Guinee

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Guinee
Basisgegaevens
Officieel taal	Frans
Huidsjtad	Conakry
Sjtaotsvörm	Rippubliek
Sjtaotshoof (lies)	Mamady Doumbouya
premier	Bah Oury
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	245.857 km² --%
Inwoeners – Deechde:	13.885.724 (2021) 55,5/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Guineese frank (GNF)
Tiedzaone	UTC 0
Nationale fiesdaag
Vouksleed	Liberté
Web | Code | Tel.	.gn | GIN | +224

Guinee of Guinea (officieel République de Guinée) is e land in westelek Afrika, aon d'n Atlantischen Oceaan. 't Grens aon Guinee-Bissau, Senegal, Mali, De Ivoorkös, Liberia en Sierra Leone. Hoofstad is Conakry; dit is wiedoet de groetste stad vaan 't land.

Bestuurleke indeiling

Guinee is ingedeild in 6 regio's (régions), die wijer verdeild zien in 33 prefecture (préfectures) en e paarhoonderd sub-prefecture of gemeintes (sous-préfectures). De hoofstad Conakry is 'n speciaol zone, die boete de regio's vèlt. De zes regio's zien geneump nao hun hoofstad:

Guineese regio's

Regio Hoofstad Bevolking Kankan Kankan 540.427 Kindia Kindia 520.807 Nzérékoré Nzérékoré 660.400 Labé Labe 480.740 Faranah Faranah 440.500 Mamou Mamou 434.600

Demografie

Zoewie väöl Afrikaanse len is Guinee etnisch hendeg divers. Wel hure alle inheimse gróppe tot de sprekers vaan de Niger-Congotaole. Belaankrieke gróppe zien de Mandinka (ooste) en de Susu (weste). Zij spreke allebei taole oet de Mande-gróp (respectievelek Maninka en Susu, die neet oonderein te verstoon meh wel verwant zien. Hun taol slut ouch good aon op 't Bambara, gesproke in Mali. Ouch de kleinder gróp vaan de Kpelle (mèt häör taol) vèlt binne de Mande. 't Midde vaan 't land weurt bewoend door de Fulfulde, die hun taol inger verwant is aon 't Wolof (oonder mie gesproke in Senegal). 'n Aander taol, mèt middelgroete verspreiing, is 't Kissi, verwant aon versjèllende taole in Guinee-Bissau, Guinee en Liberia. Al bij al leve in Guinee zoe'n 24 inheimse etnische gróppe.

De dominante religie is d'n islam (veurnaomelek soennitisch), dee door 85% vaan de bevolking weurt gepraktizeerd. 't Christendom (neve Roems-katholicisme ouch versjèllende protestantse genoetsjappe) nump 10% veur zien rekening; de res deit aon traditioneel Afrikaanse religies. In 't land hiers 'n sfeer vaan relatief religieus tolerantie.

Historie

Guinee waor in 't verleie neet de kern vaan e groet riek meh kaom wel mèt versjèllende belaankrieke besjaovinge in contak, beveurbeeld mèt 't Ghana-riek, wat, oondaanks ziene naom, in 't modern Mauretanië en Mali laog. Dit riek waor oonder aandere 'n belaankrieke verspreier vaan de Arabisch-islamitische cultuur. In d'n èlfden iew góng 't t'n oonder aon de Almoravide-dynastie (de More). Ouch hun hiersjappij doort neet laank; de opvolgers waore 't Sossoriek (twelfden en dertienden iew), 't Maliriek (dertienden en veertienden iew) en 't Songhayriek (vieftienden en zestienden iew).

Aon 't ind vaan de zestienden iew vele de More 't riek weer binne, meh hun regering doort neet laank. Vaanaof deen tied hadde lokaol hiersers in Guinee de mach. Väöl vaan die inheimse keuninge doge aon slaovehandel mèt de blaanke. Vaanaof de achtienden iew gaof 't in 't midde vaan 't land 't riek vaan Fouta Djallon. Sinds 1878 laog in 't weste 't Wassoulouriek. Vaanaof 't midde vaan de negentienden iew kraoge de Franse interesse in 't gebeed, wat ze in 1898 es kolonie inlijfde. In de jaore dao-op woort mèt Portugal de grens mèt Guinee-Bissau getrokke, mèt de Britte de grens mèt Sierra Leone en mèt Liberia de landsgrenze dao. Guinee woort 'n deilkolonie vaan 't groeter gebeed Frans Wes-Afrika.

Bij de stiechting vaan de Vijfde Republiek in Fraankriek in 1958 woort versjèllende kolonieë de keus veur oonaofhenkelekheid of otonomie gegeve. Guinee koos oonmiddellek veur oonaofhenkelekheid. D'n ierste president woort Ahmed Sékou Touré. Touré oontwikkelde, wie wel mier leislui vaan nui Afrikaanse len, e beleid wat sterk op 't communisme, entans op 't socialisme, waor geënt. Daorum zoch heer de aonsleting mèt de Sovjet-unie, later ouch mèt communistisch China. De ben mèt de Vereinegde Staote en aander kapitalistische len woorte evels neet verbroke. Zelfs mèt Fraankriek bestoont veur e paar jaor nog wel 'n gooj relatie. Zie bewind oontaardde evels algaw in 'n einpartijedictatuur, boebij westerse bedrieve geconfisqueerd woorte en inheimse stamhoofde en politieke tegestanders gemekelek gevaange woorte gezat. Door zien steun aon de verzètsbeweging in Guinee-Bissau, daan nog Portugees, steunde de Portugeze de anti-Tourérebelle in Guinee. In 1970 kaom 't dabij tot 'n (mislökde) invasie. Oondaanks alle binnelandse tegestand en kritiek vaan boete bleef Touré tot zienen doed in 1984 aon de mach.

Kort daonao woort Touré zienen opvolger Louis Lansana Beanavogui aofgezat. De leider vaan de coup, Lansana Conté, naom de mach euver en beneumde ziech tot president. Veural in de beginjaore vaan zien regering deeg heer väöl um de minserechtesjennis oonder Touré oongedoon te make, meh heer kós 't land neet rieker make. Aonkondeginge tot democratisatie bleve in gooj bedoelinge steke; in vervalsde verkezinge bleef heer jaorelaank aon de mach. De lèste jaore vaan zien bewind gaof 't ummer mier eupeleke kritiek op Conté zien regering, boe heer deils aon touwgaof. Ouch häöm lökden 't um tot zienen doed, in 2008, aon de mach te blieve. Oonmiddellek daonao naom 't leger, oonder leiding vaan kaptein Moussa Dadis Camara, de mach euver.

Galerie

• 
  atlas Guinea
• 
  Dame de Mali
• 
  Chute de Tabouna à Kindia
• 
  Chute de Saala Labé
• 
  Chimpanzé de Bossou
• 
  Plage sur les Ile de Loos