De Zot
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Zot, de Nar of d'n Dölle (Nederlands: De Dwaas of De Zot, Duits: Der Narr, Frans: Le Mat of Le Fou, Ingels: The Fool) is ein vaan de 22 Tarot-kaarte die behure tot de Groete Arcana en 'n bekind archetype binne oonder aandere de kuns en de analytische psychologie. 't Is de einegste vaan Tarot-kaart vaan die categorie die neet genómmerd is of sömpelweeg de nómmer nöl krijg. Daorum weurt de kaart ouch soms gezien es de "geheimzinnege zoonder 'ne nómmer", mèt de oetzoondering vaan de aw kaarte oet Breusel en Rouen, boe De Zot de nómmer XXII druug[1].
't Gief altied discussie of De Zot op de 22e plaots mot weure geplaots of op de ierste plaots. Euver 't algemein weurt zjus benaodruk tot De Zot gein plaots kin, in tegendeil tot aander kaarte[2]. In sommege interpretaties weurt de Zot daorum es belaangriekste kaart gezien, in aander interpretaties weurt heer zjus es oonbelaangriekste gezien, of es eine die beide oonderstreep.[3] D'n twintegsten iewsen Duitsen antroposoof Valentin Tomberg heet in zien anoniem Tarot-speul de Zot op de 21e plaots gezat en De Wereld op de 22e plaots (wijl de lèste normaliter op de 21e plaots steit[1].
De Zot weurt dèks gezien es 'ne veurgenger vaan de latere speulkaart vaan de joker, al gief 't dao versjèllende historische ideeë euver[4].
De Zot weurt dèks es oonaontasbaar, humorvol, gevierlek, (eige)wies, gek, jäogdeg, naïef, oonsjöldeg, eigezinneg en energiek gezien en 'n fenoneem dat in de kuns en psychologie weurt besjreve es 'n anti-establishment-symbool.[3][2][5] Heer weurt soms vergeleke mèt d'n Eremiet (of Kluizeneer). Wijl d'n Eremiet op zeuk is nao de essentie (vaan 't leve of get minder groets), heet de Zot de essentie al mer mot heer ziech dat nog realisere.
In de psychologie, kuns mer ouch in de tarot zelf steit de Zot meistes symbool veur de nui cyclus, 'n nuie fase in 't leve, de naïviteit mer ouch de onbeveuroerdeilde, de stap in 't duuster of oonbekinde, avonture, oonallertheid, 't kinderleke plezeer en oonriepheid, vanaof nöl beginne, roekeloesheid en gebrek aon motivatie of discipline.
In 't tarot leze en aander spirituele subculture, wie de astrologie, weurt de Zot gelink mèt de planeet Pluto, mèt de landsgebiede hoeggebergte, vulkaone, Pompeï en Messina, mèt de edelstein pyroop en almandien, mèt de metaole plutonium, kobalt en radium, mèt de kleur bloodroed, mèt de harmonische oetwèrking vaan bewösweuring, transformatie en regeneratie, mèt de disharmonische oetwèrking vaan impulsiviteit en extremisme en mèt de liechaomsdeile en organe vaan 't hormoonstèlsel, celdeiling en erfelekheid[6].
Marseillaise kaarte[bewirk | brón bewèrke]
In de Marseillaise kaarte weurt De Zot neergezat es 'nen daakloeze, dee gein thoesbasis wil höbbe en vrijheid opzeuk[7][8]. Dit is ouch 'n rifferentie nao 't feit tot De Zot geine nömmer heet (en dus gein hoes)[9].
De Zot weurt daorum ouch es oonaontasbaar gezien, veur zoewel de lui um de Zot heer es veur de Zot zelf. De valkuil vaan de Zot is daorum ouch tot heer gein grip heet op de wereld. De sterke kant is tot heer die grip ouch neet wöns te höbbe.[9]
In zien knapzak heet de Zot zien talente. De hoond die zien bein bijt oonderstreep twie versjillende interpretaties: tot de Zot weurt gewoersjouwd door zien umgeving, of tot de Zot allein is en constant oug in oug is mèt gevier.[5] In de Marseillaise kaarte draag de Zot de helm vaan Dionysus, de Aajdgriekse God veur de wien meh ouch de chaos.[6]
Rider-Waite-kaarte[bewirk | brón bewèrke]
In de Rider-Waite-kaarte vaan de Britse kunsteneeres Pamela Colman Smith en Amerikaanse 19e iewse mysticus A. E. Waite weurt de Zot aofgebeeld op 'n hoeg pönt vaan 'ne berg. De oonweitende mins weurt hei geïnterpreteerd es iemes die zjus oet zien nuie incarnatie teveursjijn is gekomme en op 't punt steit de sprong te make nao e nui avontuur. De besniede bergtoppe staon symbool veur zuuvere spiritualiteit. 't Feit tot 't snie gief bij zoewel de Zot wie d'n Eremiet in de Rider Waite-kaarte verwijs nao hun ieder geneumde gedeilde rillatie mèt de zeuktoch nao essentie en beteikenis. De hoond steit symbool veur de Zot zelf mer ouch es eine dee de Zot wil woersjouwe spontaon mer neet roekeloes te zien. De buidel is 't bitsje hoes wat de Dwaas mèt ziech mèt nömp mer verwijs ouch nao de staf die de Nar gebruukde um te mage spreke tege de elite in de Middeliewe. Op de knapzak steit 'nen adeleer aofgebeeld dee symbool zaw staon veur de vrijheid en es get wat ziech bove de materie verheef. De veer in de hood zaw symbool staon veur de liechheid vaan de leveshawwing vaan de Zot. De witte roes steit veur de oonsjöld en jäögdegheid. De aofgroond veur 't oonbekènde.
In tegestèlling tot de Marseillaise, steit de Zot hei bij 'n aofgroond. Waite sjreef hei euver tot heer de energie en vrijheid vaan de Zot wilde oonderstrepe en neet zien vasberaodeheid, wie dat in de Marseillaise nao veure kump
Waite besjreef de Zot es de "prins vaan de aander wereld".[10]
Volges Waite steit de Zot ouch veur de Hebreeuwse lètter א (Aleph).
Aander kaarte[bewirk | brón bewèrke]
In sommege tarotkaarte, wie de Aajdfranse, weurt de Zot geblinddook aofgebeeld, wat inhilt tot de Zot ziech bezeg hilt mèt zien eige inziechte en neet mèt die vaan aander.[3]
In de Zjweitserse tarot weurt de Zot besjreve es "de vervelende".
Psychoanalyse[bewirk | brón bewèrke]
Op force vaan psychoanalyticus Carl Jung is de Zot eine vaan de belaangriekste femiliearchetypes, never de mojer, de vajer, de verleefde, d'n held, de Magiër, d'n Duvel, de redder en d'n awwe wieze maan[9].
Jung stèlt tot ederein in zien kindertied de Zot mot kinne speule. Es me die kans neet krijg zal me die des te mie wille kinne speule op volwasse leeftied. Concepte wie midlife crisis verwieze hei nao.[9]
In ein vaan zien college besjrijf Carl Jung 't archetype vaan de Zot es 'n rifferentie nao "de tied vaan de mins véúr de besjaoving", wie de mins nog leefde in 'n wereld vaan vrijheid, mer ouch vaan oonverwachbaarheid en gevier. Jung zuut dees achterligkende beteikenis vaan de Zot, es get wat veer bewös of oonbewös deile bij 't leze vaan dit symbool, es de reie boerum in de meiste dörper in Europa 'nen dörpsgek leef dee door de plaotseleke bewoeners weurt umermp en besjermp. Jung verwijs hei ouch nao de Franse bijnaom veur dörpsgekke: les amis de Dieu (vrun vaan God)[3].
In 'tzelfde college stèlt Jung tot de Zot steeds mie weurt bedreig in de moderne maotsjappij umtot edere vörm vaan gekheid weurt gezien es 'n gevier en psychose. Michel Foucault, Frans filosoof oet de late 20e iew, verwees hei nao wie heer stèlde tot dees oontwikkeling in de allewijl maotsjappij in poging is um 't establishment te versterke. Dit oonderstreep obbenuits 'n karaktereigesjap vaan de Zot wat dèks veurkump in de psychoanalyse: de neiging nao anti-establishment[3].
In de latere psychoanalytische treditie vaan Carl Jung weure dèks modern fenoneme wie d'n hippie es bruukbaar geach veur 't archetype vaan De Zot[7][8]. Hei weurt daan ouch verweze nao 't feit tot hippies in de zèsteger en zeventeger jaore vaan de 20e iew (wie zie 'n dominant fenomeen waore) veur zoewel bewoondering es aggressie in de maotsjappij zörgde. 't Archetype vaan de Zot weurt dèks ouch gezien es eine die alletwie soorte reactie op ziech aofkrijg. De Zot weurt daan ouch dèks gezien es iemes die door döl of aofwiekend gedraag get nao bove haolt bij 'nen aander dee neet inzooch tot heer dat in ziech had. Daomèt functioneerd 't symbool vaan de Zot in de psychologie en de kuns dèks es spiegel vaan de maotsjappij.[9]
Historische beteikenis[bewirk | brón bewèrke]
- In de Griekse Aajdheid weurt gedach tot de Nar 't duvelsoug kos aofleie. Humor woort euver 't algemein gezien es 'n force die tege 't koed kos weure gebruuk.[3]
- In de Middeliewe waor de Nar of de joker dèks d'n insigste dee de keuning en de adel belachelek mog make zoonder straof te kriege. Humor vaan de Nar woort getolereerd es 'n meneer veur de elite um te liere vaan hun foute zoonder tot ze te make krege mèt serieuze kritiek en daorum legitimatiesjaoj. De Nar weurt daorum dèks besjreve es e polletiek figuur wat officieel boete de polletiek steit en zjus dao-oet zien polletieke mach haolt.[3][2]
- In de Italiaanse Renaissance haw de Nar in väöl dörper de vrijheid um in eder hoes te komme. Hei zou mesjiens 't idee vaandaon komme tot de joker in 't kaartspeul op eder aandere kaart gebruuk maag weure. Ouch gief 't 'n spreekwoord op 't Italiaans wat ziech vertaold es: "Wie de joker in de tarot zien" ofwel euveral welkom zien.[3]
- De Nar waor in de meiste Europese len in de Middeliewe wel eigendom vaan de keuning, wat dèks de döbbelzinnege vrijheid vaan häöm oonderstreep: aon de eine kant symboliseert heer de vrijheid, aon de aandere kant weurt heer beteikenisloes en verluus heer zien mach zoonder hoegere autoriteit.[3]
- De belle die de Nar droog in zien hood woort in versjèllende historische bronne besjreve es 'n teike vaan vröchbaarheid.[3]
Literatuur[bewirk | brón bewèrke]
- In de Europese literatuur weurt de Zot of de joker dèks es symbool gebruuk dat tösse de materiële wereld en de spirituele of fantasiewereld, tösse de geordende en de chaotische wereld of tösse hiemel en hel. In 't lèste geval weurt ouch 't gevier vaan de Zot oonderstreep[3]. Dit is beveurbeld 't geval bij de joker in de Franse 13e iewse sage vaan d'n Elvekeuning Oberon.[3]
- In de Britse filosofie-encyclopedie An Encyclopedia Outline of Mosanic, Qabalistic and Rosicrucian Symbolic Philosophy weurt de Zot besjreve es 't fenoneem wat in de medicijne en de psychologie door de iewe heer weurt gebruuk um oonoplosbare geisteleke aondoeninge te verklaore.[3]
- In Shakespeares King Lear speult de Nar 'n centraole rol die oontwikkelinge sneller in de gate heet es de keuning zelf. In de psychiatrie weurt de Shakespeariaanse Nar gezien es de Zelf, wat wil zigke, 't innerlikke wat allein nao boete kump es 't actie gief. In de tarot weurt de Zot, op vergeliekbaar wijze, gezien es eine dee allein te veursjijn kump bij actie of, bij gebrek aon actie, die actie zelf creëert. Soms weurt 't verhaol ouch gebruuk um de connectie tösse autoriteit en dwaasheid te oonderstrepe[3]
Rifferenties[bewirk | brón bewèrke]
- ↑ 1,0 1,1 Franstaolege Wikipedia.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Oldenburg, E. (1971; 2010). De Tarot als sleutel tot inzicht. P. 88.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 Nichols, S. (2019; 1980). Jung and Tarot. Hoofstök 3
- ↑ Nichols, S. (2019; 1980). Jung and Tarot. Hoofstök 1
- ↑ 5,0 5,1 Oldenburg, E. (1971; 2010). De Tarot als sleutel tot inzicht. P. 89.
- ↑ 6,0 6,1 Oldenburg, E. (1971; 2010). De Tarot als sleutel tot inzicht. Pp. 90.
- ↑ 7,0 7,1 Nichols, S. (2019; 1980). Jung and Tarot. Veurwoord
- ↑ 8,0 8,1 Greer, M.K. (2019). Review on Jung and Tarot (1980).
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Nichols, S. (2019; 1980). Jung and Tarot. Hoofstök 2
- ↑ Oldenburg, E. (1971; 2010). De Tarot als sleutel tot inzicht. Pp. 88-89.