Naar inhoud springen

Arabisch Veurjaor

Van Wikipedia
(Doorverweze van Arabisch veurjaor)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Oetwèrking tot zoewied vaan 't Arabisch Veurjaor. Zwart: rivvelutie; doonkerblauw: doorloupende relle en veranderinge in 't bewind; liechblauw: proteste en veranderinge in 't bewind; oranje: groetsjaolege proteste; voelgeel: kleinsjaolege proteste; doonkergries: neet-Arabische len mèt proteste.

't Arabisch Veurjaor (Arabisch الثورات العربية ath-Thawraat al-'arabiyyah 'de Arabische opsten') is de bijnaom vaan 'n serie proteste en opsten in de Arabische wereld, bedoeld um rivveluties of wiedgoonde hervörminge aof te dwinge en democratie tot stand te bringe. De proteste begóste in december 2010 in Tunesië en höbbe ziech sindsdeen euver bekans alle Arabische len oetgebreid. Ouch zien ze nao 'n aontal neet-Arabische len euvergeslage. 't Arabisch Veurjaor waor in 2011 bekans doorloupend wereldnuits en heet tot noe touw (haafweeg oktober 2011) geleid tot rivvelutie in Tunesië en Egypte, 'ne börgeroorlog rizzelterend in rezjiemwissel in Libië, börgeroorloge in Syrië en Jeme en substantieel hervörminge in oonder mie Marokko en Jordanië.

De revoluties woorte euver de ganse wereld verwelkomp es veraandering de goje kant op, meh hadde ouch hunnen duustere kant. In sommege lan leek oetindelek niks te zien veraanderd, in aandere braoke börgeroorloge oet. In die börgeroorloge naome regionaol en mondiaol machte 't dèks indirek tegenein op; wijer zörgde dees oorloge veur de opkoms vaan extremistische terreurgróppe wie IS.

De naom Veurjaor is 'n metafoor veur 'n verzachting vaan repressief bewind; vergeliek oonder mie 't Praags Veurjaor en d'n Doej vaan Chroesjtsjov.

Oerzake en achtergroond

[bewirk | brón bewèrke]

De Arabische wereld waor bij 't begin vaan d'n opstand de mins democratische regio op de wereld. Dewijl sinds de jaore tachteg aander deile vaan de wereld - Oos-Europa, Latiens Amerika en Zwart Afrika - laankzaamaon of innins democratischer waore gewore, waor zoe'n beweging in Noord-Afrika en 't Midde-Ooste neet te vinde. In 2010 golle drei len es hybride regimes (Libanon, de Palestijnse Staot en Irak); de res waor otoritair.[1] Väöl Arabische len waore absolute of semi-constitutioneel monarchieë. Sommege neet-feodaol staotshoofde zaote al oetzunderlek laank: Hosni Moebarak regeerde Egypte sinds 1981, Moe'ammar al-Qaddhafi waor in Libië al sinds 1969 aon de mach.

De regimes brachte probleme mèt die me algemein mèt dictature associeert. Zoe woort de peers, meh ouch 't particulier internètverkier, sterk gecensureerd. In e land wie Libië góng dat hiel wied: dao had me 'n persoensverhierleking roond de machhöbber en zien ideologie gebouwd. Dèks waore veurnaom poste in de regering allein eweggelag veur de kliek direk roontelum de machhöbber, neet zelde dee zien direkte familie. Dao heersde dus cliëntelisme. 't Stabiel blieve vaan de kliek had ouch dèks gerontocratie tot gevolg (Moebarak waor beveurbeeld aon 't ind vaan zien regering 82 jaor aajd). De in absolute mierderheid jóng (<30) bevolking vaan die len kós ziech dao neet mèt identificere.[2] Ouch e groet probleem waor de corruptie. In väöl len späölde dit sterk op, in 't bezunder Irak, Jeme, Soedan en Libië. Ouch aander len in de regio kóste dit probleem in groete maot.[3] Dit probleem waor mèt 't oetleke vaan diplomatieke telexe op Wikileaks in 2010 nog extra dudelek gewore.

'n Aander probleem waor de ermooj. Allewel tot in väöl len de levesstandaard hel veuroet waor gegaange, en de HDI nog mie, leefde nog ummetouw väöl Arabiere in slechte umstandeghede. De bove geneumde corruptie had soms rechoet 't karakter vaan 'n kleptocratie: inkómste oet beveurbeeld olie kaome gooddeils bij de machhöbbers persoenlek oet. Ermooj späölde in 't bezunder 'n rol in Egypte, e land zoonder oliereserves, boe 'n mieljoenebevolking op e klei stökske vróchbaar land zaot, en Jeme, e land ouch zoonder väöl olie en daobij zoonder groetsjaoleg toerisme of 'n oetgebreide infrastructuur.

In sommege len waor discriminatie 'n belaankrieke rei veur in opstand te koume. Zoe waor 't in de Maghreb de Berberbevolking die sterk opkaom veur 't rech um eige taol en cultuur te hawwe. Arabisch nationalisme waor bij väöl regimes rei gewees veur die de kop in te duie. In 't bezunder Qaddhafi stoont hendeg negatief daotegeneuver. Ouch de keuninge vaan Marokko erkóste de Berbercultuur, in dat land zier sterk vertrooje, vaanaajds neet. In Marokko lökden 't demonstrante veur dat te verandere.[4] Soms góng de verdeiling in 't land volges traditioneel stamconflikte, dus mèt gróppe binne de Arabische bevolking vaan e land. In 't bezunder is dat 't geval in Libië, boe d'n eine stam de regering steunde en d'n aandere achter d'n opstand stoont. Religieus motieve kóste ouch 'n rol speule. In Bahrein waore 't veural de sjiiete die tege de soennitische keuning in opstand kaome. 'n Minderheid vaan demonstrante kaom oet radicaol-islamitischen hook.

Tunesië

[bewirk | brón bewèrke]
Protes geriech tege de regeringspartij, die nao 't vertrèk vaan Bin Ali nog kort aon de mach bleef.

In Tunesië woort op 18 december 2010 d'n 'trèkker' euvergehaold mèt de zelfverbranding vaan Mohammed Boeazizi in de stad Sidi Boezied, die in de weke denao veur hel proteste zörgde. De proteste riechde ziech tege 't bewind vaan president Zain al-Abidin bin Ali, dee al 23 jaor aon de mach waor. Boete gebrek aon democratie en vrijheid vaan meinigsuting waore veural economische probleme vaan groete deile vaan de bevolking rei veur protes: hoeg werkeloesheid, inflatie op ete, corruptie en slechte woenumsten. De proteste begóste in Sidi Boezied en breide ziech later euver aander stei oet; zoe begóste ze op 27 december ouch in Tunis. Nao de jaorwisseling woorte de proteste, en veural de actie vaan de polies um ze de kop in te duie, heveger. De elite góng ziech ummer mie achter de demonstrante stèlle; zoe gónge op 6 januari massaol de avvekaote in staking. Op 14 januari vlöchde Bin Ali nao Saoedi-Arabië.

Noe woort 'n interimregering opgezat oonder leiing vaan premier Mohammed al-Ghannoesji, boe-in zoewel leje vaan 't aajd regime es vaan de oppositie in kaome. Väöl lui bleve daotege protestere, umtot me engsteg waor veur te wieneg echte verandering. Op 27 januari oontsloog de premier alle aander leie vaan Ben Ali zien partij, perceis eine maond later traoj heer zelf aof. De partij vaan de machhöbbers, de RCD, woort op 9 miert oontboonde. Op 23 oktober heel 't land verkezinge veur 'ne raod dee 'ne nuie groondwèt moot goon opstèlle.[5] Deze raod had op 22 november zien ierste zitting.[6]

De rivvelutie in Tunesië kraog de bijnaom Jasmienrivvelutie, umtot 't in 't Tunesisch veurjaor väöl nao jasmien ruuk.

Egypte

[bewirk | brón bewèrke]
Demonstrante op 't Bevrijingsplein in Caïro vere 't tröktrejje vaan Moebarak.

Mèt de oonras in Tunesië in volle gaank begós ziech noe ouch de oppositie in Egypte te reure. Allewel tot Hosni Moebarak 't land al daarteg jaor es dictator regeerde, had de maan de steun vaan väöl westerse len door zien gemaotegde boetelandse politiek en dèks belaankrieke bemiddeling in de regio. Binnelands leet heer evels wieneg oppositie touw en oondaanks veurziechtege veranderinge de lèste jaore waor vaan hervörminge koelek spraok. 'n Belaankrieke figuur in de oppositie waor Mohammed al-Baradei, ex-veurzitter vaan 't IAEA en in väöl kring gerespecteerd.

De proteste begóste hei op 25 januari, èlf daog nao 't aoftrejje vaan Bin Ali, en doorde 18 daog. Demonstraties voonte plaots in alle groete Egyptische stei, meh ze concentreerde ziech in Caïro, en wel op 't Bevrijingsplein (Tahrirplein), boe demonstrante mèt tiendoezende op gónge kampere. Moebarak perbeerde de proteste de kop in te duie, door 't gooddeils aofslete vaan sociaol media en door poliesactie, meh ouch door hervörminge in 't veuroetziech te stèlle en de mach te deile: veur 't iers in jaore beneumde heer mèt Omar Soeleiman 'ne vice-president. Veur de demonstrante, die kort deveur 't vertrèk vaan de president in Tunesië hadde gezeen, waor dit evels neet genóg. Op 10 februari traoj Moebarak trök. Aanders es Bin Ali oontvlöchde heer zie land evels neet. Heer góng nao zie privéverblief in Sjarm al-Sjeich. De nui machhöbbers lete häöm evels arrestere, op verdinking vaan de maord op ziene veurgenger Anwar al-Sadat en doejelek geweld tege de demonstrante in Caïro. Op 3 augustus 2011 stoont heer terech.

Mèt 't aoftrejje vaan Moebarak naom 't leger de mach, wat vaan Egypte de facto 'n militair dictatuur maakde. Dit waor neet nao de zin vaan de massa demonstrante, die neet drop vertrojde tot 't leger ech vernuiinge zouw doorveure en verkezinge zouw hawwe, wat 't wel had belouf veur 2011. Op 4 miert kaom 't leger aon deen oonvrei tegemoot door de börger Essaam Sjaraf tot premier te make. Proteste bleve in de maonde denao evels op kleinder sjaol doorgoon. In 't naojaor lepe ze weer hoeg op, veural oet oonvrei euver de blievende mach vaan 't leger, wat bepaolde methodes vaan oet de dictatuur had behawwe. In sommege gevalle waor de situatie zelfs minder gewore sinds 't aoftrejje vaan Moebarak.[7] Ouch woorte sterke twievels gestèld bij de mach die de gekoze regering zouw höbbe tegeneuver 't leger.[8] In de daog veur de parlemintsverkezinge kaom 't tot massaol opsten, boebij versjèllende doeje en gewoonde vele.[9]

Libië

[bewirk | brón bewèrke]

De proteste in Tunesië en later Egypte inspireerde ouch Libiërs tot 't veure vaan actie, te beginne op 14 januari in Al-Baida'. Aonvenkelek waor dit protes allein nog mer geriech tege economische las, wie slechte woenumsten. Vaanaof midde februari evels begós me ziech tege 't bewind te kiere. De leismaan vaan Libië, Moe'ammar al-Qaddhafi, waor al sinds 1969 aon de mach en leet zien bevolking nog väöl minder vrijheid touw es Bin Ali en Moebarak. Um häöm heer bestoont 'ne cultus vaan persoensverhierleking en zien excentriciteit waor beröch. Al op 18 februari waor anarchie oetgebroke in Benghazi, wat feitelek oonder controle kaom vaan de nui opkoumende oppositie tege Qaddhafi. Daomèt kraog d'n opstand e tribaol-etnisch karakter: 't waore veural de stamme in Cyrenaica, 't ooste vaan Libië, die ziech tege häöm kierde. Tot 'n twiedeiling kaom 't evels neet: ouch in Tripolitanië kaome ze tege häöm in opstand, in 't bezunder in Misratah.

Aanders es in Tunesië en Egypte greep hei 't bewind militair in. Nao 'nen aonvenkeleken opmars vaan de demonstrante riechting 't weste begós 't leger op 6 miert mèt e (tege)offensief. Dit leide tot de gewelddaodege hereuvering vaan Ra's Lanoef, Boeraiqah (Brega) en Adzjdabijah. Heimèt waor de Libische börgeroorlog e feit. Umtot 't regime excessief geweld gebruukde, en me inzaog tot 'n hereuvering vaan Benghazi, wat normaal gezeen neet te vermije waor, tot nog groetsjaoleger represailles zouw leie, besloot de Veilegheidsraod op 17 miert in 'n resolutie tot 'n no-flyzone bove Libië. 'n Internationaol coalitie roond (meh neet beperk tot) de NATO góng dit handhave. Dit had al gaw effek: de slaagkrach vaan 't regeringsleger naom sterk aof en de oppositie wis 't oet de buurt vaan Benghazi te hawwe. Intösse raakde 't kaamp vaan de rebelle beter georganiseerd. Internationaol erkinning vaan de Nationaolen Euvergaanksraod es legitiem regering vaan Libië kaom ouch op gaank: Fraankriek deeg dit al op 10 miert, aander len volgde vaanaof 28 miert, wie ouch de VN en d'n Arabische Liga.

In de ierste maonde vaan de NATO-actie kaom 'n patstèlling op 't oosfroont tot stand, mèt Adzjdabijah in han vaan d'n Euvergaanksraod en Boeraiqah in han vaan Qaddhafi. De bombardeminte gónge evels op groete sjaol door, en dit brach 't wesfroont wel in beweging: in mei woort 't bleujeteg Belag vaan Misratah opgeheve. D'n ummekier kaom pas ech in augustus. Tösse 20 en 28 augustus veel de hoofstad Tripoli, mèt väöl minder tegestand es verwach, en pakde d'n Euvergaanksraod ouch versjèllende plaotse aon 't oosfroont trök. Heimèt gol 't regime vaan Qaddhafi in princiep es verdreve. Begin september hadde zien tróppe nog drei (middel)groete bolwerke in han: Sirte, Bani Walied en Sabha. In deze maond kaome tege alledrei de stei zwoer campagnes. Sabha veel op 21 september,[10] Basni Walied op 17 oktober[11] en Sirte, de toesbasis vaan de Qaddhafi-dynastie, op 20 oktober.[12] Bij de vereuvering vaan Sirte kaom ouch Qaddhafi um.[13] Heimèt gol Libië es 'bevrijd';[14] de NATO besloot häör actie per 31 oktober formeel te stoppe.[15]

Nao de verdrieving en doed vaan Qaddhafi veel de oppositie oeterein. Oetindelek kaom 't tot 'nen oorlog mèt de extremistische gróp IS (zuug ouch oonder Irak en Syrië).

Syrië

[bewirk | brón bewèrke]
Plaetje:Hama Al-Assy Square 2011-07-22.jpg
Anti-regeringsproteste in Hama. De demonstrante in 't midde make 't Syrisch veendel zoonder de greun stare.
Betrach Syrische Börgeroorlog veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

In Syrië waor e bewind wat bekans zoe repressief waor es dat vaan Libië, al waor ziene leier minder excentriek. President Basjaar al-Asad is sinds 2000 aon de mach; in dat jaor volgde heer ziene pa Hafedh al-Asad op. De Ba'athpartij boe de Asad-dynastie bijhuurt regeert 't land al sinds 1963 en liet gein wezeleke oppositie touw. Al in januari zaog me dao teikene vaan oonras, demonstraties in de weke die volgde trokke evels neet väöl deilnummers. Dit veranderde op 15 miert, 'nen daag vaan nationaol protes: op deen daag kaome doezende de straot op in Damascus, Aleppo, Al-Hasakah, Dar'a, Dair az-Zawr en Hamaah, ouch in Hims (Homs) oontstoonte proteste. Al gaw begós 't regime hel in te griepe. Op sommege bezunder opstendege stei woorte tanks aofgesjik. Hims woort belegerd. Bezunder bleujetege daog waore 31 juli en 30 augustus, 't Sókkerfies; in de Ramadan waor in versjèllende moskeeë tot verzèt opgerope.[16] Haafweeg september zouwe, volges Hoege Commissair vaan de Minserechte Navi Pillay, al zeker 2600 doeje zien gevalle.[17] In tegestèlling tot Libië besloot de internationaol gemeinsjap in Syrië neet militair in te griepe. Wel woorte sancties opgelag; zoe stèlde de EU op 2 september 'nen olieboycot tege 't land in.[18] In 't naojaor góng ouch de Arabische Liga ziech demèt meuje. Naotot dees organisatie op 3 november e vreidesplan had veurgelag, zag 't bewind vaan dat aon te numme, boenao 't geweld tege de demonstrante evels gewoen doorgóng. Dao-op besloot de AL Syrië es lid te suspendere, wat op 27 november officieel gemaak woort.[19] In miert 2011 begós hei es reactie op alle versjèllende gróppe in Syrië de Syrische Börgeroorlog, die nog ummertouw bezeg is. Tot recent woort Asads regiering es groetse, en gevierlekste, partij gezeen in dees oorlog. Noe höbbe de versjèllende Syrische gróppe, wie de Koerde, al-Nusra Front, de Free Syrian Army en de Regering zelf, 'ne nuie vijand debij: d'n Islamitische Staot. Heer heet veural väöl aondach gekrege door op 29 juni 2014 de koloniaal grens tösse Syrië en Irak teneet te verklaore en greuit nog ummertouw op zoewel Syrisch es Irakees land. Heidoor kin me merke in de media tot de naodrök vaan de Syrische Börgeroorlog allang neet mie op 't Arabisch Veurjaor ligk mer ierder op 't islamitisch extrimisme en terrorisme vaan IS.

Jeme

[bewirk | brón bewèrke]
Protes in San'aa', de hoofstad vaan Jeme.

In Jeme, eint vaan de ermste len in de regio, waor de oonvrei euver de economische situatie en de corruptie bezunder groet. Politieke verdeildheid gaof 't al sinds kort nao de vereineging vaan de twi Jemes in 1990: 't steidelek Noord-Jeme en 't dunbevolk tribaol Zuid-Jeme bleke lesteg te vereinege. President Ali Abdoellah Salih waor sinds 't bestoon vaan 't land president; daoveur waor heer al sinds 1978 president vaan Noord-Jeme. Heer zaot dus al langer es Moebarak.

Op 27 januari begóste in San'aa' proteste mèt good 16.000 lui. Salih had begrepe tot heer concessies mós doen; heer belaofde ziech in 2013 neet obbenuits te kandidere en ziene zoon neet in 't zaol te zètte. Veur väöl demonstrante waor dat evels väöls te wieneg en in de weke die kaome bleve de massaproteste aonhawwe. Ouch in Aden en Ta'izz, de twiede en daarde stad vaan 't land, kaome ze de straot op. In de regio oontstoont intösse de politieke wuns um Jeme neet in 'n chaotische rivvelutie te doen vervalle. Veur dat doel sjikde de Golfstaote bemiddelere nao Jeme, die e veurstèl veur de euverdrach vaan de mach sjetsde. Wie de president dat (mie es eine kier) weigerde te teikene, trok d'n opstand sterk aon. Zoe verklaorde de mechtege sjeik Sadieq al-Ahmar, veurmaan vaan de Hasjiede, ziene steun aon d'n opstand. Op 2 juni kaom 't tot 'ne maordaonslag op de president, dee dat euverleefde, meh ziech mós laote behandele in 'ne Saoedischen hospitaol. Naodeen blaof heer eweg oet Jeme. Dit leide tot 'n patstèlling en 'n ind aon de dèkking in de internationaol media. De proteste hele evels aon. Vaanaof midde september escaleerde de touwstand weer: dewijl op 23 september de prsident weer trökkaom, sjoot 't regeringsleger mie es eine kier op de demonstrante sjoot en begóste versjèllende soldaote te muite.[20][21] Op 21 oktober sjaarde ziech de VN-Veilegheidsraod in Resolutie 2014 unaniem achter 't plan vaan de Golfstaote, boemèt dees organisatie dus 't vertrèk vaan de president eisde.[22] Nao nog mie drök en bemiddeling gaof Salih dao op 23 november indelek gehuur aon.[23]

In de jaore dao-op bleef 't oonrösteg; oetindelek braok 'ne börgeroorlog oet, boe len wie Saoedi-Arabië en Iran ziech gónge minge. In 't al zier ermelek Jeme (wat gein eerdolie heet en daomèt de oetzundering in de regio is) had d'n oorlog extreem gevolge. Veural 'n cholera-epidemie deeg ziech gelle oonder de bevolking.

Aander len in de Arabische wereld

[bewirk | brón bewèrke]

In de mieste aander len vaan de Arabische wereld is ouch actie geveurd, miestal op minder groete sjaol en mèt minder wiedstrèkkende gevolge es in de bove behandelde len.

In Algerije braoke al op 29 december proteste oet, op 't memint tot die in Tunesië in intensiteit touwnaome. Ouch dit land heet 'n lang traditie vaan otocratisch bewind, mèt de socialistische partij FLN al decennia in 't zaol. Proteste tege 't gebrek aon democratie waore in de jaore negeteg al op 'ne börgeroorlog oetgeloupe. Door de terroristische tactieke vaan de rebelle evels waor de bevolking weer achter de regering goon stoon. De lèste jaore waor de kritiek op de regering vaan president Abdoelaziez Boetefliqah weer gegreujd, zeker nao massaol door de oppositie geboycotde verkezinge in 2009. De Jasmijnrivvelutie staok de loont in 't kroetvaat: lui gónge hei de straot op, tege economische probleme meh ouch tege 't otocratisch bewind en 't poliesgeweld. De ganse maond januari waor 't oonrösteg, mèt versjèllende zelfverbrandinge nao 't veurbeeld vaan Boeazizi in Tunesië (zoegenaomp Werthereffek). Umtot demonstraties oonder de noedtouwstand, die al e jaor of twinteg gol, neet mochte, greep de polies mèt väöl geweld in, boebij hoonder lui verwund raakde en/of de cel in gónge. President Boetefliqa lufde op 22 februari de noedtouwstand op, boenao de proteste gooddeils gónge ligke. Op 15 aprèl kundegde heer democratische veranderinge in de groondwèt aon.

Bahrein, 'n eilandstaot in de Perzische Golf, is gooddeils sjiitisch vaan religie, meh de regerende klas, in 't bezunder de keuninkleke familie roond keuning Hamad bin Isa al-Chalifah, besteit oet soenniete. Op 14 februari begós me in de hoofstad Manamah mèt proteste veur mie gelieke rechte veur de twie geluifsriechtinge. De euverheid accepteerde de proteste neet en sjikde op 17 februari de polies op de demonstrante aof. Dit maakde 't protes verbetener en radicaolder. Me eisde noe de val vaan de monarchie; dit in tegestèlling tot Marokko, Jordanië en Oman, boe demonstraties euver 't algemein neet tege de voors waore geriech. De demonstrante bezatte 't Perelplein in de hoofstad en de protesmarsje greujde aon tot hoonderddoezend lui, neet minder es e vijfde vaan de ganse bevolking. Op 15 miert zat de keuning de deur ope nao oetgebreid euverheidsgeweld door de noedtouwstand in te stèlle; eineg daag later veegde ordetróppe 't Perelplein oet, twie daog denao haolde ze 't Perelmonumint neer, wat de demonstrante es symbool hadde aongenome. De roop um verandering weurt evels nog ummertouw gehuurd.

In Irak waor, in tegestèlling tot väöl aander len in de regio, d'n tied vaan laankdorege dictatuur al in 2003 beïndeg, mèt d'n inval vaan de VS in 't land. Dit had Saddam Hoessein, 'nen excentrieken alleinheerser te vergelieke mèt Qaddhafi, verdreve, meh 't land in groete chaos achtergelaote. Sinds e paar jaor raakde de spiraol vaan etnisch (Koerde en Arabiere) en sectarisch (soenniete en sjiiete) geweld get doorbroke, meh corruptie en ermooj bleve groete probleme. Dit leide tot doorloupenden oonvrei oonder de bevolking. Allewel tot de internationaol media de proteste gooddeils lete links ligke, kaom 't ouch hei in februari tot groetsjaolege en soms gewelddaodege proteste in stei wie Baghdad en Mosoel. In Al-Koet (Kut) bezatde de hordes 't ketoer vaan de gouvernäör. Um d'n oonvrei in te damme beloufde premier Noeri al-Maliki ziech in 2014 neet obbenuits kandidaot te stèlle. Sinds 29 juni 2014 is Irak in oorlog mèt d'n Islamitische Staot, dee indirek ouch e gevolg is vaan 't Arabisch Veurjaor. Heer is oontstande oet formaties vaan versjèllende terroristische beweginge mer ouch Europese en Rössische migratie vaan mohammedaone nao Syrië tiejes de nog altied däörende Syrische Börgeroorlog. Op dee daag stoke de soldaote vaan de zoegenaomde IS de grens euver nao Irak. D'n Islamitische Staot pakde in 2014 'n enorm areaol en maakde vaan Mosoel zie twiede hoofkerteer.[24] In 2016 en 2017 woort IS sterk gereduceerd en oet Mosoel verdreve.

Jordanië heet 'n monarchie mèt keuning Abdoellah II aon 't hoof. Allewel tot de monarchie vrij populair is oonder groete deile vaan de bevolking, waor in linkse en islamitischen hook toch groete oonvrei euver de regering oontstande. Wie in de ganse Arabische wereld waor hei ermooj en slechte behoezing de veurnaomste rei veur de straot op te goon. De keuning gaof snel gehuur aon de proteste. Op 1 febrari oontsloog heer de regering en belasde heer Maroef al-Bachiet mèt 't make vaan e nui kabinèt. Dit góng väöl demonstrante neet wied genóg en de roop um mie democratie bleef in de maonde denao klinke.

In Koeweit kaom 't neet wijer es klein proteste tege de regering, veural vaan economische meh ouch vaan politieke aard. Um zie volk tot ras te bringe, deilde sjeik Sabah al-Ahmad al-Dzjabar as-Sabah gratis ete en geld aon zien bevolking oet.

In Libanon eisde me in proteste de aofsjaffing vaan 't sektarisch regeringssysteem (boebij de president 'ne christen moot zien, de premier 'ne sjiiet en de veurzitter vaan 't parlemint 'ne soenniet), zoewie de oontwaopening vaan Hezbollah.

Marokko is zjus wie Jordanië 'n monarchie mèt 'ne keuning (Mohammed VI) dee vrij vas in 't zaol zit. 't Is evels ouch e land mèt groete sociaol tegestèllinge. Zoe löp 't in väöl opziechte in oontwikkeling achter op aander Arabische len, in 't bezunder op 't vlaak vaan gelètterdheid (mer 56,4% in 2010).[25] Groete versjèlle bestoon tösse de Arabische bevolking in de stei en de Berberbevolking in 't bergland. De proteste begóste dao op 20 februari, in Rabat; e kleinder protes in Casablanca volgde. De keuning reageerde snel: op 9 miert kundegde heer versjèllende democratische hervörminge (mie mach veur 't parlemint en de regering) wie ouch erkinning vaan de Berbercultuur ('t Berbers es officieel taol) aon. Ouch leet heer politieke gevaange vrij. E referendum euver de hervörminge woort gehawwe op 1 juli. Oondaanks proteste vaan lui die de hervörminge neet wied genóg voonte goon, woort 't referendum mèt groete mierderheid aongenome. Parlemintsverkezinge, mèt 'n veur Marokko hoeg opkoms vaan 45%, woorte op 25 november gehawwe.[26] De proteste in Marokko haange veur e deil ing same mèt die in de Westeleke Sahara; zuug oonder.

Ouch in Mauritanië kaom 't tot 'ne zelfverbranding (op 17 januari), boe proteste in de hoofstad Nouakchott op volgde. 't Aontal demonstrante waor hei relatief klein; 't leep in de hoonderde. Ouch in de stei Ataar, az-Zoewiraat en Alaak kaome klein proteste. Mauritanië is al decennia eint vaan de ermer len in de regio.

Op 17 januari kaom me ouch in Oman mèt klein proteste de straot op, veur salarisverhoeging en duie vaan woenkoste. Proteste kaome tot daan touw zelde veur in 't gemeinelek stabiel sultanaot. Pas ech groetsjaolege proteste kaome ind februari op gaank, in de stad Sohaar. Ze lepe toen ouch sterk oet de hand, mèt excesse wie brandstiechting. Oondaanks dat waore de demonstrante neet oet op de val vaan Qaboes bin Sa'ied al Sa'ied, dee economische maotregele aofkundegde. In Nederland oontstoont nog commotie wie oetgerekend in d'n tied vaan oonras keuningin Beatrix e staotsbezeuk aon 't land brach.[27]

In 't Palestiens gebeed bleef 't relatief rösteg, meh de vervreugde gemeinteraodsverkezinge vaan juli 2011 zoewie de val vaan de regering vaan premier Salaam Fayaad woorte wel opgevat es concessies aon 'n oontevreie en potentieel opstendeg volk.

Saoedi-Arabië is door zien groete groondstofreserves e riek land, mèt 'n regering die royaol deenste wie gratis oonderwies aonbeit, meh ouch 'n absolute monarchie mèt wieneg persoenleke vrijhede[1] en hendeg traditioneel verhajdinge. Ind februari kaome proteste veur vernuiinge op gaank in Qatief en in minder maot Hoefoef, Al-Awamijjah en Ar-Rijaad. Ind miert naome de proteste touw, nao Saoedische betrokkeheid bij 't neersloon vaan d'n opstand in Bahrein, wat de (soennitische) bevolking de regering aonrekende. Es reactie kundegde de regering gemeinteraodsverkezinge (allein veur manslui, en veur de hèlf vaan de raod) aon veur september. 'n Actie die väöl aondach trok waor die vaan Manaal asj-Sjarief, die 't verbod veur vrouwlui um oto te rije braok en daoveur woort gearresteerd.

In Soedan, 'n erm, otocratisch en corrup land oonder leiing vaan president Omar al-Basjier, waore klein proteste op 30 januari en 1 februari. Al-Basjier gaof in februari aon ziech bij de volgende verkezinge, in 2015, neet te kandidere.

In Al-'Ajoen, hoofstad vaan de Westeleke Sahara, gaof 't al proteste in oktober en november 2010. Sommege intellectuele, wie Noam Chomsky, gaove dees demonstraties de ier 't eigelek begin vaan 't Arabisch Veurjaor te zien. Toch waor 't 't aonhawwend protes in aander len wat in februari ouch hei de proteste nui leve inblees. Boete economische probleme en politieke oonvrijheid waor in 't bezunder hei veur de Sahrawi's de oonderdrökking door Marokko e punt: de demonstrante verlaange tot dit land ziech tröktrèk en zien claims op 't gebeed opgief.

De einege len boe proteste gooddeils zien oetgebleve zien Qatar en de Vereinegde Arabische Emiraote. In die len leef de inheimse bevolking in relatieve riekdóm en zien de erme veural gasarbeiers oet Zuid-Azië. Zelfs dees len zien evels neet gans vrij vaan opreup tot rivvelutie gebleve.

Proteste boete de Arabische wereld

[bewirk | brón bewèrke]

De golf vaan democratiserend volksprotes, die op de ganse wereld in 't nuits kaom, inspireerde lui in väöl len veur 'tzelfde te doen. Zelfs in Zuid-Europa, boe lui protesteerde tege bezuneginge vaan de euverheid, haolde me inspiratie oet 't Arabisch Veurjaor (in 't bezunder in Spaanje, boe kampeminte op 't plein woorte opgezat). Ouch in de Kaukasuslen kaome lui de straot op, zoe good wie in China (boe de euverheid te proteste efficiënt wis te oonderdrökke). In 't bezunder evels waore de demonstraties relevant veur de oonderstoonde len en regio's.

Israël

[bewirk | brón bewèrke]

De economische en politieke situatie in Israël liet ziech neet mèt de umringende naoberlen vergelieke; 't land steit te book es 'oonvolkoume (flawed) democratie', mie es vaan Arabische len weurt gezag.[1] Toch had de bevolking rei tot oonvrei, door de hoeg, en ummer hoeger, kóste die de hoesvesting mètbrach: veur lui mèt modaol inkoumes waore apparteminte neet te betaole. De regering gief e vermaoge oet aon defensie en veilegheid, tege terreur- en oorlogsdreiging; zoeväöl tot 't aon de welvaortsstaot raak. In 't bezunder de rechse regering vaan Benjamin Netanyahu is doel vaan protes. De demonstraties, die dao op 14 juli begóste, dege sommege dinke aon 't Arabisch Veurjaor, zeker wie in Tel Aviv kampeminte woorte oppgeslage (boete 'n verwiezing nao 't protes in Caïro waor dit ouch e demonstratie vaan dreigende daakloesheid). 't Protes culmineerde op 3 september mèt de 'mieljoenemarsj', dee 460.000 demonstrante op de bein brach, boevaan 300.000 in Tel Aviv allein al.

Iran

[bewirk | brón bewèrke]

Iran had in 1979 zelf 'n rivvelutie tege 't otoritair bewind vaan de sjah; dees rivvelutie zat 't huieg streng-religieus bewind in 't zaol. De religieus machhöbbers spraoke um die rei aonvenkelek hunne steun oet veur de demonstraties in de Arabische wereld, mèt de hoop tot ouch dao islamistische regimes zouwe koume.

Sinds jaore evels heers in dit land, veural oonder joongere, 'ne greujenden oonvrei euver dit zeker zoe otoritair bewind, wat de veurgoonde jaore al mie es eine kier tot proteste had geleid. Daorum claimde ouch de oppositie de Arabische Lente, mèt expliciete eise tot 't aoftrejje vaan de regering. Op sociaol nètwerke, die gaw tenao woorte geblokkeerd, reep me op tot 'n aontal demonstraties, te beginne op 14 februari. Umtot Iran e repressief mediabeleid veurt wat te vergelieke is mèt dat vaan Syrië, is de situatie in 't land oonmeugelek good in te sjatte. Zeker is evels tot versjèllende demonstraties plaotsvoonte; ideeë euver 't aontal deilnummer loupe vaan doezende tot hoonderddoezende. Beote Teheran woorte proteste ouch in Isfahan gemeld. Ouch is spraok vaan demonstrante door etnische Arabiere in de stad Ahvaz. Dees gróp weurt in Iran traditioneel sterk gediscrimineerd, um de iewenaw animositeit die tösse Arabiere en Perze besteit. Polies en leger traoje mèt geweld tege de demonstrante op.

Zwart Afrika

[bewirk | brón bewèrke]

Zwart Afrika (Afrika bezuie de Sahara) is al sinds decennia de ermste regio op Eerd. Wie in de Arabische wereld gief 't alum corruptie en 't gebeed is door väöl oorloge en intern conflicte versjäörd. Sinds tien tot twinteg jaor geit 't dao evels beter: (min of mie) democratische regimes zien opgestande en väöl conflikte zien bijgelag, wat economische greuj en normalisatie meugelek maakde. Dat nump neet eweg tot ermooj en oongeliekheid nog ummertouw enorm zien, en tot in väöl len de democratie nog wied te zeuke is. In versjèllende len gaof dat, geïnspireerd op de proteste in 't kortbij Noord-Afrika, aonleiing tot proteste. Tot zoewied (september 2011) zien die gemeld in Angola, Benin, Burkina Faso, Djibouti, Gabon, Guinee,[28] de Ivoorkös, Kameroen, [29] Malawi, Mozambique, Oeganda, Senegal, Swaziland en Zimbabwe.[30] In sommege len, wie in de Ivoorkös, waor 't intern conflik al langer aon de geng en is de link mèt 't Arabisch Veurjaor neet direk. In e land wie Angola evels, boe president Jose Eduardo dos Santos al 32 jaor aon de mach is, en Senegal, boe president Abdoulaye Wade 'n groondwètsverandering veurbereide die häöm langer aon de mach kós hawwe, kaom de inspiratie dao dudelek heer. In Nigeria kamp me mèt perbleme door de greuiende rebellie vaan de Mohammedaonse extremiste die 't noorde vaan 't land bezètte en doezende oonsjöldege lui al höbbe vermaor en verhandeld. De gróp nump ziechzelf Boko Harem en zeet ben te höbbe mèt d'n Islamitische Staot in Syrië en Irak. Dizze terroristische staot in 't Midde-Ooste is 'n direk gevolg vaan 't Arabisch Veurjaor in Syrië en de dao-opvolgende Syrische Börgeroorlog. Väöl lui twiefele evels of 't wel mie tösse Boko Harem en d'n Islamitische Staot gief boete symbolische vrundsjap. Wel stèlle väöl lui tot de verbazende force en greui vaan d'n Islamitische Staot veur väöl verbazing, bewondering en daorum ouch zelfverzekerdheid heet gezörg bij versjèllende terroristische gróppe wie Boko Harem.

Zuug ouch

[bewirk | brón bewèrke]

Referenties

[bewirk | brón bewèrke]

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel in versjèllende versies, boevaan dees de recintste waor bij 't veerdeg koume vaan 't artikel. Wijer is ouch gebruuk gemaak vaan de volgende artikele: en:Tunisian revolution, en:Timeline of the 2011 Libyan civil war, en:2011 Yemeni uprising, en:2011 Moroccan protests, en:Impact of the Arab Spring en en:2011 Israeli social justice protests (geraodpleeg in de volgorde vaan d'n artikelteks).

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 The Economist - Democracy Index 2010
  2. ↑ Saidj Mustapha euver 't Arabische Veurjaor
  3. ↑ Transparency International - Corruption Perceptions Index
  4. ↑ Kabyle.com - Tamazight langue officielle au Maroc
  5. ↑ Al Jazeera English - Polls open in historic Tunisia election
  6. ↑ Al Jazeera English - Tunisia constituent body holds first session
  7. ↑ Amnesty International - Egypt: Military rulers have 'crushed' hopes of 25 January protesters
  8. ↑ CNN.com - Who is in charge in Egypt?
  9. ↑ CNN.com - Clashes enter 5th day in Egypt
  10. ↑ Reuters - Gaddafi bastion Sabha falls to interim forces --NTC
  11. ↑ Al JAzeera English - Libyan interim fighters 'enter Bani Walid'
  12. ↑ Al Jazeera English - Gaddafi's hometown of Sirte falls to NTC
  13. ↑ Al Jazeera English - Muammar Gaddafi killed in Sirte
  14. ↑ Al Jazeera English - NTC declares 'Liberation of Libya'
  15. ↑ NATO.int - North Atlantic Council Statement on Libya
  16. ↑ Al Jazeera English - Syrian protesters 'killed' after Eid prayers
  17. ↑ Nu.nl - 'Dodental Syrië op minstens 2600'
  18. ↑ BBC News - EU steps up Syria sanctions with ban on oil imports
  19. ↑ Al Jazeera English - Arab League approves Syria sanctions
  20. ↑ Al Jazeera English - Yemeni toll rises after fresh Sanaa shelling
  21. ↑ CNN.com - Clashes, protests unfold in Yemen
  22. ↑ Al Jazeera English - Fierce fighting erupts in Yemen's capital
  23. ↑ CNN.com - Report: Yemeni president in Saudi Arabia to sign deal
  24. ↑ "Kurds accused of 'ethnic cleansing' by Syria rebels". 
  25. ↑ VN - Human Development Index (paasj 194 vaan 't rapport, paasj 203 vaan 't documint)
  26. ↑ Al Jazeera English - Islamic party wins Morocco parliamentary vote
  27. ↑ Nu.nl - Koningin Beatrix aangekomen in Oman
  28. ↑ Al Jazeera English - Deadly crackdown on protests in Guinea
  29. ↑ afrol News - Police easily cracks down Cameroon protests
  30. ↑ Al Jazeera English - Protests in Sub-Saharan Africa. Bron veur al dees len, tenzij aanders gezag.
[bewirk | brón bewèrke]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Arabisch_Veurjaor&oldid=477875"