Tuvalu

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Tuvalu
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels, Tuvaluaans
Huidsjtad	Funafuti (Vaiaku)
Sjtaotsvörm	Commonwealth realm
Sjtaotshoof	Sjarel III (sinds 2022)
gouvernäör-generaal	Tofiga Vaevalu Falani
premier	Feleti Teo
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	26 km² 0%
Inwoeners – Deechde:	11.900 (2021) 457,69/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Tuvaluaansen dollar, Australischen dollar (AUD)
Tiedzaone	UTC +12
Nationale fiesdaag	1 oktober
Vouksleed	Tuvalu mo te Atua
Web | Code | Tel.	.tv | TUV | +688

Tuvalu is 'n eilandnatie in de Stèl Oceaon, zuielek vaan Kiribati, westelek vaan Tokelau, noordelek vaan Wallis en Futuna en Fiji, oostelek vaan Vanuatu en zuidoostelek vaan Nauru. De euverwegend Polynesische staot is eint vaan de kleinste en mins bevolkde len op de wereld.

Bestuurleke indeiling

Tuvalu is verdeild in nege eilandgebeje, die ein atol of eiland umspanne (de atolle bestoon oet mierder eilendsjes, dat wèlt zègke mierder individueel stökskes land die bove water koume, meh vörme wel ein geografische einheid). 't Sjetief eiland Niulakita is pas sinds 1949 bewoend. De distrikte zien:

• Funafuti
• Nanumanga
• Nanumea
• Niulakita
• Niutao
• Nui
• Nukufetau
• Nukulaelae
• Vaitupu

Fysische geografie

Tuvalu is mèt zien 26 veerkentege kilometer oongeveer zoe groet wie de gemeinte Meerse. 't Is 't 193e land op de wereld nao opperflaakde, of beter 't veerde kleinste nao Nauru, Monaco en Vaticaanstad, al is Tuvalu nog wel väöl groeter es de lèste twie. Vaan de nege bove besjreve eilandgebeje bestoon 'rs drei oet massief koraoleilen (Nanumanga, Niulakita, Niutao); Nanumanga en Niutao weure ouch vergezeld vaan e paar kleinder satellieteilendsjes. De aander zes zien atolle. Geint vaan de eilen stik wied bove zieniveau oet; op Niulakita haolt me nog 4,6 meter. Gans 't land löp dus gevaor um in dezen iew oonder te loupe es gevolg vaan 't stijge vaan de ziespiegel.

Levende natuur

Tuvalu heet 'nen echten eilandfauna. Wat zoogdiere betröf gief 't allein walvèsechtege; zelfs vleermuis oontbreke. 't Aontal vogelsoorte op 't eiland is beperk tot 34, daovaan is gein gans endemisch, ein ingeveurd en 12 zeldzaam breujveugels of daolgaste. De natuur is evels op väöl plaotse good geconserveerd en Tuvalu trèk ecotoerisme aon.

Cultuur en demografie

Etnische gróppe

De inheimse Tuvaluaone zien veur 't groetste deil Polynesiërs; oongeveer 4% is Micronesiërs. De Micronesische gemeinsjap bewoent 't eiland Nui. 'ne Prominente Micronesische Tuvaluaon is Iakoba Italeli, de gouverneur-generaol vaan 't land.

Taole

Op de Polynesische eilen vaan Tuvalu sprik me Tuvaluaons. 't Gief dialekversjèlle tösse de noordeleke en zuieleke eilen. Alle Polynesische Tuvaluaone spreke dees taol; de aander officieel taol, 't Ingels, weurt wieneg gebruuk, ouch neet in 't parlemint. De bewoeners vaan Nui spreke e dialek vaan 't Gilbertees (de taol vaan Kiribati).

Religie

De bewoeners vaan Tuvalu zien bekans allemaol christelek. In vergelieking mèt aander Pacifische len is de sektarische samestèlling vrij uniform: 97% vaan de inwoeners hingk de protestantse Church of Tuvalu aon. Aander genoetsjappe en religies zien de zevendendaagsadventiste (1,4%), de Bahá'í (1%) en d'n islam (0,4%).

Sport

De nationaole sport op Tuvalu is kilikiti, 'n regionaol aofgeleide vaan cricket die oonder aandere ouch in Samoa en Nui-Zieland weurt gespäöld. Ouch algemeinder sporte weure, op volstrek amateurniveau, beoefend. 't Voetbalteam vaan 't land is neet bij de FIFA aongeslote meh wèlt dao verandering in bringe. Dit team kraog in Nederland bekindheid wie in de zomer vaan 2011 Foppe de Haan dao trainer woort.

Historie

De Polynesiërs, allezeleve de oersprunkeleke bewoeners (oondaanks aonwiezinge op 't tegedeil), kaome zoe'n 3000 jaore trök de eilen op door Tonga en Samoa. In hunnen tied bewoende ze ach vaan de nege eilen; Tuvalu beteikent daan ouch ach same. D'n iersten Europeaon dee de eilen oontdèkde waor de Spaonse kaptein Álvaro de Mendaña de Neira, dee woersjijnelek Nui zaog en 't Isla de Jesus duipde. Ziene landsmaan Francisco Antonio Mourelle zaog twie iewe later, op 5 mei 1781, 'n eiland wat heer El Gran Cocal ('de groete kokosnoet') neumde; dit kin Niutao zien gewees. Arent Schuyler de Peyster, 'nen Amerikaanse kaper oonder Brits veendel, deeg de eilen aon in 1819 en neumde ze Ellice-eilen, nao de Britse politicus en handeleer Edward Ellice, eigeneer vaan de expeditie. Daomèt begós de inminging vaan de Europeaone in Tuvalu. De volgende decennia kaome walvèsveurders, handelere, slaoveronselere ('blackbirders') en missionaire 't land in. Zoe woorte de eilen mèt en mèt gekoloniseerd, en opgenome in de Britse kolonie vaan de Gilberts- en Ellice-eilen. In d'n Twiede Wereldoorlog waore de Ellice-eilen e bolwerk vaan de Geallieerde, die 't wiste te behawwe dewijl de Gilbertseilen bezat waore. Begin jaore 1970 gaof me de kolonie mier otonomie; in 1978 woort Tuvalu gans oonaofhenkelek, politiek noe ouch los vaan Kiribati boemèt 't oonder koloniaol bewind waor verboonde. Es eint vaan de lèste len traoj 't in 2000 touw tot de Vereinegde Naties. Sinds 1998 exploiteert 't eiland domeine mèt 't TLD .tv.

Bronne

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet,. 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer koume bittekes informatie vaan en:Geography of Tuvalu, en:History of Tuvalu, en:List of birds of Tuvalu en en:List of mammals of Tuvalu.