Natie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Natie (Duutsj, Frans én Ingelsj: Nation; van 't Latien natio, wat vouk, sibbe, femilie of geboortegemeinsjap mein, en aafgeleid ies van nasci: "gebore weure") ies 'ne groatere groep of kollektief van miensje die gemeinzame typeringe höbbe wie sjpraok, traditie, ethiek, gebroeke en/of aafsjtumming toegesjreve weure. Daes begripsdefinitie ies toch empirisch inadaquaat; zoa laot de filosoof Eric Hobsbawm toane dat gein inkel natie daes definities gans en al vervöld.
In de sociologie weurt 'n natie dieks sömpelweeg besjreve es 'n idee wat door genoeg luuj die deil van zoa'n natie zawwe moete zin de natie ouch erkènne es e legitiem idee. Zoa kalt me meistes van 'n Nederlandse natie, umdat genoeg luuj 't erkènne es zoadanig. Bie 'n Belsje natie is dat al minder 't geval. Bekans nemes ongersjrief 't idee van 'n Limbörgse natie.
'ne Sjtaat dae sjtilt ein natie te representere weurt in de politicologie 'ne natie-sjtaat geneump. 't Dinke in naties is allewiel zoa wiet versjpreid dat 't ouch gebruuk weurt in weitesjappe die ziech eigelik neet bezeg hawwe mèt de vraog wie luuj ziech identificere, wie de geografie. 'n Politiek instituut wat naties waal erkind es belangrieke politieke legitimiteit mer tegeliekertied natie-sjtate perbeert te euversjteige, weurt supranationaal geneump. 't Bekinste besjtoonde veurbeeld hievan ies de Europese Unie.
In de Zujelike Nederleng, woa 't groatse gedeilte van de Limbörge ouch toebehuèrde, woort 'n gilde dieks 'n natie geneump. Dit ongersjtreep dat de origineel beteikenis van 'n natie sömpelweeg 'n gemeinsjap waor woa versjèllende luuj toebehuèrde. Ouch weurt 't waord gebroek veur "minderwaerdig vouk" mit te ómsjrieve (wie vreuger de Roma, ofwaal zigeunders).
Ontsjtoon van 't natie-dinke
[bewirk | brón bewèrke]'t Begrip natie ies umsjtreie umdat zie historisch gezeen väöl weurt gelink mèt de ontwikkelinge rondum de polletiek ideologie rondum de natie: 't nationalisme. De politicoloog Ernest Gellner definieerde dit es e "polletiek prinsiep, wat d'rvan oetgeit dat pelletiek en nationaal territoriaal einheje same moete valle". De definitie van de natie krieg daomèt 'n sjterk polletiek lajing en weurt ingevuld aan de hand van de achterliegkende belange.
Algemeinerwies weurt gezag dat 't nationalisme opkaom rond de Franse Rivvelutie, wiel 't pas ech häöre ganse vörm kroog in de loup van de neugentiènde ièw. In dizzen ièw woort de Verliechting de dominante meneer van dinke in de politiek en kaom 't sjtaatsnationalisme. De Duutsje Romantiek woort 'n tegereactie op de Verliechting en 'n belangrieke inspiratie veur 't cultuurnationalisme en 't etnisch nationalisme.
De sjtaat veur en nao de natie
[bewirk | brón bewèrke]Binne 't nationalisme guuf 't dieks e dominant idee dat de natie van e vouk (wie Franse, Nederlanders of Duutsjers) al väöl langer besjteit es de sjtaat dae de natie claimp (wie Frankriek, Nederland of Duutsjland).
De meiste historici zigke ivvels allewiel dat dit gaaroet neet 't geval ies. De meiste sjtate in Europa zin ontsjtange wiet veurdat 't 'n natie-besef goof in dae sjtaat, wie Frankriek en Nederland. Op basis hie van zag de filosoof Eric Hobsbawm: "Nationalisme kömp véúr de naties. Naties make gein sjtate en nationaliste, 't ies angersjum".
Anger sjtate zin waal opgeriech mèt 'ne zeker vörm van nationalisme binne de politieke elite. Mer ouch in dat geval ies 't natie-besef tiejes 't sjtiechte van dae natie-sjtaat nog lang neet dominant bie de res vaan de maatsjappie, wie Duutsjland en Italië. In al daes ièrder geneumde leng woort beveurbeeld de officiele landstaal door bienao nemes gekald aan 't begin van hun sjtaatsvörminge.
Etniciteit en natie
[bewirk | brón bewèrke]De begrippe natie en etniciteit euverlappe veur 'n groat gedeilte. Beij begrippe referere dieks nao 'ne groep mèt 'n zoadanig breid gedrage groepsidentiteit, dat leje van die groep dieks handele in de belange van die groep. Die gedeilde groepsidentiteit weurt dan meistes verdeidig door 'n bliekbaar deepgewortelde gedeilde historie.
Toch zin natie en etniciteit door de ièwe heer anger connotaties gaon drage. Bie 'n natie liegk allewiel miè de naodruk op 'n gedeilde solidariteit die ziech sociaal, en dieks ouch polletiek, oet. 'n Natie hoof ivvels neet te beteikene dat ederein binne die groep dezelfde veurawwersj deilt. Bie etniciteit is dat angersj. Ein van de groatse bingersj van 'n etnische identiteit ies dat de luuj binne dae groep 'n zeker aantal veurawwersj deilt en dus al veur lange tied mèt mekaar versjtrengeld ies, wie 'n soort van groate familie. Solidariteit is gein gegeve binne 'nen etnische groep.
Kortgezag ies 'n natie dus dieks 'n politiek gekleurd begrip, wie etniciteit dat need noadzakelikkerwies ies. Zoa kin emes ziech etnisch Turks vinge, mer ouch deil ving oetmake van de Nederlandse natie. Toch euverlappe de terme enorm. 't Natie-dinke druk ziech dieks oet door middel van etnische identiteit en haet de historisch ouch väöl gedoon bie 't opboewe van natie-sjtate. Ouch zin allebei de begrippe in de essentie sociaal constructe: ondanks claime op gedeild veurawwersjap, gief 't gein dudelik biologische bevinginge dat etnische of nationale groep significant DNA deile in vergelieking mèt anger groepe. Hie gilt dus in de sociologie en antropologie de reigel dat "es genoeg luuj geluive dat zie 'n natie of etniciteit zin, me kin sjpreke van 'n natie of etniciteit".
De natie in allewiel Europa
[bewirk | brón bewèrke]In allewiel Europa claime bekans alle leng dat zie 'ne natie-sjtaat zin. Dat beteikent dus dat zoe'ne sjtaat 'n bepaalde natie representere. In leng wie Frankriek, Nederland en Duutsjland is dat gans dudelek 't geval. Die natie-sjtate claime representievelik de Franse natie, de Nederlandse natie en de Duutsje natie te representere. Van oarsjpronk weur ivvels alle Duutsjtalige gezeen es deil van die Natie, zoa-ouch die van onger angere Oasteriek, Zweitserland en de Belzje Oaskantons. In leng wie Belsj is 't nog ingewikkelder. Allewaal dao ouch is getrach 'n Belzje natie te representere, identificere de meiste Vlaminge ziech allewiel miè mèt 'n Vlaamse natie es mèt 'n Belzje natie. Veur Wale liegk dat get angesj, die identificere ziech väöl miè mèt hun Belzje identiteit mer zeen ziechzelf ouch dieks deil van 'n groatere Franstalige gemeinsjap.
Anger leng zin oetdrökkelek gein natie-sjtate, wie Zjweitserland en Rusland. Dat lèste land maak in zienen eigen taal, 't Russisch, zelfs 'n expliciet versjil tusje "Russisch" es natie (Russkij, sjpreek oet: "Roesskiej") en "Russisch" es sjtaatsverwantsjap (Rossiskij, sjpreek oet: "Rassiskiej"). Ouch in Duutsjland liegk 't natie-dinke allewiel geveulig, door de nationalistisch totalitaire ideologie van 't Nazisme. Hie door sjprik me in Duutsjland, veural in formele situaties, dieks lever van Staatsangehörigkeit (Staatsaangeheurigheid) es Nationalität.
Sommige leng kampe mèt groat probleme rondum 't natie-dinke umdat hun natie neet door ederein binne dat land weurt erkènd. Zoa kalt de sjtaat van Sjpanje dieks euver 'n Sjpaanse natie, wiel väöl luuj in de Sjpaanse regio van Catalonië ziech deil vinge van 'n Catalaanse natie. 't Frans gedeilte van Catalonië is allewiel väöl succesvoller geïntegreerd in 't Frans natie-dinke, woadoor die Catalane gein groate dreiging vörme veur de legitimiteit van de Franse natie.
Waer anger leng hantere versjèllende euverlappende natie-ideeë, die de term "natie" allein meh nog ingewikkelder make. Veural in versjèllende Ingelsjtalige leng is dat 't geval. Zoa sjpreek me in 't Vereineg Keuninkriek (VK) dieks euver veer versjèllende naties: die van Sjotland, Wales, Ingeland en - veur Noord-Ierland - de Ierse natie. Toch kalle Britse politici ouch dieks euver 'n British nation (Britse natie) en our nation (oos natie), die dan moet weure veurgesjtèld es 'n natie veur alle veer regio's binne 't VK. 't Zelfde kin weure gezag euver de Vereinigde Sjtate, wat soms waal 'n unity of nations (unie van naties) weurt geneump. Toch weurt ouch in dat land dieks gesjproke euver 'n euverkoepelende American nation (Amerikaanse natie). De sjtaat van Canada dao-intege neump ziechzelf dieks van karakter multicultureel en wies 't gans natie-dinke aaf. Allewaal sommige Canadeze geluive in 'n Canadese natie weurt die formeel dus dieks neet erkind.
Börgeroorloge in naam van de natie
[bewirk | brón bewèrke]Daes sjpanninge tusje euverlappende naties kin ouch explosief wèrke. Zoa goof 't in 't vreuger Joegoslavië 'n dudelik idee van 'n Joegoslavische natie, die Servo-Kroatisch kalde, 'n socialistische ideologie deilde en veur 't groatse gedeilte 'n Zuud-Sjlavische etnische achtergrond haw. Mèt de börgeroorlog in de neugetiger jaore goof 't ivvels nuuj nationalistische bewaeginge die hun eige regionale naties claimde te representere. Die naties waore noe op force van religie gebasseerd: de Oasters-Orthedoxe mooste veur de Servische natie vechte, de Roams-Kathelieke veur Kroatië en de Islamiete veur Bosnië. Veurtaan mooste Servisch, Kroatisch en Bosnisch ouch es apaarte tale gezeen weure, zelfs al ies 't versjil tusje die tale diejs nog kleiner es tusje de versjillende Limbörgse dialekte.