Oud-Valkeberg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Oud-Valkeberg op de kaart van Jacob van Deventer in 1550

Oud-Valkeberg is e kèrkdörp in de gemeinte Valkeberg aan de Geul. 't Dörp lik tösje Valkeberg en Sjin. Bis 1940 waor 't dörp ein zelfsjtendige gemeinte inclusief Sub. Oud-Valkeberg lik aan 't sjpoor Aoke-Mestreech. Van 23 oktober 1853 tot 1 juni 1923 houw 't dörp ein eige sjtopplaats aan deze lien.

Gesjiedenis en bezeenswaerdig

Alt Valckenborg in 1700

De oarsjpróng van Valkeberg lik waarsjienlik in Oud-Valkeberg. De ièrsjte gesjreve vermelding van Valkeberg is ein oarkonde van 15 februari 1041 mèt de naam Falchenberch d'r op. Me meint dat daomèt neet 't Geulsjtedsje, meh 't dörp Oud-Valkeberg bedoeld weurt. In de akte weurt de nederzètting "villa" Falchenberg door de Duutsje keizer Hendrik III aan zien nisje Ermingardis (of Irmgard) gesjónke. Häör kleindochter, Guda of Oda van Valkeberg trouwt mèt Thibald van Voere, de ouds bekènde hièr van Valkeberg. Dao besjteit 'n vereiniging, die zich bezig hèlt mèt deze sjtichtingsdatum ónder de naam de 15 februari-sjtichting.

Twiè kesjtièle

Mariakapelke in rococosjtiel oet 1739

In Oud-Valkeberg ligke twiè kesjtièle, Kesjtièl Genhoes en Kesjtièl Sjaloen vlak bie-ein, aan de Geul. Genhoes zou 't sjtamkesjtièl van de hière van Valkeberg zin. 't Versjterkde hoes (Genhoes) dateert oet de 11e of 12e ièw, opgetrokke es woontaore. 't Hudige kesjtièl en de biebehuèrende haof woorte geboewd in de 17e en 18e ièw.
Kesjtièl Sjaloen dateert oet de 14e ièw, meh de oetbreiinge sjtamme veurnamelik oet 1656. In de 19e ièw ies 't geboew ingriepend gerestaureerd door Pierre Cuypers. Bie Sjaloen huèrt ouch eine haof (1701) en 'n tiendsjuur oet 1721. Wiejer lik dao ouch nog 'n mergele watermeule (de Sjloens Meule) oet 1699 aan de Geul. Bie 't complex huèrt ouch de Kesjtièltuin "Oud-Valkeberg" (de vreugere heemtuin) mèt plante die typisch zint veur de flora van Zuid-Limburg, 'n replica van 'n mergelgrot, 'ne biejesjtand, 'ne waterpool, 'ne koalef, vergiftigde en geneeskrachtige plante, verfplante en landboewgewasse. De heemtuin weurt geëploiteerd door 't I.V.N..

Sjaatsberg

Op de Sjaatsberg sjteit 'n mergele kloes mèt kapel, die in de 17e ièw is opgerich door de hièr van Sjaloen, op de plaats van 'n boswachtersjweuning. Aan de voot van de Sjaatsberg, op 'ne driesjprunk aan 'n Geulbrökske, sjteit 'ne Calvariegroep, in de volksmond de Drie Beeldsjes geneump. Deze is ouch gesjtich door de hièr van Sjaloen in 1739.

'n Gedeilte van de Sjaatsberg, dao woa de mergel aan de opervlakte kump hèt Däölkesberg. e Däölke is de dialeknaam veur 'n kauw. Die höbbe hun nèster in loker in deze berg. In 2009 haet me hie in 'ne abri, 'ne natuurlike inham in de mergelberg, gevörmp door 't oetsjoere van 'ne veurgenger van de Geul, sjpaore opgegrave van 'n prehistorisch kampvuur oet 300.000 v. C. Tot noe toe is dit de enigste abri in Nederland.

De kèrk van Sint Jan

't Mergele kèrkske van Sint Jan

De kèrk van Oud-Valkeberg ies gewiejd aan Johannes d'n Duiper (Sint Jan) en dateert gedeiltelik oet de 11e ièw. In 1757 woort 't koar vernuujd door Johannes Josef Couven, architect oet Aoke, in baroksjtiel. D'n Altaor, in rococo, zou ooch gemaak zin door 't atelier van Couven. 'ne Moderne kruuswaeg is gemaak door 't kunstenaersjechpaar Mathieu Vroemen en Riet Jager. Saer 1959 ies de kèrk 'n baevaartsplaats veur de heilige Rita van Cascia, de petroanes van ónmeugelike en houpeloos zake. In de zujelike ziebeuk sjteit e beeld van de heilige Rita en 'ne reliekhouwer mèt 'n relikwie van Rita. Op 't kèrkh'f sjteit de van mergel geboewde pastorie en 'n kapel mèt 'n kruus d'r in oet de 19e ièw.

Tegeneuver de oprielaan löp 'ne landwaeg richting de St. Jansbösj en Sub. Op 'n sjplitsing van veldwaeg sjteit de mergele St. Jansbosjkapel.

't Plaetske Oud-Valkeberg gezeen vanaaf de Sjloens-watermeule

De Gièlender

Tösje dit gehuch en 't dörpke Sjuèlder, gemeinte Gulpe-Wittem bevingk zich 't landsjapspark-natuurreservaat de Gièlender (Gerendal), woa-in 'ne orchideeëtuin gelaege is. Midde in 't gebeed sjteit 'n pöthuuske geneump de Sjaopspöt.

Dialek

De taal van Oud-Valkeberg is neet uniform: zoawel Valkebergse es Sjinse elemènte kómme veur. Zoa besjtaon hie de lidwäörd de en d'r veur manneleke wäörd nevenein.

Externe link

• Oud-Valkeberg es baevaartplaats (Meertens Instituut)