Washington D.C.
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Washington D.C. ies de hoofsjtad van de Vereinigde Sjtate van Amerika. De aafkorting "D.C." sjteit veur District of Columbia, 't federaal distrik woa de hoofsjtad geografisch en besjtuurlik mèt samevèlt. 't Distrik behuèrt neet tot 'ne sjtaat, woadoor de inweunersj neet maoge mètdoon aan de verkezinge veur 't congres, dat de sjtate vertegewoordig. Washington D.C. haet 'n oppervlak van 177,0 km² en 't aantal inweunersj ies 553.523 (sjatting 2004). In de agglomeratie Greater Washington D.C., die ziech deils euver de aangrenzende sjtate Maryland, Virginia en West Virginia oetsjtrek, wone 4,7 miljoan luuj. De sjtad ies geneump nao George Washington, de ièrsjte president van de Vereinigde Sjtate.
Sjtadsfuncties
[bewirk | brón bewèrke]
Es hoofsjtad van de VS ies Washington de zetel van de federaal regering. De president van de VS woont en wèrk in 't Wiet Hoes; de volksvertegewoordiging (de Senaat en 't Hoes van Aafgevaardigde, same 't Congres) zetelt in 't Capitool.
Wiejer zint in Washington versjillende nationaal en internationaal organisaties gevestig, woa-ónder 't Internationaal Monetair Fóns en de Waereldbank. D'r zint versjillende universiteite en ander ónderwiesinsjtèllinge gevestig. Ouch liegke hie de Library of Congress en de Nationaal archieve van de VS, woa ónder andere de Ónaafhenkelikheidsverklaoring (Declaration of Independence) bewaard weurt.
Bie de sjtad liegke drie groate vleegvelde: Ronald Reagan Washington National Airport, Washington Dulles International Airport en Baltimore-Washington International Thurgood Marshall Airport.
Sjtadsbeeld en bezeenswaerdighede
[bewirk | brón bewèrke]
Washington ies sjpeciaal es hoofsjtad óntworpe. George Washington goof opdrach veur de boew en de Fransman Pierre L'Enfant woort gevraog de sjtad te óntwerpe.
't Belangriekste gebied in de sjtad ies de National Mall, woa-aan ónder andere 't Capitool mèt opvallende koepel (1793) en 't Washington Monument, 'ne 169 maeter hoage obelisk, liegke. Dao liek ouch 't Wiet Hoes (1792), de officieel residentie van de president. Bienao alle openbaar geboewe aan en róndum de National Mall zint in classicistische sjtiel geboewd. Me vink in Washington D.C. geine hoagboew. Diet kump umdat 'n wèt bepaalt dat gein geboew hoager maog zin es de koepel van 't Capitool. De Washington National Cathedral ies 'n neogotische kathedraal die tösje 1907 en 1990 woort geboewd en die es nationaal kèrk deent. Washington haet väöl musea, woavan 'n deil vèlt ónder de Smithsonian Institution.
't Pentagon, 't geboew van 't ministerie van defensie, liek neet in Washington, meh aan de euverkant van de rivier de Potomac in de sjtaat Virginia. Ouch liek dao 't nationaal kèrkhof.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]
Wie in 1783 de Amerikaanse republiek tot sjtand waor gekómme wol me 'n hoofsjtad die neet door ein van de sjtate beheers zou kènne were. Me besjliesde daorum 'n nuuj hoofsjtad te óntwerpe en te boewe. Es locatie woort gekoze veur 'n plaats aan de Potomac, naodat ouch 'n plaats bie Trenton in New Jersey kandidaat waor gewaes. De exacte plaats woort gekoze door George Washington. De sjtad Philadelphia woort in 1790 de tiedelike hoofsjtad van de VS, in aafwachting van 't gereidkómme van de nuuj hoofsjtad. De Franse arsjitek Pierre L'Enfant kreeg de opdrach um de sjtad te óntwerpe. Op 9 september 1791 kreeg de nuuj sjtad officieel de naam 'Washington'. Op 11 juni 1800 woort Washington D.C. de hoofsjtad van de Vereinigde Sjtate.
In 1814, tiejes de Brits-Amerikaanse oorlog van 1812, woort Washington bezat door de Britte. Zie sjtoke de openbaar geboewe in de sjtad in brand. Washington bleef 'n tamelik klein sjtad bies de Amerikaanse Burgeroorlog in 1861. President Abraham Lincoln leet doezende soldaote nao de hoofsjtad kómme um ze te verdedige. Ouch kaom d'r door d'n oorlog miè werk bie de euverheid.
In 1888 kaom 't Washington Monument gereid, naodat d'r óngevaer 40 jaor aan geboewd waor. D'r woorte nuuj planne gemaak um de sjtad miè 'n monumentaal aanzeen te geve; de echte groate óntwikkelinge op dit gebeed bleve èvvel oet tot 't begin van de 20e ièw, mèt de boew van 't Lincoln Memorial en ander geboewe aan de National Mall.
In de twiède hèlf van de 20e ièw waore d'r in Washington D.C., es centrum van de Amerikaanse politiek, groate demonstraties, bieveurbeeld van de Amerikaanse börgerrechtebewaeging en tege d'n oorlog in Vietnam. In 1976 woort 't ièrsjte sjtök van de metro van Washington geëupend.
Bie de terroristische aansjlaeg van 11 september 2001 waor 't gebeed rónd Washington ein van de doele. Ein gekaap vleegmesjien sjtortde neer op 't Pentagon in Arlington County, en 'n ander vleegmesjien dat neersjtortde in e veld in Pennsylvania zou meugelik es doel 't Wiet Hoes of 't Capitool gehad höbbe.
