Minas Gerais
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Minas Gerais Sjtaot van Brazilië | |||
| |||
|
| |||
| Code | MG | ||
| Regio | Zuidoos | ||
| Hoofsjtad | Belo Horizonte | ||
| Gouvernäör | Fernando Pimentel | ||
| Aantal gemeintes | 853 (lies) | ||
| Opperflaakde | 586.522 km² | ||
| Inwoeners – Deechde: |
21.119.536(2017) 36,01/km² | ||
| Tiedzaone | UTC -3 | ||
Minas Gerais (in de volksmoond Minas) is ein vaan de 27 federaol einhede vaan Brazilië, gelege in de regio Zuidoos. De staot grens mèt de klok mèt aon Bahia, Espírito Santo, Rio de Janeiro, São Paulo, Mato Grosso do Sul, Goiás en 't Federaol Distrik. De staot besteit veur e groet deil oet savanne-echteg hoegland, wat väölal es landbouwgroond in gebruuk is, meh kint ouch groete bevolkingsconcentraties. Minas Gerais, wat in de ierste iewe vaan de koloniaolen tied dunbevolk waor, beleefde in d'n achtienden iew 'nen explosieve greuj wie hei nao goud gezoch woort. Wie de goudinkomste tröklepe, begós de bevolking ziech op de landbouw touw te lègke en woort de staot eine vaan de groetste koffieproducente op de wereld. Nog weer later oontwikkelde de staot 'nen aonzeenleken industriesector. In Minas Gerais vint me 'n aontal pittoreske stedsjes oet de koloniaolen tied, meh ouch opvallende veurbeelde vaan modern arsjitectuur.
Fysische geografie
[bewirk | brón bewèrke]Minas Gerais is de veerde staot vaan Brazilië nao oppervlaakde, e bitteke groeter es Bahia meh op groeten aofstand vaan Amazonas, Pará en Mato Grosso. In gruutde is 't vergeliekbaar mèt Madagaskar en e bitteke groeter es Fraankriek.
Minas Gerais maak deil oet vaan 't Braziliaans Hoegland; 't groetste deil vaan de staot ligk tösse 900 en 1500 meter bove zieniveau en heet de vörm vaan 'n hoegvlaakde. 't Rouwste landsjap en de hoegste pieke vint me veural in 't ooste, bij de grens mèt Espírito Santo en Rio de Janeiro. 't Hoegste punt vaan de staot, de Pico da Bandeira, is 2.891 meter hoeg en ligk perceis op de grens mèt Espírito Santo; d'n twiede hoegsten top is de Pico do Cristal (2.780 meter). dit bergechteg gebeed umvat de Serra do Caparaó en de Serra da Mantiqueira. Get mie nao 't midde touw vint me ouch nog de Serra do Espinhaço. De pieke dao-in hole al minder groete huugdes meh steke nog ummertouw prominent bove de umgeving oet.
Diverse groete en middelgroete reviere höbbe in 't hoegland vaan Minas Gerais hunnen oersprunk. In 't oostelek bergland oontsprink d'n Doce, dee via Espírito Santo direk nao d'n Atlantischen Oceaon struimp. D'n Triângolo Mineiro (de westeleke pannesteel) weurt begrens door de Rio Grande (veur e groet deil de grens mèt São Paulo) en de Paranaíba (op de grens mèt Mato Grosso do Sul), die oetindelek (bij 't dreistaotepunt vaan Minas Gerais, Mato Grosso do Sul en São Paulo) samekoume es de Paraná. 't Noorde vaan de staot watert aof op de São Francisco.
De staot kint in de indeiling vaan Köppen veer versjèllende klimaote. Allemaol höbbe ze gemein tot ze 'nen druge winter en 'ne rillatief nate zomer kinne (wie naat perceis wisselt); de veurnaomste versjèlle zitte in de temperatuur. Groete deile vaan de staot, mèt naome 't noorde en d'n Triângolo, zien nog tropisch vaan karakter en kinne 'n Aw-klimaot. Dit is 't klimaot wat me associeert mèt de savanne, in Brazilië cerrado geneump. Deile vaan 't noorde grenze aon BS, e druger klimaot wat in de noordoosteleke staote väöl veurkump (geassocieerd mèt steppe- of caatinga-vegetatie). 't Zuidooste vaan Minas Gerais is evels 'n aander verhaol. De combinatie vaan hoegland en 'n ligking wijer vaan d'n eveneer aof maak 't klimaot dao al gemaotegder, Cwa (subtropisch klimaot mèt druge winter) of zelfs Cwb (subtropisch hoeglandklimaot).
Politiek
[bewirk | brón bewèrke]Es staot mèt 'n groete bevolking sjik Minas Gerais neet minder es 53 parlementariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Eige parlemint tèlt 77 leie.
Gouverneur is anno 2018 Fernando Pimentel vaan de Arbeierspartij.
Bevolking
[bewirk | brón bewèrke]In Minas Gerais woene intösse mie es 21 mieljoen lui; daomèt is 't nao São Paulo de staot mèt de groetste bevolking. Umtot de staot evels ouch hendeg groet is, beperk ziech de steideleke bebouwing tot e klei deil vaan de staot; groete deile zien nog lendelek en dunbevolk. Wiedoet de groetste stad is de hoofstad Belo Horizonte, boe zoeget 2,5 mieljoen lui woene. Diverse aander groete stei, wie Contagem, Betim en Riberão das Neves, functionere es veurstad vaan Belo Horizonte. Twiede stad vaan 't land is Uberlândia, in de westeleken oetluiper. Juiz de Fora, kortbij de grens mèt Rio de Janeiro, en Montes Claros, in 't noorde, zien aander groete stei.
Etnische gróppe
[bewirk | brón bewèrke]De etnische verdeiling nao 'ras' versjèlt neet wezelek vaan 't lendelek gemiddelde. In 2015 verstoont 46,83% ziech es pardo (iemes vaan gemingk blood), 42,23% ziech es blaank, 10,61% es zwart, 0.23% es inheims en 0,10% es Aziaot.[1] In Minas Gerais zien allewijl vief inheimse gróppe: de Xacriabá's, de Crenaques, de Maxacali's, de Pataxó's en de Pankararus.
Taole
[bewirk | brón bewèrke]'t Mineiro, 't Braziliaans Portugees dialek vaan Minas Gerais, is in de negentienden iew gekristalliseerd oet versjèllende awwer dialekte. Väöl vaan de koloniste kaome oet d'n huiege staot São Paulo en spraoke 't Caipira. Dit dialek weurt in 't zuie vaan Minas Gerais ouch gesproke. De taol is evels sterker beïnvleujd door 't Fluminense, 't dialek vaan de staot Rio de Janeiro. Zoe heet 't Mineiro ouch 'n brouwende r (oongeveer [h]). 't Dialek is sterk stress-timed; neet-beklemtoende klinkers aon 't begin en 't ind verdwijne dèks compleet.
'n Belaankrieke migrantetaol is 't Italiaans. In Brazilië woene zoe'n 20 mieljoen etnische Italiaone; nao sjatting zoe'n 50.000 vaan hun, veural in Minas Gerais en São Paulo, spreken 't Italiaans nog.[2]
Inheimse taole zien in Minas Gerais neet zoe sterk vertrooje. Veurnaomste nog levende taol is 't Maxakalí (gerekend tot de Macro-Jêtaole), wat door zoe'n 1270 lui (situatie 2012) in drei rizzervaote in de Vale do Mucuri weurt gesproke en neet bedreig weurt. 't Mbyá, e dialek vaan 't Guaraní weurt mesjiens roond de zuidgrens gesproke.[2]
Economie
[bewirk | brón bewèrke].png)
Minas Gerais heet vaan alle staote 't daarde Bruto Staotsproduk. Per inwoener steit 't evels mer op de èlfde plaots. Wat betröf de Minseleke Oontwikkelingsindex (HDI) deit de staot 't vergeliekbaar: bij de volkstèlling vaan 2010 waor dee 0,731 (negende op 27), in 2014 waor dat nao sjatting 0,767 (achste).
De primaire sector is nog ummer vaan groet belaank, neet in de lèste plaots umtot de staot 'n sterke traditie in de landbouw en de mijnbouw kint. In 2011 waor 40% vaan alle landbouwgroond in gebruuk veur koffie, vaanajds al 't belaankriekste landbouwproduk vaan de staot en ouch 't produk boe 'r sinds jaor en daag mèt weurt geassocieerd. Minas Gerais waor in datzelfde jaor good veur 61,2% vaan de koffieproductie in gans 't land. 't Twiede belaankriekste produk is sókkerreet. Ouch vaan belaank zien soja, maïs en boene (dat lèste veural veur binnelands gebruuk). Ouch de viehawwerij is belaankriek en umvat keuj, verkes en hinne. De staot is de groetste binnelandse producent vaan mèlk; ouch vleis en eier zien belaankriek.
De mijnbouw, dee de staot ziene naom gaof, is al iewe belaankriek. Goud, vreuger de groete aonjeger vaan de economie, weurt nog ummer gevoonde. Allewijl is iezer evels vaan groeter beteikenis. Goud, iezer en mangaan weure veural gewonne in 't 'Iezerveerkant', e gebeed zuielek vaan Belo Horizonte. Wijer ertse die me in Minas oet de groond haolt zien nikkel, niobium, zink, kwarts, solfer, fosfaot en bauxiet.
De industrie spits ziech touw op de produkte die de primaire sector in de staot zelf produceert. In en um Belo Horizonte vint me talloes metaalverwèrkende febrikke, die zoewel haaffabrikaote en indprodukte producere en op groete sjaol exportere. Ouch de oto-industrie proffiteert heivaan: 't gief in de staot febrikke vaan Iveco, Fiat en Mercedes-Benz. De twiede belaankriekste industrie is de veujingsmiddele-industrie.
Toch is intösse ouch in deze staot d'n tertiaire sector de groetste. De groete bevolkingsconcentraties trèkke natuurlek väöl kleinhandel aon, en ouch de euverheid is 'ne belaankrieke werkgever. Belo Horizonte is oonderwijl e belaankriek zakecentrum gewore.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In Minas Gerais zien de ajdste minsereste vaan gans Brazilië, jeh vaan gaans de Amerika's gevoonde. 't Fossiel Luzia, aongetroffe in Lapa Vermelha bij Belo Horizonte, woort gesjat op naoventrint 11.500 jaor. Bij 't ierste contak mèt de Europeaone woort Minas Gerais bewoend door volker vaan diverse taolgróppe, veural sprekers vaan Macro-Jêtaole, wie de Xacriabá's, de Maxacali's, de Crenaques, de Aranãs, de Mocurins, de Atu-auá-araxá's en de Puri's. Kort nao de Europese kolonisatie woort 't gebeed aongedoon door bandeirantes (avontureers) die de inheimse es slaove nao de plantages aon de kös mètnaome. Wie dao 'n ind aon woort gemaak, waor de inheimse bevolking al hendeg gereduceerd.
In d'n tied dee volgde woort 't huieg Minas Gerais langen tied mèt rös gelaote. 't Hoort officieel bij 't kapteinsjap São Vicente (geneump nao zien hoofplaots aon de kös vaan d'n hueige staot São Paulo) meh woort allein noe en daan door bandeirantes bezoch. Eine vaan de belaankriekste waor Antônio Dias de Oliveira, dee Ouro Preto stiechde. Aon 't ind vaan de zeventienden iew voonte de bandeirantes hei groete kwantiteite goud. Binne inkel jaore kaome de koloniste in exponentieel greujende aontalle nao 't gebeed touw. De voonds vaan goud in de regio veel same mèt 'n initatief vaan de Portugese kroen um mie koloniste nao 't binneland te sjikke, zoetot aon goudzeukers ouch gei gebrek waor.
Ouro Preto zouw in d'n achtienden iew 'ne 'boomtown' weure, boe väöl proonkvol barokke kèrke, woenhoezer en paleize versjene. Neet allein 't goud trok gelökszeukers aon: wijer nao 't noorde voont me diamante. Op dees plaots oontstoont 't stedsje Diamantina. Aander stedsjes oet dezen tied die me noe nog kin bewoondere zien Congonhas, Mariana en São João del-Rei.
In 1709 waor 't belaank vaan 't achterland al zoe groet tot me 't kapteinsjap São Vicente umduipde in São Paulo e Minas Gerais ('Staotskojle'). In 1720 sjeide me Minas Gerais vaan São Paulo aof; Ouro Preto woort de hoofstad vaan dit nui kapteinsjap.
De veurspood doorde tot 't ind vaan d'n iew, wie de goudopbringste begóste trök te loupe. Dit brach ermooj in de einzijege economie vaan 't kapteinsjap. Oonder invlood vaan de vrijheidsoorlog in Noord-Amerika begós me hei tege 't Portugees bewind in opstand te koume. De Inconfidência Mineira, die in 1789 begós, kós weure oonderdrök meh zouw oetindelek 't begin zien vaan 'n beweging die in 1822 tot de Braziliaanse oonaofhenkelekheid leide.
Oonderwijl begreep de bevolking tot ze ziech op aander dinger mós touwlègke. In de groond zaot ouch iezer, wat neet zoe'n gemekeleke snel riekdom oplieverde meh wel 'n bestendeger investering waor. In de landbouw kaom noe laankzaamaon de koffie op. Pas in de twiede hèlf vaan de negentienden iew woort de koffie hand euver hand belaankrieker, wie Europa es aofzatmerret woort oontdèk. Oetindelek zouwe groete deile vaan de staot weure bedèk mèt koffievelder zoe wied 't oug reikde.
Aon 't ind vaan d'n iew begós de staot laankzaamaon ouch te industrialisere. Ouro Preto woort noe oongesjik bevoonde es hoofstad: de bergechtege umgeving booj gein ruimte mie veur wijere greuj en zeker neet veur zwoer industrie. Noordelek vaan Ouro Preto stiechde me in 1897 'n nui stad: Belo Horizonte. De nui hoofstad, zoe good wie Juiz de Fora, zouwe binne tientalle jaore tot groete industrieel centra oetgreuje. Ouch waor Belo Horizonte de plaots boe Oscar Niemeyer, in opdrach vaan d'n daanmaolege börgemeister Juscelino Kubitschek, zien ierste groete arsjitectonisch projek kós realisere.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel is gebaseerd op 't corresponderend Portugeestaoleg artikel, en wel in dees versie.
Rifferenties
[bewirk | brón bewèrke]- ↑ SIDRA - Tabel 262: População residente, por cor ou raça, situação e sexo. N.B.: Me moot de tabel zelf samestèlle.
- ↑ 2,0 2,1 Ethnologue - Languages of Brazil
Extern links
[bewirk | brón bewèrke]
| |
|---|---|
| Acre · Alagoas · Amapá · Amazonas · Bahia · Ceará · Espírito Santo · Federaol Distrik · Goiás · Maranhão · Mato Grosso · Mato Grosso do Sul · Minas Gerais · Pará · Paraíba · Paraná · Pernambuco · Piauí · Rio de Janeiro · Rio Grande do Norte · Rio Grande do Sul · Rondônia · Roraima · Santa Catarina · São Paulo · Sergipe · Tocantins | |