Guadeloupe
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Guadeloupe | |||
| |||
|
| |||
| Gebeedsdeil van | Fraankriek | ||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | Frans | ||
| Hoofsjtad | Basse Terre | ||
| Sjtaotsvörm | euverzies departemint (DOM) | ||
| Sjtaotshoof | François Hollande | ||
| veurzitter regionaole raod | Victorin Lurel | ||
| veurzitter algemeine raod | Jacques Gillot | ||
| prefek | Marcelle Pierrot | ||
| Opperflaakde – % water |
1628 km² ?% | ||
| Inwoeners – Deechde: |
401.554 247/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | euro (EUR)
| ||
| Tiedzaone | UTC -4 | ||
| Nationale fiesdaag | 14 juli | ||
| Vouksleed | La Marseillaise | ||
| Web | Code | Tel. | .gp | GLP | +590 | ||
_variant.svg)
Guadeloupe is 'n euverziese regio en euverzies departemint (DOM) vaan Fraankriek, gelege in 't Caribisch gebeed, deil vaan de Bovewindse Eilen en de Klein Antille. 't Is eint vaan de groeter eilen in dees arsjipel, en mèt zoe'n 400.000 inwoeners is 't ouch vrij diechbevolk. Hoofstad is Basse-Terre, meh Pointe-à-Pitre is väöl groeter. Umtot 't eiland es departemint integraol deil oetmaak vaan Fraankriek, huurt 't ouch de bij de EU en 't Eurogebeed; es ultraperifeer regio evels neet bij 't Schengengebeed.
Bestuurleke indeiling
[bewirk | brón bewèrke]Guadeloupe vörmp, wie bove gezag tegeliek 'n regio en e departemint (nommer 971); wie alle departeminte is 't verdeild in arrondisseminte (2), kantons (40) en gemeintes (32). Tot 't mier kantons es gemeintes heet is vrij oongewoen.
Fysische geografie
[bewirk | brón bewèrke]Mèt 1628 km² is 't oppervlak vaan Guadeloupe oongeveer dreikwart vaan Nederlands Limbörg; dat is al e stök mie es väöl vaan de naoberlen. Guadeloupe ligk noordelek vaan Dominica en zuielek vaan Montserrat en Antigua en Barbuda; de aofsten tot al die eilen ligk in de orde vaan tientalle kilometers. Guadeloupe besteit oet versjèllende eilen; 't hoofeiland Guadeloupe besteit eigelek zelf oet twie eilen, Basse-Terre (wes) en Grande-Terre (oos), die door e revierke/ziesträötsje vaanein weure gesjeie. Same höbbe ze de vörm vaan 'n kapel. 't Midde vaan Basse-Terre is sterk bergechteg ('t eiland is dus oontouwpasselek genaomp); hoegste punt is d'n actieve völkaon La Grande Soufrière, op 1467 meter. Vaan de aander eilen in 't departemint is Marie-Galante veeroet 't groetste. Wie alle eilen in de umgeving heet Guadeloupe e tropisch zieklimaot, mèt gans 't jaor daaggemiddeldes vaan roond de 30°C en in de herfs vaan 't noordelek haafrund aonzeenlek mie rege, aongeveurd door passaotwin.
Cultuur en demografie
[bewirk | brón bewèrke]Etnische gróppe
[bewirk | brón bewèrke]71% vaan de bevolking is zwart of creools (métis wie me dat in de Franstaolege wereld neump); hun aofkoms kin hendeg divers zien. Indiërs (Zuid-Aziaote) make 15% oet, blaanke (Europeaone) 9%, Arabere 2% en aandere (boe-oonder Chineze) 3%.
Taole
[bewirk | brón bewèrke]Officieel taol is 't Frans, meh de bulk vaan de bevolking sprik Guadeloupees Creool. Dees taol, gemeinelek aongegeve mèt créole (Kreyol) of patois (Patwa), liekent sterk op 't dialek vaan Martinique; dees twie kinne gezeen weure es dezelfde taol.[1] Ouch gief 't 'n aonzeenleke Haïtiaons spreke gemeinsjap.[2]
Religie
[bewirk | brón bewèrke]Door de Franse euverheersing is hei 86% vaan de bevolking katheliek. Prottestante make 3% oet, Jehova's getuiges 2%.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]
Wie de naobereilen woort ouch Martinique achterein door de Arowakke en de Caribe gekoloniseerd; wie Europeaone 't eiland oontdèkde, droog 't zienen Arowakse naom Karukera, 'eiland vaan sjoen watere'. Deze naom weurt informeel noe nog wel gebruuk. Columbus deeg de eilen es iersten Europeaon aon in 1493, op zien twiede reis, en neumden 't Santa María de Guadalupe de Extremadura, nao 't kloester vaan Maria in 't Spaons dörpe Guadelupe. 'n Bezunderheid waor de oontdèkking vaan d'n ananas dao. De Spanjole lökden 't neet 't eiland te kolonisere. Dao-op besloot de Franse Compagnie des Îles de l'Amérique de eilen te kolonisere, wat in 1635 gebäörde. In 1674 woort 't eiland bij 't keuninkriek getrokke. Zoe roond deen tied begós me 't sókkerreet op de eilen in te veure. In de iewe denao perbeerde de Britte 't eiland versjèllende kiere te vereuvere, wat ze dèks ouch lökde. Nao 't oetbreke vaan de Franse Revolutie kaome de hiere in conflik mèt 't revolutionair bewind in Paries, umtot ze de slaove neet wouwe bevrije. Dit brach 'nen opstand oonder de zwarte op geng, die de hölp vaan de Britte inrepe. In 1802 pakde Napoleon 't eiland vaan de Britte en de mulatte trök. Nao in 1810 nog ins door de Britte te zien gepak, woort 't eiland in 1813 zelfs kort aon Zwede verpach, tot 't oetindelek weer definitief bij Fraankriek kaom. Tot 1946 waor Guadeloupe 'n kolonie, daonao woort 't e departemint. Tot 2007 hoorte Sint-Maarten en Saint-Barthélemy es gemeintes bij dit departemint; daonao woorte 't apaarte gebeedsdeile mèt hun eige regionaol bestuur.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, de corresponderende Ingelstaolege (dees versie) en Franstaolege (dees versie) artikele.