Samoa

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Samoa
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels, Samoaans
Huidsjtad	Apia
Sjtaotsvörm	parlementair rippubliek
Sjtaotshoof	Va'aletoa Sualauvi II
premier	Naomi Mata'afa
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	2.831 km² praktisch 0,3%
Inwoeners – Deechde:	46.366 16/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	tala (WST)
Tiedzaone	UTC +13
Nationale fiesdaag	1 juni
Vouksleed	The Banner of Freedom
Web | Code | Tel.	.ws | WSM | +685

Samoa (vreuger Wes-Samoa; officieel (Ingels) Independent State of Samoa, (Samoaans) Malo Sa'oloto Tuto'atasi o Samoa) is 'n eilandnatie in de Stèl Oceaon, zuielek vaan Tokelau, westelek vaan Amerikaans Samoa, noordelek vaan Niue en Tonga en oostelek vaan Wallis en Futuna. Hoofstad en mèt afstand groetste plaots is Apia. Samoa huurt cultureel en geografisch bij Polynesië, boe 't vrij centraol in ligk: alle zjus geneumde aonligkende len en gebeedsdeile zien ouch Polynesisch.

Bestuurleke indeiling

Samoa is verdeild in èlf distrikte, die itūmālō weure geneump. Dees distrikte zien traditioneel; 't gaof ze al veur de koloniaolen tied en ze zien in de loup vaan iewe gevörmp es 't gebeed vaan specifieke clans. Dit verklaort boeveur ze oongeliek vaan gruutde zien en dèks exclaves höbbe. De itūmālō höbbe neet allein hunne vörm, meh ouch hun bestuur behawwe, mèt adelleke opperhoofde aon 't bewind. Op lokaol niveau zien de distrikte verdeild in 265 dörper, die ouch al traditioneel weure bestuurd. Zoe heet de hoofstad Apia gei centraol gemeintebestuur, meh besteit ze oet 45 dörper mèt eder e stamhoof. De itūmālō mèt hoofplaotse zien:

Tuamasaga (Afega) A'ana (Leulumoega) Aiga-i-le-Tai (Mulifanua) Atua (Lufilufi) Va'a-o-Fonoti (Samamea)

Fa'asaleleaga (Safotulafai) Gaga'emauga (Saleaula) Gaga'ifomauga (Safotu) Vaisigano (Asau) Satupa'itea (Satupa'itea) Palauli (Vailoa)

Fysische geografie

Samoa is nao oppervlaakde 't 169e land op de wereld, get groeter es Luxemburg en oongeveer zoe groet wie de Nederlandse provincie Groninge. Daomèt is 't dus ein vaan de kleiner len op de wereld, al is nog 't wel belaankriek groeter es bepaolde aander eilandnaties in de Stèl Zuidzie. 't Land Samoa besleit 't groetste deil vaan de eilandgróp Samoa en besteit veurnaomelek oet twie eilen: Savai'i in 't weste en Upolu in 't ooste. Um Upolu heer ligke nog get väöl kleinder eilendsjes. Veur Polynesische begrippe zien dees twie eilen oetzunderlek groet. Ze zien vaan völkanischen oersprunk; de Samoahotspot heet hei veur mierder völkaone gezörg. Allewijl zien nog e paar völkaone op Savai'i actief. Op dat eiland ligk ouch 't hoegste punt vaan 't land: d'n top vaan de Mauga Silisili op 1857 meter. Door 't völkanisme is de groond op 't eiland vröchbaar en good gesjik veur landbouw, wat vaan väöl oet atolle bestaonde naoberstaote neet kin weure gezag.

Levende natuur

Wie gebrukelek op aofgelege eilen koume op Samoa gein aander zoogdiere veur es walvèsechtege en vleermuis, oonder die lèste is de Pacifische sjeistartvleermoes (Emballonura semicaudata). 't Gief 82 soorte veugel, daovaan 10 endemische, 5 ingeveurde en 23 zeldzaam breujers of daolgaste. Endemisch is oonder mie de tanddouf (Didunculus strigirostris), de nationaole vogel vaan Samoa; ingeveurd is beveurbeeld 't Bankivahoon (Gallus gallus), feitelek d'n oervörm vaan de hin, die oet Zuidoos-Azië aofkumsteg is.

Cultuur en demografie

Kathedraol vaan Apia, intösse (2011) gesloop).

De cultuur vaan Samoa heet väöl gemein mèt die vaan aander Polynesische gebeie. Dit löp vaan de sociaol structuur euver landbouwgewasse nao 't tatoeëre.

Etnische gróppe

De bevolking vaan Samoa is relatief homogeen; 92,6% zien Polynesiërs, 7,0% zien 'Euronesiërs' (lui vaan gemingk blood) en 0,4% zien blaanke. De Samoaone zien nao de Maori's de groetste Polynesische etniciteit.

Taole

Zoe good wie alle Samoaone spreke Samoaans, 'n Polynesische taol die zien ingste verwante (De Samoa-Oetluipergróp) zoewel in de directe umgeving wie ouch in westeleke gemeinsjappe in de Salomonseilen en Papoea Nui-Guinea heet, en lexicaol veural verwant is aon 't Wallisiaans, 't Rarotongaans en 't Tongaans. 't Ingels heet e hemfelke ierstetaolsprekers.

Religie

Bekaans de ganse populatie vaan Samoa is christelek. De groetste gróp is 't congregationalisme mèt 34,8%, daan volg 't roems-katholicisme op 19,6%, de methodiste op 15%, de Mormone op 12,7%, de pinkstergemeinte Assemblies of God mèt 6,6% en de zevendendaagsadventiste mèt 3,5%.

Historie

De ajdste euverbliefsele op 't eiland datere vaan oonegveer 1000 veur Christus. Die zien al touw te sjrieve aon de Lapitacultuur, die me gemeinelek mèt de Polynesiërs associeert. De lui die toen de eilen opkaome kinne hiel good de direkte veurawwers vaan de Samoaone zien gewees. De Samoaone waore gooj zieveurders en oonderhele intensief contakte mèt oonder mie Fiji en Tonga. De eilen woorte in Europees perspectief oontdèk door de Ziew Jacob Roggeveen in 1722. De Fransoos Louis-Antoine de Bougainville volgde häöm in 1768 en neumde de eilen de Navigatoreilen, um de gooj zieveurderskunste vaan de bewoeners. Vaanaof de jaore 1830 begóste Europese handelere en missionaire de eilen aon te doen. De drei len die de mieste invlood kaoge waore Duitsland, 't Vereineg Keuninkriek en de Vereinegde Staote. In 1886 kaom 't tot 'ne börgeroorlog, boebij de drei Europese machte euver de köp vaan de bevolking um de hiersjappij vochte (de Samoacrisis). Deen oorlog indegde in 1894 oonbeslis, meh in 1898 braoke obbenuits gevechte oet. Oetindelek woort bij 't Samoaverdraag vaan 1899 beslote de eilen te deile: Duitsland zouw 't weste kriege ('t huieg Samoa), de SV 't ooste (Amerikaans Samoa) en 't VK zouw ziech tege compensatie tröktrèkke. De sjeiing vaan Samoa waor heimèt definitief e feit. Bij 't oetbreke vaan d'n Ierste Wereldoorlog bezatte de Britte de Duitse kolonies in de Zuidzie. Nao d'n Oorlog kaom Samoa daomèt oonder Nui-Zielands mandaot. Al gaw greujde oonder de inheimse de oonvrei euver dit nui koloniaol bewind; me begós ziech geweldloes te verzètte. Op 28 december 1929, op Samoa bekind es 'Zwarte Zaoterdag', sloog en sjoot de opreurpolitie hel op de demonstrerende massa in. Umtot de eis nao oonafhenkelekheid gehuurd bleef weure, kós Nui Zieland dat in 1962 touw. In 1976 kaom 't land bij de VN. Premier Helen Clark vaan Nui-Zieland booj op staotsbezeuk in 2002 formeel excuses aon oet naom vaan de regering.

Bronne

Dit artikel is veural gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer koume ouch bittekes vaan en:Geography of Samoa, en:Religion in Samoa, en:List of birds of Samoa en en:List of mammals of Samoa.