Brugge

Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

Brugge of Brögke (Frans, Ingels: Bruges; Duutsj: Brügge) ies 'n sjtad in de Belzje provincie Wes-Vlaandere. Brugge ies de hoofsjtad van dees provincie en van 't arrondissement Brugge. De gemeinte haet 'n oppervlak van 138,40 km² en 't aantal inweunersj ies 118.467 (2021). 1.075 hectare van 't gróndgebeed van de gemeinte liek in de ziè. Bie de gemeinte Brögge huère behalve de sjtad ouch de deilgemeintes Assebroek, Dudzele, Koolkerke, Lissewege (mit de kerne Zeebrugge en Zwankendamme), Sint-Andries, Sint-Kruis, Sint-Michiels en Sint-Pieters. De gemeinte liek aan de Noordziè, 't Boudewijnkanaal en de kanale Brugge-Oostende, Brugge-Sluis en Brugge-Gent.

Functies

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs.

Brugge ies e regionaal verzörgingscentrum. De sjtad ies ein van de belangriekste toeristecentra van Belsj, vanwege zien deils mieddelièwse binnesjtad en rieke historie. Es provinciehoofsjtad haet Brugge 'n belangrieke administratief functie. De sjtad haet 'n rechbank en ies de hoofplaats van 't biesdóm Brögge. D'r zint hie versjillende hospitale gevestig, mèt 'n regionaal functie. Op 't gebied van ónderwies zint d'r ónder andere e conservatorium en 't Europacollege, 'n ónaafhenkelik college veur postuniversitair ónderwies, gevestig. De have van Zeebrugge ies 'n belangrieke have, ónder andere veur de vösjerie. De belangriekste industrieë zint metaalverwèrking en veujingsindustrie.

Historie

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Al in d'n twieden iew gaof 't op de plaots vaan Brugge 'n Gallo-Romeinse neerzètting. In gesjreve bronne duuk de stad veur 't iers op in de twiede hèlf vaan de negenden iew. Ze weurt oonder mie geneump es Bruggas, Bruccas, Briuggas en Briuccas. 't Is neet dujelek of de naom vaan de stad lètterlek es 'brögk' moot verstoon. Mesjiens is de stad gewoen geneump nao de Reie die dedoor struimp en in 't Gallisch Rogia hètde. De b- kin daan bij vergissing zien ingeveug.

't Stadhoes vaan Brugge oet 't ind vaan de veertienden iew verbeeld de riekdom en veurspood dee de stad in dezen tied kós.

De ligking aon de Reie, die toen direk nao zie leep, zörgde astrein tot de plaots ziech oontwikkelde. In 1089 woort Brugge zelfs de residentiestad vaan 't graofsjap Vlaondere. Door de iewe heer verzandde de revier evels. D'n handel woort gerèd wie in 1134 nao 'ne störmvlood 't Zwin deep landinwaarts góng reike. Wel mós me noe veurhaves goon aonlègke, boe de handelswaar kós weure euvergeslage op kleinder sjeper. Zoe oontstoonte Damme en Sint Anna ter Muiden, later ouch Sluis. In dezen tied behaolde de stad häöre groetste bleuj. De proonkvol kèrke, 't stadhoes, 't belfort en de talloes koupmaanshoezer datere vaan dezen tied.

Nao de veertienden iew leep de veurspood evels trök. 't Zwin begós ouch weer te verzande, en zelfs Sluis woort ummer lesteger te bereike. De handel euver zie verleep ummer mie via Antwerpe, en binne Vlaondere waor Gent ouch belaankrieker gewore. Wel waor de stad tot 1482 nog de residentie vaan de Bourgondische hertoge en hojsde hei väöl Bourgondische meziekante, wie de Vlaomse Renaissance-kompenis Antoine Busnois dee hei hiemelde in 1492. In de Vreugmodernen Tied stèlde de stad wieneg veur en gaof 't väöl erme. Ouch de Franse en Nederlandsen tied bereurde de stad neet bezunder sterk. Me maakde ziech sterk veur d'n aonlag vaan 'n nui ziehave, meh umtot me de prioriteit gaof aon Amsterdam, Rotterdam en Antwerpe kaom hei ouch neet väöl vaan. Ouch de Industrieel Revolutie zörgde neet veur 'ne groeten ummekier. Wel woort Brugge vaanaof 1815 de hoofstad vaan de nui provincie Wes-Vlaondere.

Ind negentienden iew raakde Brugge in trèk bij Britse toeriste, die 't oongesjonne middeliews karakter oontdèkde. Roond dezelfden tied - in 1896 - kaom mèt Zeebrugge noe ouch indelek de have veerdeg die me ziech al zoe laank had gewuns. In d'n Ierste Wereldoorlog trok 't froont snel euver Brugge, zoetot de stad bespaord bleef vaan de verrinneweringe die aander deile vaan de provincie zoe zwoer raakde. Ouch oonder d'n Twiede Wereldoorlog had de stad neet zwoer te lije. In 1971 woort Brugge aonzenelek oetgebreid mèt diverse deilgemeintes. Sindsdeen is de greuj compleet gestagneerd en sjogkelt 't aontal inwoeners roond de 117.000.

Stadsbeeld en beziensweerdeghede

De Rozenhoedkaai, mèt d'n torie vaan de Slevrouwekèrk op d'n achtergroond.

Umtot de stad tege 1500 ziene veurspood waor kwietgeraak, zien väöl vaan de gotische gebouwe bewoerd gebleve: de kèrk, 't stadsbestuur en de kouplui hadde gei geld veur proonkvol nuibouw en mósten 't dèks mèt de aw gebouwe doen. Zoewel in de oersprunkeleke stadskern ('t Steenstraatkwartier en 't Burgkwartier) es in de laat-middeliewse oetbreiing vint me talloes middeliewse monuminte.

Ierstens zien dit de Sint-Salvatorkathedraol (mèt nog romaanse eleminte in d'n torie), de Slevrouwekèrk (mèt zienen torie vaan 116 meter), de Heileg Bloodbasiliek en de Jeruzalemkèrk. De börgerleke gotiek deit zeker neet oonder veur de religieuze. Aon de Groete Merret vint me de Stadshalle mèt hun 83 meter hoeg Belfort, 't belaankriekste beeldmerk vaan de stad. Aon de Burg vint me 't Stadhoes en de gebouwe vaan 't Brugs Vrije. Ouch aon de Vèsmerret en 't Huidenvettersplein vint me diverse gotische gebouwe. Middeliewse hoezer zien wijer te vinde aon de diverse kaoje en in väöl straote, oonder mie de Dweersstraat. Neet te vergete zien diverse bewoerd gebleve stadspoorte, zoewel vaan de aw (hoeg-middeliewse) es vaan de nuier (laat-middeliewse) umwalling.

Gebouwe oet de neoklassieken tied gief 't minder es in aander Noord- en Zuid-Nederlandse stei, um de rei die bove woort gegeve, meh 'n aonzeenlek deil vaan de woenhoezer is welzeker vaan lateren tied. De stad heet ouch 'n barokke kèrk, de Sint-Walburgakèrk, en 'ne begijnhof dee in fases tösse de zèstienden en achtienden iew woort aongelag. Ouch de colonnaad op de Vèsmerret stamp oet dezen tied.

In de negentienden iew raakde de neogotiek hei sterk in de mode; um 't middeliews karakter vaan de stad te behawwe, woort die hei dèks consequenter en getrouwer touwgepas es örges aanders. Aon de Groete Merret zuut me 't Provinciaol Hof. In de boetewieke die de stad in dezen tied bouwde (Kristus-Koning, Sint-Jozef en Sint-Pieters) stoon ouch diverse neogotische gebouwe, zoewel kèrke es woenhoezer.

Me tröf dao evels ouch aander stijle aon. De Christus-Keuningkèrk is in de groond neoromaans, väöl woenhoezer zien eclectisch of comfermere ziech aon fin-de-sièclestijle wie de bel étage. Nog weer aander hoezer zien pas in de jaore daarteg opgeriech en vertuine de modern arsjitectuur vaan beveurbeeld de Nui Zakelekheid.

Taol

't Brugs dialek huurt bij 't Noordelek Wes-Vlaoms. In vreuger tije heet 't, door 't prestiesj vaan de stad, 'ne groeten invlood op de umgeving gehad. Allewijl weure de versjèlle mèt de umgeving ummer kleinder. Ei bezunder kinmerk vaan 't Stadsbrugs is 't neet-insókke vaan d'n oetgaank -en: euveral aanders in de provincie klink werken wie wer(k)ng, meh in Brugge huurt me voloet werken.^[1]