1981
1981 waor e gewoen jaor wat begós op donderdaag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- jannewarie
- 1 - Griekelandj wirt 't tieënde volwaerdige lid van de Europese Gemeinsjap.
- 4 - De beröchte Yorkshire Ripper (Peter Sutcliffe) wirt opgepak. Hae brach saer oktober 1975 dertieën vrouwluuj op gruwelike meneer óm 't laeve.
- 5 - 't NOS-journaal besjteit 25 jaor en 't jeugjournaal kump nuuj d'r biej.
- 16 - Óndanks waarsjuwinge van de Volksrepubliek China lieët de Nederlandse regering toch levering van tweë duukboate aan Taiwan toe, ouch es de Tweëde Kamer zich drie waeke later d'r taenge oetsjpruk. China reageert mèt bekoeling van de economische betrèkkinge, mèr tot eine echte breuk kump 't neet.
- 16 - In Karachi wint de Nederlandse hockeyploog veur 't eësj de Champions Trophy.
- 20 - 't Gegijzelde perseneël van de Amerikaanse ambassade in Teheran (Iran) wirt nao 444 daag vriejgelaote. Ze waere via Algiers en Wiesbaden trukgevlaoge nao de VS.
- 20 - Ronald Reagan wirt beëdig es de 40e Amerikaanse president.
- 27 - Eine sjeepsramp mèt ein passagierssjeep in de Javazeë eis 443 doaje. Op 27 jannewarie bruk brandj oet in 't ruum wo-in auto's sjtónge, wonao 't sjeep zink.
- 30 - De daagbeuk van Anne Frank blieken door häöre vader Otto Frank op kritische passages beheuërlik te zeen ingekort veurdat ze nao de Tweëde Waereldaorlog woorte gepubliceerd. Ein vriejwaal volledige oetgaaf zal in 1986 versjiene, oet de naolaotesjap van Otto Frank dae op 19 augustus 1980 op 89-jaorige laeftied euverliejt.
- fibberwarie
- 1 - Pionier van de Amerikaanse vleegtuugindusjtrie Donald W. Douglas, óntwerper van de DC-serie, euverliejt op 88-jaorige laeftied.
- 9 - Rock-'n-roll zenger Bill Haley euverliejt op 53-jaorige laeftied.
- 19 - In Nijmege is 't heël ónröstig es gekraakde panje mótten waere óntruumd óm plaatsj te make veur ein parkeergaraag. Op 23 fibberwarie valle biej de eigelike confrontatie tösje krakesj en pelisie tieëntalle gewónje.
- 19 - De Amerikaanse president Ronald Reagan presenteert zien economisch programma, wo-in de inkómstebelasting circa 30 procent ómleëg geit, terwiel op de euverheidsoetgave - op defensie nao - drastisch wirt bezuinig.
- 21 - Eine bómaansjlaag verrinneweert 't geboew van de Amerikaanse propaganda-zenders Radio Free Europe en Radio Liberty in München. Ach luuj rake zjwaor gewóndj. In mieërt zint d'r nog meë aansjlaeg op insjtèllinge van 't Amerikaanse leger in Wes-Duutsjlandj: in Gießen en Frankfurt am Main.
- 23 - Mislökte sjtaatsgreep van kolonel Antonio Tejero in Sjpanje.
- 23 - In Nijmege kump 't tot hevige relle biej en nao de óntruming van ein aantal gekraakde weuninge in de Piersonsjtraot. 't Geit allemaol óm ein óngewunsjde parkeergaraasj, die d'r oetentelik neet kump.
- 26 - De TGV maak zien eësjte rit en haolt ein topsjnelheid van 381 km/o.
- 28 - Jan Raas wint in Belsj de officieuze aopeningsrit van 't wielersezoen, de Ómloup Het Volk.
- miert
- 6 - In de rechbank in 't Duutsje Lübeck sjut Marianne Bachmeier de vermoedelike maordenaer van häör zevejaorig döchterke doad.
- 17 - In Pole beginne gezamelike oefeninge van de sjtriedkrachte van 't Warschau-pact. In 't Weste zuut me dit es ein intimidatie van de vrieje vakbóndj Solidarność.
- 21 - De Belsje fitserenner Alfons De Wolf wint de eësjte klassieker van 't wielersezoen, Milaan-San Remo.
- 30 - De pas geïnsjtalleerde nuje Amerikaanse president Ronald Reagan wirt in Washington D.C. door de op dat mement 25-jaorige sjtudent John Hinckley neergesjaote en raak zjwaorgewóndj. De woordveurder van de president, James Brady, raak zjwaor gewóndj en zal verlamp blieve. De aansjlaagpleger wirt geisteskrank bevónje en opgenómme in ein psychiatrische inrichting.
- april
- 2 - Bernard Hinault wint de Amstel Gold Race.
- 2 - In de Libanese hoofsjtad Beiroet braeke de zjwaorste gevechte oet saer 1978. Ze gaon tösje Syrische troepe en rechse christelike milities.
- 3 - In de hoofzakelik door Albaneze bewoonde Joegoslavische provincie Kosovo wirt de noadtoesjtand oetgerope. De Albaneze vechte al gerume tied veur autonomie, die de centraal regering aevel neet bereid is te verleëne.
- 5 - Hennie Kuiper wint de wielerklassieker de Ronde van Vlaanderen.
- 9 - In Irak waere de sjiiete Ayatollah Muhammad Baqir al-Sadr en zijn zöster gearresteerd en vermoard. 't Baathregime verdènk hun van geheime contacte mèt de viejand Iran.
- 12 - 'The brown bomber', de Amerikaanse bókser Joe Louis, dae van 1937 pès 1949 waereldkampioen in 't zjwaorgewich waas, euverliejt op 66-jaorige laeftied. Veural zien gevech tegen de Duutsjer Max Schmeling in 1938 woort ónvergaetelik, neet in de lètste plaatsj vanwaege de verwerpelike rassetheorieje van Adolf Hitler, die Louis al in de eësjte runj door eine knock-out beheuërlik óntkrachde.
- 12 - 't ruumdevaer Columbia is de eësjte Space Shuttle dae in ein baan róndj de aarde vlug.
- 12 - Tieën daag nao zien euverwinning in de Amstel Gold Race wint Bernard Hinault ouch de wielerklassieker Paries-Roubaix.
- 12 - De achbaan Python (Efteling) wirt geäöpend.
- 19 - Josef Fuchs oet Zjwitserlandj wint de wielerklassieker Luuk-Bastenake-Luuk.
- mei
- 1 - Japan verplich zich 'vriejwillig' óm de export van auto's nao de VS te beperke. Ein euvereinkómstige wunsj van de Europese Gemeinschap wirt in juni gehonoreerd.
- 5 - In Britse gevangesjap euverliejt de IRA-activis Bobby Sands, nao ein hóngersjtaking van 66 daag. Pès begin augustus sjterve nog ach hóngersjtakende IRA-leje. Ein geweldsexplosie in Noord-Ierlandj blif aevel oet.
- 10 - Frankriek keus veur 't eësj saer de Tweëde Waereldaorlog eine socialis tot president: François Mitterrand. Biej de parlementsverkezinge van 21 juni weite de socialiste same mèt de lènks-liberale de absolute meërderheid te behaole. Premier Pierre Mauroy nump ouch veer communistische ministers op in zien kabinet.
- 10 - Giovanni Battaglin wint de Runj van Italië.
- 13 - Aansjlaag op Paus Johannes Paulus II door de Turk Mehmet Ali Ağca, die op 22 juli tot ein laeveslang gevangenissjtraof wirt veroardeild. Later zeuk de paus häöm op in zien cel en sjunk häöm vergaeving.
- 22 mei - In Èngelandj wirt moordenaer Peter Sutcliffe, alias 'de Yorkshire Ripper', tot laeveslang veroardeild veur dertieën moorde.
- 26 - Biej de verkezinge veur de Tweëde Kamer verlus de regeringscombinatie CDA/VVD zien meërderheid. De formatie van ein nuuj regering doert ruum 15 waeke. 't Tweëde kabinet van Dries van Agt is ein wankel CDA/PvdA/D'66-kabinet. Op 16 oktober óntsjteit dan ouch eine regeringscrisis, dae nog kènt waere gelijmd, wonao de regeringsverklaoring pas op 16 november aafkump.
- juni
- 7 - Israëlische jets bómbardere de Iraakse kernreactor Osirak.
- 11 - De sjtad Golbaf in Iran wirt mèt de gróndj geliek gemaak door ein aardbeving mèt ein krach van 6,8. D'r valle meë es doezend doaje.
- juli
- 19 - Bernard Hinault wint de Runj van Frankriek.
- 28 - De provincie Kerman in Iran wirt getróffe door ein aardbeving mèt ein krach van 7,3. Tösje de 4000 en 8000 luuj kómme óm.
- 29 - Prins Charles trouwt mèt Lady Diana Spencer.
- augustus
- oktober
- 1 - 't Nederlands Verbond van Vakverenigingen, NVV, en 't Nederlands Katholiek Vakverbond, NKV, gaon volledig op in de Federatie Nederlandse Vakbeweging, FNV.
- 6 - De Egyptische president Anwar al-Sadat kump óm biej eine aansjlaag door taengesjtenders van ziene verzoeningspolitiek mèt Israël.
- november
- 21 - Nao ein serie heël massale demonstraties in versjillende Europese hoofsjtaej belaef Amsterdam mèt ruum 400.000 demonstrante taenge 't NAVO-besjluut tot plaatsjing van kruusvlöchwaopes mèt nucleaire lading in Wes-Europa, häör groatste demonstratie oats. Ze is georganiseerd door de lènkse politieke partieje, de vakbewaeging en de vredesbewaeginge, wo-in 't IKV ónger leiding van Mient Jan Faber ein hoofrol sjpeelde.
- december
- 11 - François Mitterrand wirt de eësjte socialistische president van Frankriek saer Vincent Auriol.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Natuurkunde:
- Nicolaas Bloembergen en Arthur Leonard Schawlow "um hun bijdrage aon de oontwikkeling vaan laserspectroscopie."
- Kai Siegbahn "um zien bijdrage aon de oontwikkeling vaan hoegresolutie-elektronespectroscopie."
- Sjemie: Kenichi Fukui en Roald Hoffmann "veur hun theorieë, oonaofhenkelek vaanein opgestèld, umtrint 't verloup vaan sjemische reacties."
- Geneeskunde: Roger W. Sperry "um zien oontdèkkinge umtrint de functioneel specialisatie vaan de hersehèlfte."
- Literatuur: Elias Canetti "veur gesjrifte geteikend door 'ne wije blik, 'n riekdom aon ideeë en artistieke krach."
- Vrei: Amb vaan d'n Hoege Commissair vaan de Vlöchtelinge, "'n internationaol hölporganisatie gestiech door de VN in 1951."
- Economie: James Tobin, "veur zien analyse vaan financieel merrete en hun relaties tot oetgavebeslissinge, wèrkgelegeheid, productie en prieze."
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]- 31 jannewarie - Justin Timberlake, Amerikaanse popzenger
- 4 fibberwarie - Paulien van Deutekom, Nederlandse sjaatsster (gestorve 2019)
- 17 fibberwarie - Paris Hilton, Amerikaanse society-sjter, model, zangeres en actrice
- 24 fibberwarie - Lleyton Hewitt, Australische tennisser
- 8 miert - Joost Posthuma, Nederlandse fitserenner
- 18 miert - Fabian Cancellara, Zjwitserse fitserenner
- 31 miert - Maarten van der Weijden, Nederlandse zjwömmer, Olympisch kampioen
- 5 april - Pieter Weening, Nederlandse fitserenner
- 2 juni - Nikolaj Davydenko, Russische tennisser
- 7 juni - Anna Koernikova, Russische tennisster en model
- 9 juli - Rutger Smith, Nederlandse kogelsjtoater en discuswerper
- 18 juli - Esther Vergeer, Nederlandse rolsjtooltennisster
- 29 juli - Fernando Alonso, Sjpaanse autocoureur
- 8 augustus - Roger Federer, Zwitserse tennisser
- 10 augustus - Guillaume Elmont, Nederlandse judoka
- 4 september - Beyoncé Knowles, Amerikaanse zangeres (o.a. Destiny's Child)
- 26 september - Serena Williams, Amerikaanse tennisster
- 15 oktober - Jelena Dementjeva, Russische tennisster
- 16 oktober - Ali B., Nederlands-Marokkaans rapper
- 6 november - Monica Iozzi, Braziliaanse actries
- 11 november - Willem van Luxemburg, Erfgroathertog van Luxemburg
- 12 november - Jody Bernal, Nederlandse zenger
- 2 december - Britney Spears, Amerikaanse zangeres
Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]- 5 fibberwarie - Barend Barendse (73), Nederlandse radio- en tv-presentator
- 23 maart - Mike Hailwood (40), Britse motor- en autocoureur
- 12 april - Joe Louis (66), Amerikaanse bókser
- 11 mei - Bob Marley (36), Jamaicaanse popmuzikant
- 16 juni - Cor Lemaire (73), Nederlandse pianis, dirigent en componis
- 1 september - Albert Speer (76), Duutsje nazi-politicus en Hitlers rieksarchitek
- 19 september - Joke Smit (48), Nederlandse feministe en publiciste
- 29 september - Bill Shankly (68), Sjotse voetballer en coach
- 6 oktober - Anwar al-Sadat (62), president van Egypte
- 9 oktober - František Fadrhonc (66), Tsjechoslowaakse voetbaltrainer
- 16 oktober - Moshe Dayan (62), Israëlische sjtaatsman
- 29 oktober - Georges Brassens (60), Franse chansonnier
- 26 november - Max Euwe (80), Nederlandse sjaker
Meziek
[bewirk | brón bewèrke]Bès verkochde singles in Nederlandj:
- Anita Meyer - Why Tell Me Why
- Champaign - How 'Bout Us
- Stars On 45 - Stars On 45
- The Police - Every Little Thing She Does Is Magic
- Ultravox - Vienna
- Yarbrough & Peoples - Don't Stop The Music
- André Hazes - Een Beetje Verliefd
- Phil Collins - In The Air Tonight
- Alvin Stardust - Pretend
- Bucks Fizz - Making Your Mind Up
Bès verkochde album in Nederlandj:
- Timi Yuro - All Alone Am I