Modernen Tied
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Modernen Tied of Nuisten Tied is de meis recenten tied in de Europese historie, maak deil oet vaan de Nuien Tied (dee oet 't de traditionele Europese indeiling vaan Aajdheid, Middeliewe en Nuien Tied kump) en is 't vervolg op de Vreugmodernen Tied. Groofweeg gief 't dees periood vaanaof de 19e iew, al stèlle mie en mie historici allewijl tot de Franse Rivvelutie oet 1789 't begin, of de “mörrege”, vaan dees periood waor.
Zoewie de benaoming al zal implicere, is de “Modernisering vaan Europa” teikenentere veur dizzen tied. 't Goof hei 'n polletieke, socio-ikkenomische en culturele transformatie vaan Europa en de Westerse Wereld (in deen tied de door de blaanke behojde Europese kolonies en ex-kolonies). De percessie vaan dees modernisering is veural te zien in polletieke ideologie en weitesjappeleke kènnes. Aon de eine kant kin me stèlle tot modernisatie ideologieje en socio- en biomedische weitesjap heet geproduceerd en aon de aandere kant kin me zègke tot ideologieje en socio- en biomedische weitesjap modernisatie heet geïnterpreteerd en evalueerd.
De oontouvering vaan de maotsjappie steit centraol in de modernisering vaan Europa en woort ind 19e iew good verweurd door Nietzsches Doed vaan God, aofgeleid vaan ziene bekinde quote: Gott ist tod! (God is doed!).
 Betrach Moderne ethiek veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp. |
Dees oontouvering waor neet allein 'n direk rizzeltaot vaan de Opklaoreng, de krimpende populariteit vaan relizjie, ouch goof 't 'n direk aonval oppe Opklaoreng, naomelek de krimpende populariteit vaan rationalisme ('t geluif in objektieve woerheid). Dao mót wel bij weure gezach tot nui mythologische illemènte oet versjillende nui ideologieje en sociaal weitesjappe höbbe geperbeerd de levesvraoge die woorte gestèld door relizjie en rationalisme te vervaange mèt nui ideeje vaan wie geleve mót weure. 'n Vraog die allewijl dèks veurkump is of v'r nog ummertouw us bevinde in de Modernen Tied. 't Nog väöl aonwezege geluif in rationalisme in dees periood, lieket wijer weg es oets. 'n Populair theorie is tot 't nationalisme vaan de Ierste Wereldoorlog, 't Nationaal-Socialisme vaan de Twiede Wereldoorlog en 't communisme vaan de Ierste Wereldoorlog de rationeel ideeje mèt de groond geliek heet gemaak: me kin neet gewoeneweg stèlle tot 't ein woerheid gief; de ideologie vaan versjillende lui in de 19e en 20e iew is dao e veurbeeld vaan. Sommege lui stèlle daorum tot veer allewijl in de Posmodernen Tied leve. Aandere lui zègke zjus tot veer nog ummertouw in de Modernen Tied leve, veural umtot de percessie die vaanaof de Franse Rivvelutie begoos oonophawwelek is doorgegaange en tot eus cultuur väöl direkter e rizzeltaot is vaan dizzen tied es v'r wèlle dinke. Es me oetgeit vaan 't posmodernisme, e geluif dat ummertouw mie populair weurt in Europa, is de Modernen Tied opgehawwe nao de Twiede Wereldoorlog en is de kern vaan de Modernen Tied de zoegenaomde Lange Negetienden Iew, dee begos mèt de Franse Rivvelutie in de laten 18e iew en indegde mèt de oetbraak vaan de Ierste Wereldoorlog.
Wat me ouch “Modern” en “neet Modern” nump, klaor is tot 't in de Modernen Tied góng um 'n verandering vaan Europa; vaan 'n traditionele maotsjappij nao 'n moderne maotsjappij. Drei faktore höbbe hei-aon mèt geholpe.
- 't Goof 'n polletieke transformatie: Democratische moeveminte vaanaof umtrint 1770. De Amerikaanse Rivvelutie is de einveuring veur de democratisering in Europa, beginnentere mèt de Franse Rivvelutie.
- 't Goof 'n socio-ikkenomische transformatie: De Industriële Rivvelutie; zie begos in Ingeland in 1770 en weijde euver nao Europa nao 1815
- 't Goof 'n weitesjappeleke en culturele transformatie: De Opklaoreng, die ziech aon 't ind vaan de Vreugmodernen Tied, es rizzeltaot vaan de Renaissance begos te transformere in e zeker universeel idee tot eus wereldbeeld seculair (kèrk en staot gesjeije hawwe) en weitesjappelek mos weure
In zeker zin kin me zègke tot de historisch achtergroond vaan dees drei transformaties al begoste op te komme nao 't ind vaan de Middeliewe, 't begin vaan de Renaissance. Evels begos 't pas ech klaor te weure vaanaof 1750 en zaw dees historische achtergroond door oontwikkele bis umtrint 1850. Ouch hei gief 't drei groete moeveminte:
- Moderne, verliechte weerdes, wie individualisme, oonaofhenkelek dinke (ziechbaar al gedeiltelek oontwikkeld in de Renaissance), evels ouch klaore struiminge wie humanisme en protestantisme; zoonder dees ideologie en relizjie waor modernisering oonmeugelek, aongezeen 't e groet tekort aon collectief kompassie goof in de aander ideologieje en umtot de Katholieke kèrk noets vaan plan waor in deen tied ziech aon te passe aon de nui oontwikkelinge (dewijl protestantisme zjus in de Vreugmodernen Tied woort gestiech).
- Greui in Europees en international sjachele, de minder rezjional weurenterende ikkenomie vaan Europa in de 16e en 17e iew had fundering gelach veur de ierste vörm vaan kapitalisme
- Centraoleziering, 't Opgoon vaan modern sovereign en centraol staote, de “Nui Monarchieje” geneump in deen tied, en dèks gelink mèt 't verleechte depotisme.
Dees drei groete moeveminte waore dus, wie ieder gezach, al 'n tiedsje gaonde in Europa. 't Goof evels ouch versjèllende eigsetiedse faktore in Europa die mètheelpe in de modernisering vaan eus cultuur. De twie hooffaktore zien:
- De socio-ikkenomische faktor; 'n gigantische greui vaan de Europees bevouking zörgde tege eders verwachtinge in dizze kier neet veur väöl perbleme. Mehjao, 't goof sociale disruptie, gigantische culturele shocks en massa-immegratie die alledrei nog väöl invlooi zawwe oetoefene op de Modernen Tied, en daomèt ouch deil oetmake vaan dees hooffaktor, mer de greui vaan technologische meugelekheije in dizzen tied zörgde d'r veur tot me gein groete perbleme es rizzeltaot vaan demografische greui had es zoewie me 't tegekump in beveurbeeld allewijl Afrika
- De socio-polletieke faktor; de polletieke invlooj vaan greuiende ikkenomische, industriejele en weitesjappeleke meugelekheiie zörgde veur 'n groete greui vaan de Bourgeouisie, dee in tegedeil bis de aristocratie riek waor geweure oet eige veerdegheije en neet vaanwege priveléges die 't al gove bij geboorte. Zie waore professioneel, intellectueel en industrieel en krege 'n greuiende interesse in polletieke betrokkeheid en polletieke invlooj. Ouch goof 't väöl lui bij de Bourgeouisie die Dissenters waore; lui die 'n relizjieus minderheid aonhinge. Zie vörmde 't idee vaan de civiele société en waore aktief en zelfbewös es börgers en begosse mie stöm te kriege in de publieke polletiek en hadde euver 't algemein (gans en al vergeleke mèt de aristocratie en de geistelekheid) 'n kritischere hawwing contra traditioneel dinke, authoriteite vaan 't Ancient Régime, monarchieje, Adel en christendóm.
Dees faktore verzwaakte 't Ancient Régime allein meh mie en zörgde oetindelek veur de polletieke ooncontentegheid in Europa en Noord-Amerika en zörgde oetindelek veur de Franse Rivvelutie en de Amerikaanse Rivvelutie, boevaan de ein rizzelteerde in chronologisch 'n constitutioneel monarchie, 'n rippebliek, 'n monarchie oonder Napoleon (evels dizze kier oonder 't möm vaan 't volk in plaots vaan de in 't Ancient Régime gebrukeleke Wil vaan God), en oetindelek weur 'n rippebliek. De aander rizzelteerde in de oppe democratie gebasseerde Vereinegde Staote vaan Amerika. Tot Fraankriek metein democratiseerde is dus 'n mythe. Wie zjus gezach betröffenterende 't nui régime vaan Napoleon, waor evels 'n groete verandering in beij len (en gauw in gans Europa) tot vaanaof noe 't volk neet mie zaw tollerere tot 'ne leijer totalitair waor, 'n klein gróp representierde en gei geveul vaan 'n gooj relatie aongoof mèt de bevolking. Heer moos symbolisere tot heer door de wil vaan 't volk regierde, of dit noe democratisch waor of neet, dat waor wel de insteek in gans Europa vaanaof de Modernen Tied.
D'n Duutsen historicus Hans-Ulrich Wehler kraog in zie Modernisierung und Geschichte (Göttingen, 1975) bekèndegheid mèt 'n globale en klaore, evels gesömplificierde, tabel vaan modernisiering: de transformatie vaan 'n traditionele nao 'n moderne société.
| Subjek | Traditionele société | Moderne société |
|---|---|---|
| Graod vaan alphabetisatie | Lieg | Hoeg |
| Métierranzjering | Sömpel | Versjèllend |
| Métiermobiliteit | Lieg | Hoeg |
| Kemunikatie | Persoenelek | Media |
| Konflik | Ope, oontvriechtend, violent | Geïnstitutionaliseerd, buutgeriech |
| Ikkenomie | Agrarisch | Industireel |
| Inkoumniveau | Lieg, mèt groete versjèlle | Hoeg; niveaugrens minder klaor |
| Femilie | Extentiëel femilie (“wie mie, wie beter”, kwantitatief) | Nuclair femilie (stabiel, mie geïsoleerd, kwalitatief) |
| Functies | diffuus | specialiseerd |
| Levesverwachting | Hoeg | Lieg |
| Mobiliteit | Lieg | Hoeg |
| Niveau vaan organisering | Lieg; informeel | Hoeg; formeel |
| Polletieke force | Lokaal; persoenelek | Gecentraolizeerd, nationaal, institutioneel; oonpersoenelek |
| Polletieke participatie | Lieg | Hoeg |
| Prodöktiviteit | Lieg | Hoeg |
| Relizjie | Dogmatiek; staotscontrol | Sécularisatie; indiviueel, privé |
| Sociaal control | Direk; persoenelek | Indirek; bureaucratisch |
| Sociaal differentiatie | Lieg | Hoeg |
| Straotificatie | Estates (Edel, Kèrk, Börgerij) | Klasse (gein klaore grèns te trèkke en per regio weer aanders |
| Technolozjie | Sömpel | Complex |
| Locative populatie | Laand (in Limbörg en umgeving: veural 't Heuvelland, Veurstreek en Rienland, mèt de steij veural es oontmóttingsplaotse um te handele tösse boere) | Stad (in Limbörg en umgeving: iers veural Liège en Kölle, later ouch Heerle en 't Roergebeed, pas bij inleiing vaan de Mestreechter Universiteit en de Hesselse Universiteit – beij pas nao de oorlog - ouch Mestreech en Hessel) |
| Weerdes | Particularistisch | Universalistisch |
Me kin hei evels väöl kritisch euver zègke. Alleriers gief 't hei 'n klaor grens tösse traditioneel en modern, wijl 't dat eigelek noets heet gegeve. Sommege regio's in Europa zien zelfs nog altied op väöl punte traditioneel (zelfs in Nederland en Belsj, boe bepaolde protestante regio's in Zieland en zekere Waolse dörpe mèt katholiek isolemènt emper gemoderniseerd zien en wèlle weure). Daobij kump ouch nog tot 't gaaroet gein klaore stap in Europese historie heet gegeve vaan traditioneel Europa nao modern Europa. 't Góng stepke veur stepke, regio veur regio. 'n Twiede kritiekpunt dat me zaw kinne stèlle is 't weerdesoerdeil wat gegeve weurt; d'r weurt gewèrk nao 'n Cause Finalis. 't Gief hei weineg objektiefs, Wehler is bekans nörges positief euver de traditioneel société; get wat allewijl ummertouw mie wel weurt gedaon in de studie vaan historie.
Modernisatie waor veur väöl lui, wie Immanuel Kant, 'n belaofde. Veur aander lui waor 't evels 'ne vlook: d'n doed vaan traditie. Karl Marx had 't euver de allewijl société, die gebasseerd is oppe harteloeze zelfinteres vaan de riekere (kapitalisme). Veur Sigmund Freud stoond de allewijl société veur de repressie vaan alle spontane verlanges en passies. Max Weber zoog zienen tied es de rationalisatie vaan de société en 't rizzeltaot vaan de Iezere Kouw: imperatieve vaan instrumintaol efficientie en de gevaangenis vaan bureaucratische regulaties en procedure. Dees drei bekinde dinkers waore allemaol deil vaan de Frankfurter Sjaol vaan Oonderzeuk en hadde groete invlooj op 't Iezere Kouw Dinke, alledrei op hun eige meneer. Michel Foucault, 'ne nuieren dinker, góng hei wijer op in door te zègke tot d'n individueel subjek, en daomèt benaodeild, woort vaan discipline en normalisatie vaan de rationaliserende maotsjappij. De liberatie contra d'n dwaank steit centraol es de groete paradox vaan mondernisatie en kin weure vergeleke mèt de paradox vaan d'n Aajdgrieksen tragedie contra 't rationalisme in de ethiek.
Christendóm had väöl force verlore door de séculairisatie vaan relizjie en de seperatie vaan Kèrk en Staot. Christendom waor veur de lui e klaor model veur moraal, sociaal order die waor gegeve door God en ieweg waor. Karl Marx en Friedrich Engels sjreve neet veur niks in hu Communistisch Manifesto (1848): Alle gefixde, vasgevrore relatie zien eweg gebonzjoerd. Nao de val vaan relizjie goof 't chaos in Europa en zekere oontuivering vaan de lui; me mos weer nui meininge geve aon 't leve. Dit deet me veural door middel vaan sociologie en ideologie.
Ries vaan Sociologie
[bewirk | brón bewèrke]D'idee tot société subjek veur weitesjap kin zien is gans nui en woort pas in de 19e iew oontwikkeld oonder de, nog ummertouw te gebruke, benaoming: sociologie. Mer zelfs 't konsep vaan société is gaar neet zoe nui es väöl lui zawwe dinke. 't Konsep goof 't pas in de 17e iew en had polletiek origin.
In de traditionele wereld goof 't 'n klein, regierende éliet en 'n argarische gigantische miederheid, geïssoleerd in klein komunes. Nao de Middeliewe begoste de aristokrate ziech presentierde es degein die simulaire, culturele menere höbbe. Dit klein gröpke nömde ziechzelf de Société, de res veel dao neet oonder. Dit is volgens väöl historici 't begin vaan modern civilisatie. De staot greuide in zien monopolie vaan de force, sociaal en polletiek relaties tösse lui greuide heidoor, mer ouch 'n zekere fundering veur nog altied bestaonde Europese menere vaan gedraag en leve en de introductie vaan e zeker geveul veur sjeemde. Dees force kaom vaan de hoegere klasse (in de Renaissance nog veural aristocratie, vaanaof de Opklaoreng ouch ummertouw dèkser de Bourgiousie). En dees force zaw door de decennia heer laankzaom aon ouch 'ne ról gaon späöle in de greuiende middelklasse. Naomaote zoewel dees force es de middelklasse zelfs greuiende waore, begos dees force ouch invlooj oet te oefene op de liegereklasse. Door dees gigantische verandering vaan de balance in société, dreigde d'r vraoge nao bove te koume die in de Middeliewe nog leke te zien beantwoord:
- Wie vörmdet geer 'n sociaol orde? – Me góng vaan de communité (dee traditioneel, lokaol, gefixd, collectief, oonvrijwèlleg, hierarchiek en persoenlek -zelf vis-á-vis- in netuur waor) nao de societé (die modern, vrijwèlleg, nationaal, veranderend, oonaofhenkelek, élitair, altied-veranderend en oonpersoenelek in natuur waor). Väöl lui begoste ziech aof te vraoge of 't wel meugelek waor in dees modern societé 'n stabiel sociaol orde te sjöppe.
- Wie vörmdet geer sociaol veranderinge? - Me begos ziech te beseffe tot verandering neet (per se) de Wèl vaan God is. Boeveur oontstaon d'r daan toch transformeringe? Wat zien de rizzeltaote daovaan? En is dit gerilleteerd mèt 't perbleem vaan sociaol orde, en es jao, wie daan?
- Wie vörmdet geer sociaol inégaliteit? - In de traditioneel societé goof 't ouch inégaliteit, mer die waor gefix in euverziechteleke gróppe, posities en hierarchieje. De dinkers oet de Opklaoreng zègke daan ouch groetsdeils tot de mins veranderde vaan 'nen homo hierarchicus nao d'n homo aequalis. Neettemin goof 't weer nui versjèlle, dèks väöl minder euverziechtelek, en in väöl steij zelfs extremer es in de traditioneel wereld, in de Modernen Tied. Wat is 't mechanisme hei achter? Waor dit te veurkoume? Is dit d'r oet te kriege? (Gief 't 'n solutie?)
Dinkers wie Alexis de Tocqueville, Saint-Simon, Herbert Spencer en Auguste Comte perbeerde allemaol op 'n aander meneer dees vraoge te beantwoorde. Evels waore dees antwoorde emper weitesjappelek te neume in de allewijl diffenitie vaan 't woord. Sociologie goof 't nog neet in Europa. Hun theorieje waore 'n misjmasj vaan historie, ideologie, ikkenomie en polletieke weerdes. Sociologie es apaarte discipline woort pas geïntroduceerd door Weber en Émile Durkheim. Ideologie woort evels wel al gezeen es serieus weitesjap.
Zoe zach Antoine Destult de Tracy: Me mót 'n ideologisch methood make veur analyse. Hei maak me 't versjèl tösse riechteg en fout en oetindelek 'n société op de fundering vaan wirkeleke ideeje. Tot ideologie geliek stoond aon objektieve, weitesjappeleke kènnis woort mesjiens door de mierderheid geaccepteerd mer toen al goof 't ouch kritiek vaan bekinde lui. Napoleon nömde ideologie de fundering vaan gans en al dat duvels is; de fundering vaan euvergerationaliseerde, door constitie geconstructureerde wètte, in plaots vaan reigels gebasseerd op 't humaon hart, wirkelek geëxpiriënteerd oppe wirkelekheid en gebasseerd op historische kènnis. Marx neumde ideologie 't gedeild wereldbeeld vaan de hoegere klasse um te aander klasses te euvermeistere. De liegere klasse veurlege tot kapitalisme realiteit is, netuurleke reigels. Dat dewijl volgens Marx kaptialisme allein d'r waor in Europa um de liegere klasse stil te hawwe.
Brónne
[bewirk | brón bewèrke]Inleiing
[bewirk | brón bewèrke]- Aron, Raymond (1977-1979). Main currents in sociological thought. 1. Montesquieu, Comte, Marx, Tocqueville. The sociologists and the revolution of 1848. 2. Durkheim, Pareto, Weber. Harmondsworth etc.: Penguin Books.
- Collins, Randall & Michael Makowsky (1993). The discovery of society. New York, N.Y.: McGraw-Hill.
- Davies, Norman (1996). Europe: a history. Oxford, New York: Oxford University Press.
- Giddens, Anthony (1971). Capitalism and modern social theory. An analysis of the writings of Marx, Durkheim and Max Weber. Cambridge etc.: Cambridge University Press.
- Malik, Kenan (2002). Man, Beast and Zombie. What Science Can and Cannot Tell Us About Human Nature. London: Weidenfeld & Nicholson/Phoenix.
- Melancon, Michael S. & John C. Swanson (2007). Nineteenth Century Europe: Sources and Perspectives from History. New York: Pearson Longman.
- Mosse, George L. (1988). The culture of Western Europe: the nineteenth and twentieth centuries. Boulder, CO: Westview Press.
- Palmer, R.R. & Joel Colton (1995, 2002). A History of the Modern World. New York: McGraw-Hill.
- Smith, Roger (1997). The Fontana History of the Human Sciences. London: Fontana; (1997).
- Stearns, Peter N. & H. Chapman (1975/1992). European society in upheaval. Social history since 1750. New York and London: Macmillan.