São Tomé en Príncipe

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

São Tomé en Príncipe
Basisgegaevens
Officieel taal	Portugees
Huidsjtad	São Tomé
Sjtaotsvörm	Republiek
Sjtaotshoof	Carlos Vila Nova
premier	Jorge Bom Jesus
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	1.001 km² 0%
Inwoeners – Deechde:	210.240 (2020) 210/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Dobra (STD)
Tiedzaone	UTC 0
Nationale fiesdaag	12 juni
Vouksleed	Independência total
Web | Code | Tel.	.st | STP | +239

São Tomé en Príncipe is 'n eilandnatie veur de kös vaan Afrika, in de Atlantische Oceaon en de Golf vaan Guinee. 't Besteit oet de eilen São Tomé, op zoe'n dreihoonder kilometer vaan Gabon, en Príncipe, op zoe'n twiehoonderd kilometer vaan Equatoriaal Guinee. São Tomé is ouch de naom vaan de hoofstad. 't Lendsje heet 'n creoolse bevolking en is iewelaank 'n Portugese kolonie gewees.

Bestuurleke indeiling

São Tomé en Príncipe is verdeild in twie provincies, São Tomé en Príncipe, en zeve distrikte, eint op Príncipe en zes op São Tomé. De verdeiling is de volgende (hoofplaotse vaan de distrikte tösse häökskes):

São Tomé Agua Grande (São Tomé) Cantagalo (Santana) Caué (São João dos Angolares) Lembá (Neves) Lobata (Guadalupe) Mé Zóchi (Trinidade) Príncipe Pagué (Santo António)

Fysische geografie

Pico Cão Grande (Groetenhoondspiek) op São Tomé.

Mèt zoe'n doezend veerkentege kilometer is São Tomé en Príncipe nog neet haaf zoe groet wie Nederlands Limbörg en eint vaan de kleinste len op de wereld. De bei eilen zien deil vaan de Kameroenese lijn, die vaan 't Afrikaans vasteland euver Bioko, Príncipe en São Tomé nao Annobon löp. Alle berg oet de kette zien (aw) völkaone. São Tomé is boete 't groetste ouch 't mies bergechteg eiland vaan de twie - d'n hoegste punt, Pico de São Tomé, kump tot 2024 meter bove de ziespiegel. 't Hoegste punt vaan Príncipe is de Pico de Príncipe op 948 meter. Zoeget gans 't land ligk bove d'n eveneer, welken evels 't zuidelek oonbewoend eilendsje Ilhéu das Rolas doorsnijt. 't Klimaot is tropisch, wat wèlt zègke werm en vochteg gans 't jaor door. In 't hoegland is 't aonzeenlek keulder.

Levende natuur

De levende natuur vaan São Tomé en Príncipe is typisch veur de geïsoleerde eilen die 't zien. 't Eineg landzoogdier wat me vint is de Santomese spitsmoes (Crocidura thomensis); wijer zien ouch versjèllende vleermuis endemisch. Oonder de door de mins ingeveurde zoogdiere vint me boete ratte en verwèlderde verkes (Sus scrofa) ouch de mona-aap (Cercopithecus mona). Wie wel mier eilen zien São Tomé en Principe relatief riek aon veugel; oonder de bezunderste (taxonomisch geïsoleerde, zoonder ing verwante) zien 't São Tomé-kortstertsje (Amaurocichla bocagei), de São Tomé-groetsnavel (Neospiza concolor) en Dohrns lijstertimalia (Horizorhinus dohrni). Ouch inheims zien hei de reuzehoningzókker (Nectarinia thomensis of Dreptes thomensis), de kritiek bedreigde kleinen oliefgreunen ibis (Bostrychia bocagei) en Newtons klawweer (Lanius newtoni). Wat betröf de plante vint me hei versjèllende reuzebegonia's.

Cultuur en demografie

Bevolkingsgróppe

Wiedoet de mieste lui op São Tomé en Príncipe zien vaan gemink Kaukasisch en Afrikaans blood, in versjèllende gradaties. Me oondersjeit Europeaone (veural Portugeze), mestieze (naomkoumelinge vaan Portugese koloniste en slaovevrouwlui), Angolares (e vèssersvolk wat vaan Angolese slaove aof zouw stamme en aon de zuidkös vaan São Tomé leef), Forro's (naokoumelinge vaan bevrijde slaove), serviçais (contrakarbeiders vaan örges aanders oet lusofoon Afrika), tongas (kinder vaan serviçais gebore op de eilen) en Aziaote (veural Chineze en Macauers). Taol (zuug direk oonder) en religie verbinde de gróppe euver 't algemein.

Taole

De officieel taol is 't Portugees. Daoneve weure drei op 't Portugees gebaseerde creooltaole gesproke. 't Mies gesproke is 't Sãotomense of Forro, wat me op 't groetste deil vaan São Tomé huurt. De Angolares spreke evels Angolar, wat me aon de zuidooskös vaan 't eiland nog wel huurt. Príncipe heet weer 'n aander taol, 't Principense. Dit zouw mèt oetsterve zien bedreig en nog mer door 'n minderheid vaan awwer lui weure gesproke. Alledrei de creooltaole zien es nationaol taole erkind.

Religie

Zoe good wie alle Santomeze zien christelek, veural katholiek, mèt kleinder aondeile veur evangelische protestante en Zevendendaagsadventiste.

Historie

De eilen waore oonbewoend wie de Portugeze ze ind vieftienden iew aontroffe. Traditioneel hèlt me es oontdèkkingsdata aon: 21 december (H. Thomas) 1471 veur São Tomé en 17 januari (H. Antonius) 1472 veur Príncipe (vreuger São Antão, wat noe nog de naom vaan de hoofplaots is). Sinds 1502 hèt São Antão Príncipe, nao de prins vaan Portugal. Vaanaof 1493 begóste de Portugeze 't land te kolonisere; veur de teelt vaan sókkerreet woorte slaove gebruuk die vaan 't Afrikaans vasteland kaome. 't Waor lesteg um koloniste nao de eilen mèt hun oonbarmherteg klimaot te trèkke; 't woort veural 'n dwaangkolonie veur Joede en aander oongewunsde börgers. Tege 't ind vaan de zestienden iew begós de sókkerhandel in te zakke, umtot me in Amerika intösse beter en productiever kolonies had gestiech. São Tomé woort noe veural 'n doorveurhave veur slaove op weeg nao de Nuie Wereld. In de negentienden iew kaom de landbouw hei obbenuits op, deeskier mèt cacao en koffie, boeveur de vröchbare völkanische bojem bezunder good gesjik bleek. Umtot de regering de plantaasjhawwers relatief väöl vrijheid leet, misbruukde väöl van hun hun mach um te slaove oet te buite. Ouch nao de aofsjaffing vaan de slaovernij in 1876 bleve zoe'n praktijke bestoon. Zoe kaom 't nog in 1953 tot 'nen opstand die woort neergeslage mèt d'n doed vaan hoonderder arbeiers, de zoegenaomde Batepá-slachting.

Tege 't ind vaan de jaore 1950 begós me in de Portugese kolonies oonaofhenkelekheid te eise. In de jaore 1970 gaof de regering vaan 't land dao-aon touw, wat op 12 juli 1975 tot de oonaofhenkelekheid vaan São Tomé en Príncipe leide. Ierste president woort Manuel Pinto da Costa. Vaanaof 1990 maakde 't land e perces vaan democratisering door, mèt vrij verkezinge veur 't presidentsjap, 't parlemint en lokaol euverhede, die sindsdeen ummer höbbe plaotsgevoonde. Wel greep in juli 2003 't leger kort de mach oet oonvrei euver gemeinde corruptie in de regering. 'n Couppoging in 2006 woort veurkoume.

Bronne

Veur dit artikel is veural gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel dees versie, wie ouch vaan en:Wildlife of São Tomé and Principe.