Costa Rica
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Costa Rica | |||
| |||
|
| |||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | Spaons | ||
| Huidsjtad | San José | ||
| Sjtaotsvörm | rippubliek | ||
| Sjtaotshoof (lies) | Luis Guillermo Solís | ||
| ierste vice-president | Helio Fallas Venegas | ||
| [[{{{titelhoofregering1}}}]] | {{{naomhoofregering1}}} | ||
| twiede vice-president | Ana Helena Chacón Echeverría | ||
| [[{{{titelhoofregering3}}}]] | {{{naomhoofregering3}}} | ||
| Religie | {{{religie}}} | ||
| Opperflaakde – % water |
51.100 km² 0,7% | ||
| Inwoeners – Deechde: |
4.608.426 (2011) 90/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | Colón (CRC)
| ||
| Tiedzaone | UTC -6 | ||
| Nationale fiesdaag | 15 september | ||
| Vouksleed | Noble patria, tu hermosa bandera | ||
| Web | Code | Tel. | .cr | CRI | +506 | ||
Costa Rica is e land in Midde-Amerika, grenzend aon Nicaragua in 't noorde en Panama in 't zuie, mèt in 't ooste de Caribische Zie en in 't weste de Stèl Oceaon. Hoofstad en groetste stad is San José, aander stei zien oonder mie Puerto Limón en San Francisco. 't Land sjafde es eint vaan de ierste zie leger aof, is relatief welvarend en wieneg corrup, milieubewus en heet 'n lang democratische traditie. Heimèt is Costa Rica 'ne witte raof in de regio en um die rei weurt 't soms 't 'Zwitserland vaan Midde-Amerika' geneump.
Bestuurleke indeiling
[bewirk | brón bewèrke]Costa Rica is verdeild in zeve provincies, 81 kantons en 421 distrikte. De zeve provincies zien de volgende:
|
|
Fysische geografie
[bewirk | brón bewèrke]Costa Rica, gelege tösse 8 en 12 graod noorderbreidde en 82 en 86 graod westerlengde, is e relatief klei land (oongeveer zoe groet wie Nederland en Vlaondere same) op de Midde-Amerikaansen istmus. 't Land is bergechteg; d'n hoegste berg in 't land is de Cerro Chirripó mèt 3819 meter. Völkaone gief 't hei ouch: de Irazú, die in 'n oetbarsting vaan 1963 tot 1965 väöl sjaoj veroerzaakde, is mèt 3431 de hoegste vaan 't land. In 't gebergde oontspringe versjèllende relatief klein en korte revere; sommege watere oet in de Stèl Oceaon, aandere in de Caribische zie, weer aandere in 't Nicaraguameer wat kort bove grens tösse Costa Rica en Nicaragua ligk. 't Groetste binnewater in 't land is 't Arenalmeer, e kunsmaoteg meer. 'n Aontal eilen ligk aon allebei de köste. 't Groetste eiland is Calero. 't Oonbewoend Kokoseiland ligk zoe'n 500 kilometer oet de kös en steit um zien natuur op de Wereldèrfgoodlies vaan d'n UNESCO.
Levende natuur
[bewirk | brón bewèrke]
In Costa Rica, e land mèt 26 nationaol parke (2011), leve neet minder es 500.000 versjèllende diersoorte, of 4% vaan de wereld ziene fauna, wat 't land hoeg op de lies vaan mies biodiverse len zèt. Natuurlek zien de mieste soorte insekte (300.000 soorte) en aander oongewervelde. Me kint zoe'n 1250 soorte kapelle en zeker 8000 motte. Wijer kint 't land 175 amfibieë (veural kwakkers), 225 reptiele (120 soorte slange, good 70 soorte herdisse), bekans 250 soorte zoogdiere en 900 veugel. In de levende natuur vaan Costa Rica moot me versjèl make tösse die vaan 't vasteland en de eilendsjes veur de kös tegeneuver die vaan Kokoseiland. Dat lèste heet 'n typische eilandnatuur: wieneg soorte meh väöl endemische soorte, in 't bezunder veugel.
Cultuur en demografie
[bewirk | brón bewèrke]De inwoeners vaan Costa Rica weure Costaricaone of (informeel) Ticos geneump.
Etnische gróppe
[bewirk | brón bewèrke]In vergelieking mèt de naoberlen is Costa Rica 'n oetgesproke wit land. 94% vaan de bevolking is wit of mesties (in de census weurt dao gei versjèl tösse gemaak), 3% zwart of Creools (vaan Caribischen oersprunk), 1% Amerindisch, 1% Chinees en 1% aanders. De Indiaone leve veural in rizzervaote.
Taole
[bewirk | brón bewèrke]In 't verlèngde vaan de etnische homogeniteit vaan 't land is de taoldiversiteit in 't land ouch relatief lieg. Inclusief de plaotseleke gebaoretaol kint me 10 taole, daovaan versjèllende bedreigde.[1] De bevolking sprik in groete mierderheid Spaons, wat de einege officieel taol is. De Afro-Caribische minderheid sprik Limón-Creoolingels (ouch wel bekind es Mekatelyu), wat es minderheidstaol weurt erkind. Dat gelt ouch veur 't Bribri, de groetste Amerindische taol, wat zoe'n 11.000 sprekers heet.[2] Aander inheimse taole zien 't Cabécar, 't Ngäbere en 't klein Maléku Jaíka.[3] Bekaans oetgestorve is 't Boruca;[4] 't Teribe is in Costa Rica ouch bekans verdwene (meh weurt in Panama nog wel väöl gesproke).[5] Alle inheimse taole vaan Costa Rica hure bij de Chibchaanse taole. Tot slot gief me veur 't land nog 'n klein sprekersgemeinsjap vaan 't Plautdietsch op.[1]
Religie
[bewirk | brón bewèrke]Per 2007 is 70,5% vaan de Costaricaone is katholiek (in naom daan toch), 13,8% hingk 't evangelisch christendóm aon, 11,3% is neet-religieus en 4,3% huurt bij 'n aander religie.
Heet nog ummertouw 't roems-katholicisme es staotsreligie. De discussie euver aofsjaffing weurt wel geveurd; presidentin Chincilla is dao evels tege.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In de precolumbiaansen tied laog 't modern Costa Rica in de periferie vaan de groete Midde-Amerikaanse culture (Maya's, Azteke). In de zestienden iew kaome de Spanjole 't land in, nao de vereuvering begós Costa Rica deil oet te make vaan de provincie (capitanía) Guatemala, die in naom entans weer deil waor vaan 't Oonderkeuninkriek Nui-Spaanje ('t later Mexico). Mier es in aander deile vaan Midde-Amerika voont hei 'n samesmèlting plaots tösse de Europese en de inheimse bevolking, zoetot 't hei neet väöl indiaonevolker mie gief. Door de aofwezegheid vaan edelmataole en de groeten aofstand tot de centra vaan 't riek bleef de oontwikkeling vaan 't land sterk achter.
Wie in 1821 Mexico oonaofhenkelek woort, verklaorde gans de provincie vaan Guatemala ziech ouch los vaan Spaanje. In 't begin waor 't nog neet dudelek of deze staot wel of neet bij 't Keizerriek Mexico hoort; vaanaof 1823 waor dit land evels definitief oonaofhenkelek es de Vereinegde Provincies vaan Midde-Amerika. Dit land veel vaan 1838 tot 1839 oeterein in versjèllende staote, boe-oonder Costa Rica. In de loup vaan de negentienden iew kaom in Costa Rica de landbouw op, iers koffie, tege 't ind vaan d'n iew banane. Wie in aander Midde-Amerikaanse len ('bananerepublieke') kaom de teelt vaan landbouwprodukte in Amerikaanse han en bemeujde de industriële ziech intensief mèt de binnelandse politiek en infrastructureel projekte. In vergelieking mèt de naoberlen is Costa Rica ummer relatief stabiel gebleve, al waore revoluties en oorloge neet gans vaan de loch. Nao de börgeroorlog vaan 1948, dee indegde mèt 'ne staotsgreep door José Figueres Ferrer, hervörmde me 't land groondeg. Democratie woort ingestèld en 't leger woort aofgesjaf. Sinds deen tied is 't rösteg in 't land en höbbe economie en politiek good gefunctioneerd.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer veur e bitteke op en:Wildlife of Costa Rica en en:Laura Chinchilla.
Vootnote
[bewirk | brón bewèrke]- ↑ 1,0 1,1 Ethnologue report for Costa Rica
- ↑ Ethnologue report for language code: bzd
- ↑ Ethnologue - Taolkaart vaan Costa Rica
- ↑ ethnologue report for language code: brn
- ↑ Ethnologue report for language code: tfr
| Lenj in Naord-Amerika |
|---|
| Antigua en Barbuda · Bahama's · Barbados · Belize · Canada · Costa Rica · Cuba · Dominica · Dominicaanse Rippebliek · El Salvador · Grenada · Guatemala · Haïti · Honduras · Jamaica · Mexico · Nicaragua · Panama · Saint Kitts en Nevis · Saint Lucia · Saint Vincent en de Grenadines · Trinidad en Tobago · Vereinigde Sjtaote van Amerika |