Sjaatsberg
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Sjaatsberg of Sjaasberg (officieel gesjreve es Schaesberg of Schaelsberg) ies 'n berg bie Valkeberg en Oud-Valkeberg. De naam zou kómme van sjeid. Aan de voot van de berg löp 'n paad langs de Geul en dao-aan sjtoon de "Drie beeldsjes", 'ne calvariegroep mèt e kruus en twiè barokkapelkes oet 1739.
Onder aan de opgank in 't weste bevingk ziech in de mergelberg 'ne veurmalige kalkove en 't "Auvermennekeslook".
Bovenop de Sjaatsberg, gelege in 'ne hellingbösj, sjteit de Kloes op de Sjaatsberg. In dit mergele gebuuwke woonde langen tied hièremiete of kloezenaersj. Binne liek 'n baekapel. Oarsjpronkelik waor dit 'n jachhöt van de hière van kesjtièl Sjaloen, dat in de beemde van de Geul aan de voot van de berg liek.
Sjaasbergergank
[bewirk | brón bewèrke]Op de lètste zóndig van juni vingk 't fiès van de heilige kloezenaer Leonard plaats. Dit weurt de Sjaasbergergank geneump, 'ne baevaartsgank door luuj oet de buurt, die dan nao de Kloes loupe, woa (boete of binne) 'n dialekmès weurt opgedrage door de pesjtoar van Sjin op Geul. Daonao ies d'r Kèrmes. Nao 1939 raak de Sjaasbergergank in ónbruuk, meh in 1970 weurt 'r, op initiatief van Veldeke-Valkeberg, wir in ière hersjtèld.
Däölkesberg
[bewirk | brón bewèrke]'n Onderdeil van de Sjaatsberg hèt de Däölkesberg. Dit ies 'n plek woa de mergel aan de oppervlakte kump en woa däölkes de aanwezige loker gebruukde veur hun nèster. Däölke is de dialeknaam veur 'n kauw. 'n Grotweuning, die ziech hie in de berg bevingk, waor tot 2005 bewoond door 'ne Marx van Sint-Pièter.
In 2009 haet me hie in 'ne abri, 'ne natuurlike inham in de mergelberg, gevörmp door 't oetsjoere van 'ne veurgenger van de Geul, sjpore opgegrave van 'n prehistorisch kampvuur oet 300.000 v. C. Tot noe toe is dit de enigste abri in Nederland.