Däölke

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Däölke, Corvus monedula, (Linnaeus, 1758) is 'ne vogel oet 't geslach Corvus (krejje). 't Is 't kleinste lid vaan dees familie wat in eus streike veurkump en ouch de meis veurkoumende vertegewaordeger in Nederland en 't Belsj. 't Däölke heet zie succès te daanke aon e tollerant dieet en e groet aonpassingsvermoge, veural ouch de gesjikheid um in de stad bovegemiddeld good te euverleve.

Veurkoume

't Däölke kump in zoe good wie gans Europa veur, wie ouch in e groet deil vaan westelek Azië (tot in Iran en Siberië) en aon de Maghribijnse kös (Marokko, Algerije en Tunesië). In de kaajdste streike trèkke de veugel 's winters nao 't zuie, in gemaotegde en subtropische klimaotzaones gedraoge däölkes ziech es staandveugel^[1]. Ouch boete 't zoezjus besjreve gebeed weurt de vogel wel gezeen, tot in Iesland en Japan^[2]. Sjattinge euver 't aontal exemplaire loupe oeterein. Veur Europa geit me oet vaan 10 aon 29 mieljoen exemplaire, veur Afrika en Azië zien gein sjattinge besjikbaar. Dees hiel groete populatie sjijnt zelfs touw te numme, zoetot vaan bedreiging gein spraoke is^[2].

In Nederland, woe de populatie neet in exemplaire meh in breujpaore getèld weurt, zien zoe roond de 200.000 breujpaore. Dit aontal sjogkelt per jaor mèt tiendoezende; de leste jaore laote 'ne liech klummenden trend zien^[3]. De vogel kump in 't gans land veur en breujt ouch bekans euveral; allein op 't platteland vaan Flevoland oontbrik de vogel gooddeils. Ouch op de Veluwe en in 't Heuvelland is 't däölke relatief sjaars. In de stei is 't bies opvallend euvertegewaordeg^[3]^[4]. Vreuger waor de vogel neet euveral zoe algemein^[5].

Dewijl 't däölke tot 'tzelfde geslach behuurt es in Europa inheimse veugel wie de krej en de raaf, gief 't in Oos-Azië nog 'n soort die hiel èng aon häöm verwant is: 't Daurisch däölke (Corvus dauricus). Same vörme dies twie daölkesoorte 't subgeslach Coloeus.

Bie Oud-Valkeberg in Zuud-Limburg bevingk zich 'ne zgn. Däölkesberg, boe-in dees veugel nèster höbbe gemaak um te breuje. De Däölkesberg is e ónderdeil van de Sjaatsberg, boe de mergel aan de oppervlakte kump.

Versjijning

E volwasse däölke mit tösse de 32 en 39 centimeter^[6] en is daomèt klein veur 'ne krej meh groet veur 'ne zaankvogel. 't Verekleid vertuint versjèllende nuances in griestinte, zoetot de vogel dèks minder zwart is es de zwarte krej, de rook en de raof. De vleugele zien gans zwart, 't lief is meistal duustergries en nao bove touw weurt de kleur vaan de vere lankzaamaon liechter tot aon de achterkop. De veurkop en snavel zien daan weer gans zwart. Sommege exemplare zien duusterder en valle bekans gans zwart oet. De ouge zien greuneg liechgries. 't Joonk heet e brojner verekleid en blaw ouge. De snavel is relatief dik en gans rech, in tegestèlling tot bv. de rook en de raof.

Gedraag en veurtplanting

Däölkes zien astrante veugel die in 't algemein kortbij lui dörve koume. Ze loupe snel en sjogkentere, op 'n meneer die aon doeve deit dinke. Dit is veur krejje nogal oongewoen.

Wie dat bij ander zaankveugel ouch dèks veurkump zien däölkes monogaam. Ze keze in de herfs vaan hun ierste jaor 'ne partner veur 't leve, ouch al zien ze pas in 't derde levesjaor geslachsriep. Ze nestele in boumloker, holtes in minseleke bouwwerke (bij veurkäör rewiene) of in diechte buim of struuk die 't gewiech vaan 't nes kinne hawwe. 't Wiefke lègk 4 aon 5 eier per kier en breujt gemeinlik 17 of 18 daog. De jónge kinne nao 30 tot 35 daog oetvlege.

Däölkes zien sociaol veugel. Ze leve bijein in kolonies boebinne gecompliceerde sociaol verhawwinge en pikordes hierse. Oonderzeuk in de jaore veerteg^[7] heet oonder mie aongetuind tot päörkes, die binne zoe'n kolonie altied oonaofsjeilik bijein blieve, dezelfde positie binne de gróp höbbe stoon; zeuk ziech e vruiwke e menneke oet 'n hoeger klasse oet daan stijg 't zelf ouch in prestiesj. De sociaol versjèlle zien, veur iemes wat good en laank oplèt, dudelek te zien. Opmerkelek is tot däölkes ziech oonderein ete geve, sjijnbaar zoonder noedzaak. Bij veugel kump dit, boete 't veuje vaan jónge en soms bij 't lokke vaan 'ne partner, feitelek neet veur. De functie vaan dit gedraag is neet gans bekind; dinkelek geit 't hei um 't versterke vaan sociaol ben^[8].

't Däölke is 'ne lewejjege vogel. Normaol gesproke stoet 't twie soorte geluide oet: e hoeg tjak (dèks väöl kiere snel achterein oetgestoete) en e lieger kjow^[1]. In de breujtied make ze mie versjèllende geluide. E deil vaan die geluide is aongebore, andere weure aongelierd. Dit is normaol oonder zaankveugel. 't Geproduceerd geluid is, wie bij ander veugel vaan dees familie, neet zengereg of sjoen um te hure, meh 't däölke kin e groet scala aon geluide aonliere en imitere. Tot op zeker huugde kin 'r de minseleke stum naodoen (obbenuits zjus wie de ander krejje). In de leste jaore höbbe stadse däölkes zelfs beltoene vaan mobiel tillefoons euvergenome; veural de awwerwètse, hoeg getimbreerde, monofoon beltoene valle good binne 't stumbereik vaan de vogel^[9].

In vreuger tije hoolte sommege lui wel däölkes es hoesdier in kuiwkes. Dit is allewijl evels verboje in väöl len en aanders ouch sterk aof te raoje. E sociaol dier wie e däölke kin slech euverleve in 'ne kouw. 't Geit daan nao verluip vaan tied 'ne partnerband aon mèt ziene verzörger en kin zjeloes en agressief reagere op lui die ouch aondach vaan häöm kriege.

Biotoop

Wie heibove gezag kump 't däölke veur in e groet deil vaan 't Palearctisch areaol. Vaan nature is 't 'ne vogel veur haaf-begreujde plaotse wie bosren en ope plekke. Naotot de mins 't land in cultuur góng bringe zoch 't al gaw ouch 't cultuurlandsjap op, woe 't veural zaod es ete voont. Sins decennia vesteg de vogel ziech ummer mier in tösse minseleke bebouwing.

Dieet

't Däölke vint zien ete veural op de groond, meh soms ouch in buim. 't Priffereert vaan nature insekte en ander oongewervelde bieste, zaod en graone, meh it ouch ougsreste, minselek etesaofval en aongespeulde vèsse. Doortot de veugel zoe'n oetgebreid dieet heet is 'r zoe väöl in de stad te vinde.

Trivia

De inwoeners vaan Hèrkebósj (gemeinte Roerdale) höbbe, veural tijdens vastelaovend, de bijnaom däölkes^[10]

Extern links

Commons

Op de pazjena Corvus monedula van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

Rifferenties

↑ ^1,0 ^1,1 SoortenBank.nl
↑ ^2,0 ^2,1 IUCN Red List of Threatened Species: Corvus monedula, [1]
↑ ^3,0 ^3,1 [2]
↑ Waarneming.nl - Kauw [3]
↑ [4]
↑ 34-39 cm volges 't Ingels Wikipedia-artikel, 32 cm volges SoortenBank.nl
↑ Konrad Lorenz, Er redete mit dem Vieh, den Vögeln und den Fischen, 1949, ISBN 3-423-20225-4
↑ Frequent food- and object-sharing during jackdaw (Corvus monedula) socialisation, [5]
↑ Veugel imitere beltoene vaan gsm's
↑ 't Doalesjpektakel, Leedsjes oet Hèrkebósj, vaan Limburgzingt.nl.

[SoortenBank.nl-1] 1,0 ^1,1 SoortenBank.nl

[IUCN-2] 2,0 ^2,1 IUCN Red List of Threatened Species: Corvus monedula, [1]

[SOVON_Vogelonderzoek_Nederland-3] 3,0 ^3,1 [2]

[Waarneming.nl-4] Waarneming.nl - Kauw [3]

[Nederlandse_vogelbesjreming-5] [4]

[6] 34-39 cm volges 't Ingels Wikipedia-artikel, 32 cm volges SoortenBank.nl

[Konrad_Lorenz-7] Konrad Lorenz, Er redete mit dem Vieh, den Vögeln und den Fischen, 1949, ISBN 3-423-20225-4

[AMP_v_Bayern,_SR_de_Kort,_NS_Clayton,_NJ_Emery-8] Frequent food- and object-sharing during jackdaw (Corvus monedula) socialisation, [5]

[9] Veugel imitere beltoene vaan gsm's

[Limburgzint.nl-10] 't Doalesjpektakel, Leedsjes oet Hèrkebósj, vaan Limburgzingt.nl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]