Swaziland

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Swaziland (eSwatini)
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels, Swati
Huidsjtad	Lobamba (residentie), Mbabane (parlemint)
Sjtaotsvörm	absolute monarchie
Sjtaotshoof (lies)	Mswati III
ndlovutaki	keuningin Ntombi
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
premier	Russell Dlamini
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	17.364 km² 0,9%
Inwoeners – Deechde:	1.136.281 (2018) 68/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Lilangeni (SZL)
Tiedzaone	UTC 2
Nationale fiesdaag	6 september
Vouksleed	Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati
Web | Code | Tel.	.sz | SWZ | +268

Swaziland (officieel Kingdom of Eswatini (Ingels); Umbuso weSwatini (Swazi)) is e keuninkriek en 'ne binnestaot in zuielek Afrika, grenzend aon Zuid-Afrika (in 't noorde, weste en zuie) en Mozambique (in 't ooste). De functie vaan hoofstad is verdeild oonder Lobamba (de keuninkleke residentie en de juridische hoofstad) en Mbabane (de zetel vaan 't parlemint en de groetste stad vaan 't land). 't Lendsje is economisch en cultureel sterk mèt Zuid-Afrika verboonde. 't Heet de lèste decennia zwoer te lije oonder de wereldwij Aids-pandemie.

Bestuurleke indeiling

Swaziland is verdeild in veer distrikte, die weer zien verdeild in 55 tinkhundla ('n soort gemeintes; inkelvoud inkhundla). De veer regio's zien

Hhohho Lubombo Manzini Shiselweni

Fysische geografie

Swaziland, e klei land oongeveer zoe groet wie Wallonië, ligk euver 'ne breuk dee deil oetmaak vaan e systeem wat vaan Lesotho euver Zimbabwe en Kenia oetindelek tot in Turkije doorlöp. In 't weste ligk e gebergde, boevaan d'n Emlembe mèt 1862 meter d'n hoegste berg vaan 't land is. Aon de grens mèt Mozambique ligk ouch e lieggebergde, de Lubombo, wat neet hoeger es 'ne meter of 600 kump en weurt doorsnoje door de valleie vaan drei revere, de Ngwavumu, d'n Usutu en de Mbuluzi. Daotösse ligke vlaakdes, die me mèt Afrikaanse naome Hoogveld, Middeveld en Laagveld neump (of veringels: Highveld, Middleveld en Lowveld). De hoofstad Mbabane ligk in 't Hoogveld, 't groetste deil vaan de bevolking woent in 't Middeveld. In 't Laagveld vint me nog väöl vaan 't typisch zuidelek Afrikaans bush-landsjap, mèt graasland en dorestruuk.

't Klimaot in Swaziland löp vaan tropisch tot bekans gemaoteg (subtropisch). 't Gief hei seizoene, mèt de zomer in december tot en mèt februari (gemiddelde temperatuur in Mbabane: 20°C) en keul winterweer in juni tot augustus (Mbabane: 13°C).

De natuur vaan Swaziland liekent op die vaan Zuid-Afrika. 't Gief ei nationaol park, 't Hlane Royal National Park, en nog get kleinder rizzervaote.

Cultuur en demografie

Etnische gróppe

De bevolking besteit euverwegend oet etnische Swati's, e Bantoevolk. De variant Swazi mèt 'n z kump oet 't Zoeloe, door welk volk de blaanke de Swati höbbe liere kinne. 't Gief minderhede vaan Zoeloes, Boere en Britte. Ouch leve in 't land Mozambikaanse vlöchtelinge.

Taole

De nationaol taol is 't Swati of Swazi, inheims SiSwati geneump. Dees taol heet oongeveer 'n mieljoen sprekers in Swaziland en nog ins twie mieljoen in Zuid-Afrika, veural in de provincie Mpumalanga. Dit is 'n Bantoetaol oet zone S, en es ein vaan de Ngunitaole bezunder ing verwant aon 't Xhosa, Zoeloe en Noord-Ndebele. 't Zoeloe zelf weurt in Swaziland ouch wel gesproke, zjus wie 't Tsonga (ouch 'n S-Bantoetaol meh get wijer verwant). Wijer weure 't Afrikaans en 't Ingels veur 't land opgegeve, mèt e beperk aontal sprekers.

Religie

De bevolking is gooddeils christelek, mèt zoewel protestante es katholieke en Afrikaanse christene. Moslims make koelek 1% oet, aander religies nog minder.

Gezoondheid

De gezoondheid in Swaziland steit oonder zwoeren drök door de greujende Aids-epidemie. Tösse 2000 en 2009 veel de levesverwachting vaan 61 nao mer 32 jaor, de liegste op de wereld. 't Aondeil aidslijers is hei hoeger es boe ouch op de wereld; in 2004 tesde 38,8% vaan de zwaanger vrouwlui positief op HIV, dewijl zeker 26% vaan de ganse volwasse bevolking besmet zouw zien. De krenkde is verantwoordelek veur 61% vaan alle sterfgevalle in 't land en lègk edersjaor 2% vaan de ganse bevolking um. Tering kump es doedsoerzaak op de twiede plaots; väöl lui lije aon allebei de krenkdes. D'n umvaank en veural ouch greuj vaan de pandemie is zoe groet tot me vaan VN-weeg heet opgemerk tot dit 't wijer bestoon vaan 't land in gevier bringk.

Historie

De oersprunkeleke bewoeners vaan Swaziland waore Khoisan. Zij woorte verdreve door oet 't noorde invallende Bantoe. Voondste die wieze op landbouw en iezerwerk - geassocieerd mèt de Bantoe - zien bekind vaanaof de veerden iew; lèstens in d'n èlfden iew mote (veurawwers vaan) de Nguni-sprekende volker 't land zien ingekoumende. De Swati zouwe zoe in de vieftienden iew de Limpopo-reveer zien euvergestoke en ziech in 't modern Swaziland höbbe gevesteg.

Laank waor Swaziland gein politieke einheid, meh bestoont 't oet versjèllende klein riekskes vaan zelfstendege clans. Zoe in d'n achtienden en negetienden iew breide ziech 't Ngwane-riek vaan de Dlamini-clan sterk oet, tot 't oetindelek alle Swati's euverheersde. 't Land woort geneump nao ziene keuning Mswati I. Ngwane is noe nog e synoniem vaan Swaziland, Dlamini is de naom vaan de keuninkleke familie. Keuning Mswati II maakde vaan Swaziland 'nen einheidsstaot door de aander clans, die oonder ziene pa otonoom waore gewees, finaol te oonderwerpe.

Ind negentienden iew kaome de blaanke nao 't gebeed vaan de Swati opdringe. De Boere vestegde hun republiek Transvaal; later kaome de Ingelse, in hun oorloge um de Boererepublieke te oonderwerpe, ouch 't groondgebeed vaan de Swati binne. Nao de Twiede Boereoorlog (1899-1902) annexeerde de Britte boete Transvaal ouch Swaziland, iers es deil vaan Transvaal, vaanaof 1906 es apaart territorium. Bij de vörming vaan de Zuid-Afrikaanse unie in 1910 bleef Swaziland, same mèt Lesotho en Botswana, oonder Brits bestuur (mèt 'n groete maot vaan otonomie). Aonvenkelek waor 't de bedoeling Swaziland op d'n door in Zuid-Afrika te integrere; nao d'n Twiede Wereldoorlog, wie dat lèste land de apartheid inveurde, woort daovaan aofgezeen. In 1968 woort Swaziland 'n oonaofhenkelek land. Sindsdeen is 't de absolute monarchie gebleve die 't sinds de negentienden iew al waor, al gief 't wel e parlemint en verkezinge. E deil vaan de bevolking wuns ziech mier democratie; 't debat dao-euver verlöp in 't land geweldloes. Sinds 2000 weurt 't land hel geraak door 'n aidspandemie; zuug bove.

Vaanaof 2018 is de regering vaan 't land drop goon stoon tot ouch in 't Ingels (en naovenant in aander taole) d'n inheimse naom eSwatini weurt gebruuk. In officieel gebruuk, beveurbeeld bij de Vereinegde Naties en aander diplomatiek verkier, vint me deze naom consequent trök. In alledaogs gebruuk sprik me evels nog dèks vaan Swaziland.

Bronne

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer e bitteke op en:History of Swaziland.