Sjtaats-Euvermaas
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Sjtaats-Euvermaas waor e Generaliteitsland van de Republiek van de Zeve Vereinegde Nederleng, wat bestóng oet dat deil van de leng van Euvermaas wat in 1661 in Nederlandse heng kaom. 't Land besjloog e groat deil van wat noe Zuud-Limburg ies, wie ouch e paar Waalse dörper.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Veur d'n Tachtigjaorigen Oorlog waor Euvermaas 'n sjtreek ónder sjterke Brabantse dominantie, wat bestóng oet versjillende ouw hièrlikheide. In d'n oorlog wieselde 't gebied van eigenaer, meh vanaaf 1632 kaom Mestreech definitief in Sjaatse heng en me vóng tot dees sjtad 'n achterland nuèdig houw. Bie de Vrae van Munster, die in 1648 'n ing maakde aan d'n Tachtigjaorigen Oorlog, waore de Nederlandersj en de Spanjaarde 't nog neet eins gewore euver die verdeiling. E verdraag in 1666 ('t Partagekwartaat) reigelde wat veur gebied bie de Nederleng kaom en welk gebied deil bleef van de Sjpaanse Nederleng (later Oasteriekse Nederleng). Bie 't Verdraag van Fontainebleau in 1785 sjtóng de Republiek de Waalse dörper aaf aan Frankriek. In 1795, mèt de Franse invasie en de vörming van de Bataafse Republiek, woort Sjtaats-Euvermaas, zoa good wie Sjtaats-Bove-Gelder, bie Frankriek gevoog en ingelief bie 't departement van de Ónder-Maas (Meuse Inférieure).
Geografie
[bewirk | brón bewèrke]Bie Sjtaats-Euvermaas huèrde de volgende plaatse:
- in 't Land van Valkeberg
De hoofplaats Valkeberg, mèt Baek, Gäöl, Ulesjtraote, Bung, Ittere, Amie, Hare, Sjömmert, Meersje, Houtem (meh neet 't kloaster Sint-Gerlach), Berg, Terbliet, Klumme mèt Hölsberg, Heële mèt Voelender en Nuienhage, Èèsjde en Se-Gietere (zónder fort Navagne).
- in 't Land van Hertseroa
De dörper Gulpe, Mergraote en Vols mèt Viele en Hozelt.
- in 't Land van Dalhem
De hoofplaats Dalhem en de dörper Oêsj, Cadier (meh neet noordelek Keer), Bombelech (Baolbik, Bombaye), Feneur, Trembleur en Olne. Saer 1785 allein nog Oêsj en Cadier.
Oetwèrking van 't Sjtaats gezag
[bewirk | brón bewèrke]Euver wat de dominantie van de Republiek in 't hujig Zuud-Limburg veur 't gebied haet beteikend zin ze 't neet gans eins. Vanouds woort in Limburg euver dezen tied negatief gedach: me zaog de Hollendersj es ónderdrökkersj, die 't gebied hoag belastinge oplagte en de katholieke godsdeens verboje. Inderdaad waor Sjtaats-Euvermaas e wingewes, en waor in eder geval officieel 't roams-katholicisme verbao. Aan d'n andere kant waor ouch 't gezag van Spanje in Sjpaans-Euvermaas rechoet dictatoriaal. Daobie koes in de praktijk de katholieke mès euveral doorgoon. Diet woort gereigeld in 't zoegenaamp simulacrum: in alle dörper mèt mer ein kèrk koeste zoawaal de protestante es de katholieke ze gebruke. Veural in d'n achtiende ièw woorte ouch jude godsdeensvrieheid gegeve. Diet alles sjtóng in groat contras mèt de Sjpaanse Nederleng, woa de Inquisitie doadsjtraove oetdeilde aan ederein dae neet katholiek waor.
Bron
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel ies gebaseerd op 't corresponderend Nederlandstaleg artikel, en waal in dees versie.