Homohouwelek
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
E homohouwelek is 'nen trouw tösse twie persoene vaan 'tzelfde geslach, in tegestèlling tot e traditioneel houwelek bestaond oet 'ne maan en 'n vrouw. In 'n aontal len, veural in de westerse wereld, is dees verbintenis wèttelek touwgestande, dewijl in versjèllende aander len discussie besteit euver 't fenomeen. 't Homohouwelek hingk same mèt de veranderende blik op homoseksualiteit in groete deile vaan de wereld en weurt door väöl lui gezeen es 'n veurweerde veur gelieke behandeling.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]'t Houwelek weurt vaanajds impliciet es 'n verbintenis tösse manslui en vrouwlui gezeen, al zien gans geïsoleerde gevalle in 't verleie bekind (beveurbeeld in d'n èlfden iew in Galicië). Relaties tösse lui vaan geliek geslach waore neet verboje, seksueel contak sinds 't ind vaan de middeliewe evels wel, in 't bezunder tösse manslui ('sodomie'). Oonder invlood vaan 't liberalisme begós de staot ziech minder mèt lui hun privéleves te meuje; zoe legaliseerde rippublikeins Fraankriek contakte tösse manslui in 1791. In väöl len mèt 'n constitutie gebaseerd op de Franse, wie Nederland en 't Belsj, vint me al twie iewe dezelfde situatie.
De idee vaan versjèllende seksueel identiteite kaom pas op roond 't midde vaan de negentienden iew. Heioet vleujde de discussie voort of homoseksuele geistelek gezoond of kraank waore, en of me dit fenomeen te acceptere had. Ummer mie len legaliseerde homoseksualiteit. Veural d'n tied nao d'n Twiede Wereldoorlog kós 'n groete liberalisatie, entans in de westerse wereld. Op d'n door góng me laankdorege relaties oonder homoseksuele ouch normaler vinde. Dit reep de vraog op of zoe'n relaties daan neet ouch dezelfde wètteleke erkinning móste höbbe. In 1989 stèlde Denemarke es ierste land e geregistreerd partnersjap in veur homoseksuele. Nederland volgde dit veurbeeld in 1998. Intösse waor zjus in dit land evels discussie oontstande of dat wel wied genóg góng: väöl lui, zeker ouch in de politiek, meinde tot dit nog ummer achterstoont op e houwelek en daomèt nog discriminatie inheel. Oetindelek kaom op 1 aprèl 2001 't houwelek veur lui vaan 'tzelfde geslach ope te stoon. De inveuring vaan partnersjap en homohouwelek waor 't werk vaan de twie 'mauf', progressief-liberaol kabinètte-Kok.
Nao Nederland volgde versjèllende len, te beginne 't Belsj in 2003. In väöl Europese len woort dit mèt 'ne breie consensus goodgekeurd, örges aanders waor mie verzèt. Fraankriek raakde deep verdeild euver de zaak, wie ouch de Vereinegde Staote. Hei versjèlde e decennium laank per staot de wètgeving (soms dramatisch), tot in 2015 d'n Hoeggerechshof 't homnohouwelek veur gans 't land touwstoont. Sommege len höbbe, es reactie op de discussie, 'n groondwètsverandering doorgeveurd die 't houwelek expliciet es 'n verbinding tösse 'ne maan en 'n vrouw besjrijf; vaanajds woort zoeget vaanzelfsprekend gevoonte en zouw me zoe'n bepaoling ummezus in 't wètbook zeuke. 't Insegs land boete de westerse wereld (wat wil zègke, len boete Europa, Noord-Amerika, Oceanië en Japan) wat 't homohouwelek heet ingeveurd is Zuid-Afrika. In 2015 woort mèt väöl drök vaan prizzedent Barack Obama beslote door 't Hof vaan Justitie in de VS tot e verbod op homohouwelek tege de basisprincipes vaan de Amerikaanse constitutie ingeit. Heimèt woort in eine klap homohouwelek touwgestande in alle staote vaan de VS, inclusief staote wie Texas en Alabama, boe 't homohouwelek door 'n groete mierderheid weurt gezeen es oonamerikaans.
Situatie
[bewirk | brón bewèrke]De volgende len höbbe 't homohouwelek intösse meugelek gemaak (chronologisch, tösse häökskes 't jaor vaan inveuring): Nederland (2001), Belsj (2003), Spaanje (2005), Canada (2005), Zuid-Afrika (2006), Noorwege (2009), Zwede (2009), Portugal (2010), Iesland (2010), Argentinië (2010), Denemarke (2012), Brazilië (2013), Fraankriek (2013), Uruguay (2013), Nui-Zieland (2013), Luxemburg (2014), Vereinegde Staote (2015), Ierland (2015), Colombia (2016), Finland (2017), Duitsland (2017), Australië (2017), Oosteriek (2019), Taiwan (2019), Ecuador (2019), 't Vereineg Keuninkriek (2014/2020) en Costa Rica (2020). Zwitserland naom ind 2020 ouch 'n wèt daoveur aon, meh die is nog neet vaan krach.
In 't Vereineg Keuninkriek höbbe Ingeland en Wales (same), Sjotland en Noord-Ierland hun eige rechssysteme; 'tzelfde gelt veur diverse kroendomeine en euverziese gebeje oonder Brits bestuur. Ingeland, Wales en Noord-Ierland kinne 't homohouwelek sinds 2014, Noord-Ierland stèlden 't in 2020 (gedwoonge) ope. Wijer is (per jannewarie 2020) 't houwelek veur lui vaan alle geslachte opegestèld op 't Eiland Man (sinds 2016), in Jersey (sinds 2018), Guernsey (sinds 2017; meh Alderney sinds 2018 en Sark pas sinds 2020), Gibraltar (sinds 2016), Sint-Helena (inclusief Ascension Island en Tristan da Cunha; sinds 2017), de Falklandeilen (sinds 2017), South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen (sinds 2014) en Pitcairn (sinds 2015).
Veural gebeedsdeile in de Caribe, mèt 'n conservatief creoolse populatie, verzètte ziech detege. In de Nederlandse rieksdeile Aruba, Curaçao en Sint-Maarten is 't houwelek ouch ummertouw nog tot lui vaan versjèllend geslach beperk. Dao weure geliekgeslachteleke houweleke oet Nederland evels wel erkind. Get vergeliekbaars gelt veur Mexico: staote make zelf oet of ze 't homohouwelek inveure, meh die dat neet wèlle mote houweleke oet aander Mexicaonse staote wel erkinne.
'n Soortgelieke verdeildheid bestoont ouch in Brazilië en de Vereinegde Staote; 'n gerechteleke oetspraok stèlde in allebei die len evels 't houwelek lendelek ope. In de VS besteit nog wel 'n oetzundering veur Indiaonerizzervaote, die dat zelf mage regele.