.934	566.933	735.770	874.579	Noord-Carolina
17.	San Francisco	678.974	723.959	776.733	805.184	873.965	Californië
18.	Seattle	493.846	516.259	563.375	608.660	737.015	Staot Washington
19.	Denver	492.686	467.610	553.690	599.860	715.522	Colorado
20.	Washington, D.C.	638.432	606.900	572.059	601.723	689.545	geine staot, hoofstad
21.	Nashville	455.651	488.374	545.537	601.222	689.447	Tennessee
22.	Oklahoma City	404.014	444.719	505.530	580.008	681.054	Oklahoma
23.	El Paso	425.259	515.342	563.900	648.079	678.815	Texas
24.	Boston	582.994	574.283	589.141	617.680	675.647	Massachusetts
25.	Portland	368.148	437.319	529.110	583.776	652.503	Oregon

Taole

De VS höbbe gein officieel taol, allewel tot bekans ederein 't Ingels behiers. 't Ingels vaan de VS versjèlt dudelek vaan 't Ingels in Groet-Brittannië; de versjèlle zien evels kleiner es die tösse 't Mestreechs en 't Zittesj. 't Is de mojertaol vaan 81,1% vaan de Amerikaanse bevolking. Spaons is mèt 10,7% 'n gooj twiede. Daonao volge 'nen houp immigrantetaole, dèks vaan generatie op generatie doorgegeve, allemaol mèt minder es 1% sprekers: Sjinees, Frans, Duits, Tagalog, Vietnamees ezw. De mies gesproke inheimse taol is 't Navajo.

De VS in internationaal verband

De VS zien vaanaof de opriechting lid vaan de Vereinegde Naties en zien de militair kern vaan de NATO. Ze bekleie eine vaan de vief permanente zedele in de Veilegheidsraod vaan de VN. 't Hoofkerteer vaan die organisatie is in New York gevesteg. De VS kraog in 't verleie väöl kritiek, beveurbeeld op ex-president George W. Bush, dee ziech dèks boete internationaol conventies plaotsde, door 't neet oonderteikene vaan 't Verdraag van Kyoto en door 't slech behandele vaan kriegsgevaangene. Ouch betaolde de VS jaore land de kontributie vaan de Vereinegde Naties neet.

Historie

Noord-Amerika woort in de zevetiende en achtiende iew door Europese koloniste bevolk. In 1775 koume 13 Ingelse kolonië in opstand; die verklaore ziech in 1776 oonaofhenkelek (zuug Amerikaanse Oonaofhenkelekheidsverklaoring). In 1783 trokke de Ingelse legers ziech trök. In 1789 woort de Groondwèt oetgeveerdeg, dee vaan de VS 'n parlementair democratie maakde. De groondwèt woort "heileg" verklaord: d'r is niks mie aon veranderd, inkel touwgeveug.

In de negentiende iew greujde 't land aon mèt Ingels, Frans, Spaons, Mexicaans en Indiaans gebeed, soms mèt geld, daan mèt geweld. Oeteindelek umspande 't gebeed vaan de VS de gaanse breidde vaan Noord-Amerika, vaan d'n Atlantischen Oceaan tot aon de Stèllen Oceaan. 't Ooste vaan 't land raakde lankzaamaon geïndustrialiseerd; 't dunbevolkde weste bleef nog laank achter ("Wilde Weste"). Zwarte bladzij in de historie zien de dèks bleujetege oorloge tege de Indiane, die soms bekans oetgeroejd woorte, en boeveur de Amerikaanse officiere middele wie oethungering door 't massaal oetmoorde vaan bizons neet sjuide. Vaan 1861 to 1865 woort 't land versjäörd door 'ne Börgeroorlog.

In de twintegste iew woort 't land tot twie kier touw 'ne wereldoorlog ingesleip. 't Land, wat tot daan veural 'n isolationistische polletiek had geveurd, raakde mie en mie betrokke bij de Wereldpolletiek. Nao d'n Twiede Wereldoorlog (de Nao-oorlogsen tied) kaom 't land mechteger es oets tegeneuver de USSR te stoon, boemèt de Kawwen Oorlog begós. 'n Fiasco waor d'n oorlog tege Viëtnam, dee de VS verloor en hendeg väöl minseleves kosde. Aander oorloge, gewoenlek um (gedeiltelek) humanitair reies begós, waore succesrieker. Sins 't instorte vaan 't communisme roond 1990 zien de VS de eineg euvergebleve supermach. De lèste jaore greujt de kritiek op 't land dat es aggressief en imperialistisch gezeen weurt.

Zuug ouch

• Presidente van de VS