Luxembörg (land)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Luxembörg
Basisgegaevens
Officieel taal	Frans, Luxembörgs, Duits
Huidsjtad	Luxembörg
Sjtaotsvörm	Constitutioneel Monarchie
Sjtaotshoof (lies)	Henri (sinds 2000)
Premier	Xavier Bettel
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	30% Katheliek 21% Próttestant 5,8% Moslim 0,6% Hindoe 1,6% Euverige gezindte 41% Gein gezindte (2004, bron: CBS)
Opperflaakde – % water	2.586 km² -%
Inwoeners – Deechde:	628.381 (2020) 243/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Euro (EUR of €)
Tiedzaone	UTC +1
Nationale fiesdaag	23 juni
Vouksleed	Ons Heemecht
Web | Code | Tel.	.lu | LUX | +352

't Groethertogdom Luxembörg (Grand-Duché de Luxembourg, Großherzogtum Luxemburg, Groussherzogtum Lëtzebuerg) is 'ne klein staot in Wes-Europa. Heer grens aon 't Bèlsj, Fraankriek en Duitsland. De bevolking sprik e Middelduits dialek, wat es landstaol gestandaardiseerd is; evels koumen 'rs väöl neet oet 't land zelf en spreke 'n aander taol. Luxembörg is 'ne lidstaot vaan de Europese Unie (EU).

Demografie

Luxembörg maak al jaorelaank 'n sjerpe inwoenersgreui mèt, groetdeils umtot 't zoeväöl boetelandse Europeane aontrèk door zien welveert (es de rieksten EU-lidstaot) en door zien unieke wèrkgelegeheid in versjèllende Europese sectore, zoewie 't Europees Hof vaan Zjustitie en de groete baankesector. 't Hertogdömmeke had in 2011 nog meh 512.353 inwoeners wijl 't in 't jaor 2020 al 628.381 inwoeners had. Daomèt is 't inwoenersaontal in nog gein tien jaor mèt 22,6% gegreuid.

Geografie

Luxemburg ligk tösse Fraankriek, 't Belsj en Duitsland in. 't Heet e klein oppervlak, evels heet 't veur e klein land väöl versjèlle qua natuur. In 't noorde vaan 't land ligke de Ardenne, 't zuie maak weer deil oet vaan 't Lorraines terrasland en weurt doorsnoje door revierdäöl. Luxembörg heet väöl bebouwd gebeed, veural bestaond oet dörper. Toch is 't väöl minder versteilek es d'n Euregio Maos-Rien en de Limbörge, laot staon 't zier versteielek Nederlands-Limbörg. Te vergelieking, wijl Nederlands-Limbörg qua oppervlaakte oongeveer eve groet is wie Luxembörg, heet Nederlands-Limbörg 1.115.895 inwoeners: bekans 't döbbele vaan Luxembörg. De de gelieknaomege hoofstad Luxembörg heet oongeveer eve väöl inwoeners es Mestreech, mèt 116.328. De twiede gemeinte, Esch-sur-Alzette, heet 't inwoenersaontal vaan Zitterd, 't oostelek deil vaan de gemeinte Zitterd-Geleen.

Aongrenzende regio's

Luxembörg grens aon veer Europese regio's:

• Rienland-Palts, Duitsland - noordoeste
• Saarland, Duitsland - zuidoeste
• Lotharinge, Fraankriek - zuie
• Wallonië, Bèlsj - weste, noorde

Historie

In de ganse historie heet Luxembörg d'n hielen tied tot aander len behuurd. In 1814 kaom de titel vaan groethertog in bezit vaan de keuning vaan Nederland en dat bleef zoe tot 1898, wie Wilhemina es vrouw geinen aonspraok kós make op de titel en 'nen aanderen tak vaan de Nassau's dees euvernaom. De neutraliteit vaan 't in 1866 oonaofhenkelek lendsje mós weure opgegeve nao de Prusischen inval in 1940. Luxembörg waor mèt-opriechter vaan de NAVO en d'n EEG (allewijl de EU). De groethertog vaan allewijl heet vergaange volmach.

Taole

Vanaajds heet 't land twie cultuurtaole: Frans en Duits. Allewijl heet 't Luxemburgs 'ne officiële status, meh väöl kommunicatie in 't publiek leve geit nog op 't Frans of Duits. Zoe weure op sjaole de kleuters in 't Luxembörgs touwgesproke, de sjaolkinder in 't Duits en de awwer kinder in 't Frans.

Luxembörg kint immigrante oet gaans Europa; de meiste allochtone zien westers. Zoe weurt dao ouch Nederlands, Italiaans, Spaons en Ingels gesproke.

Media

Gezètte

Luxembörg heet e divers perslandsjap mèt 'n gezameleke oplage van oongeveer 160.000 gezètte. De groetse gezèt van 't land is 't op christendemocratische groondslaag ligkende Luxemburger Wort mèt 'n oplage van 75.000 exemplare (in 2005). Aander gezètte zien 't aon de vakboond OGBL gelieerd Tageblatt, 't liberaal Lëtzebuerger Journal, 't communistisch Zeitung vum Lëtzebuerger Vollek en de gratis gezèt Point24. Daobij gief 't nog weekendgezètte wie Woxx en d’Lëtzebuerger Land. Belangrieke weekblajer zien 't satirische Den neie Feierkrop, 't boulevardblaad Lëtzebuerger Privat en de magazines Télécran en Revue. De mieste gezètte en tiedsjrifte in Luxembörg zien miertaoleg, mer de artikele zien miestal in 't Duits gesjreve. 't Gief ouch e paar gaans Franstaolege gezètte: Le Jeudi, La Voix du Luxembourg, Le Quotidien en de gratis gezèt L´essentiel. 'n Gezèt die allein in 't Luxembörgs sjrijf gief 't neet.

Bestuurleke eindeiling

Kaart vaan Luxemburg, mèt zien veurmaolege distrikte (greuneg, brouneg en blauweg), kantons en gemeintes

't Lendsje is in twelf kantons, die same oet 105 gemeintes bestoon, verdeild. Tot 3 oktober 2015 waore de kantons oondergebrach in 3 distrikte, die evels per deen datum zien opgeheve.

De distrikte Diekirch (district), Grevenmacher (district) en Luxemburg (district) waore ingeveurd sinds 1815, de kantons en gemeintes sinds 1890. Evels zien de gemeintes noe groeter daan vreuger. De kantons zien:

• Clervaux (kanton)
• Diekirch (kanton)
• Redange (kanton)
• Vianden (kanton)
• Wiltz (kanton)
• Echternach (kanton)
• Grevenmacher (kanton)
• Remich (kanton)
• Capellen (kanton)
• Esch-sur-Alzette (kanton)
• Luxemburg (kanton)
• Mersch (kanton)