Luuk
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
- Dit artikel gèèt över de sjtad Luuk. Väör de provincie Luuk zuug Luuk (provincie)
Luuk of Luik (Frans: Liège, Nederlands: Luik, Duutsj: Lüttich, Waols: Lidje) is de cultureel hoofsjtad va Wallonië, de hoofdsjtad va glieknaomeg provincie en 't bisdom Luuk. De sjtad liegkt 'n daarteg kilometer te zuide vaan Mestreech en ten weste va Aoke an de samevloeiing van de Ourthe en de Maos. De gemèngde Luuk haat in 2021 196.296 inwoners ('n veurziechtig greui vergeleke mit 2005 wie ze 188.907 inwoners haat). De gaanse agglomeratie, die besjtèèt oet de sjtad Luuk en Seraing, Saint-Nicolas, Ans, Herstal, Beyne-Heusay, Fléron, Chaudfontaine, Esneux en Flémalle heet mieë wie 'n haof miljoeën inwoners.
Aander kerne
De wieke
De belangriekste wieke die 't centrum van de sjtad zeunt: Amercœur, Avroy, Burenville, Le Carré, Cointe, Coronmeuse, Droixhe, Fétinne, les Guillemins, Hors-Château, le Laveu, le Longdoz, Naimette-Xhovémont, Outremeuse, Pierreuse, Saint-Gilles, Saint-Laurent, Saint-Léonard, Sainte-Marguerite, Sainte-Walburge, Sclessin, le Thier-à-Liège et les Vennes.
Sjtadsfuncties
Luuk is hoofdsjtad van de provincie en cultureel en economisch centrum va gaans Wallonië. Luuk bezit talrieke logistieke bedrieve, die van de sjtad 'n belangrieke plaatsj in 't hart van Europa make.
- D'r have va Luuk, driejde groeëtste binnehave van Europa
- 't Sjpoorwegsjtation Guillemins mèt TGV va Brussel nao Luuk (LGV 2) en va Luuk nao de Duutsjlaand, Aoke en Kölle (LGV 3). Ooch via Name directe verbeending mèt Paries.
- 'n Belangriek autowaegknooppeunt: E40, E42, E25, E313
- D'r vleeghave Airport Liège, achste Europese vleeghave vör goederevervoer op 12 km van 't centrum van de sjtad.
- Luuk is ooch gemekkelek te berieke via l'Aéroport de Charleroi Bruxelles-Sud en l'Aéroport de Bruxelles of Zaventem. Dis twieë vleeghaves liegke 'n 100 km va Luuk. Maastricht-Aachen Airport liegkt op 30 km.
- Luuk bezit ooch 'n oetgebreid netwaerk an buslijne van de TEC, die de sjtad mèt de gaanse agglomeratie verbinge.
Economie
De sjtad is 'n belangriek economisch centrum: d'r 19de ieëwse mienbouw en sjtaolindustrie maakde häör groeët. Wie evels de koele gesjlaote waoërte en de sjtaolindustrie ooch zjoer tieje begoes te beleve raakde de sjtad in verval. Saer 2000 is de sjtad evvel in vool expansie. D'r nuje dynamiek leidde töt talrieke hoeëg technologische bedrieve, zoewie Techspace Aero, oeë oonderdele vör de Airbus A380 of de Ariane V werre gemakd; talrieke electronische oondernaeminge: EVS, Gillam, AnB, Balteau, IP Trade, Dinh Telecom en waeltleider lichte bewapening: FN Herstal; agro-alimentaire sector: beer (Jupiler), waters en limonades (Spa en Chaudfontaine) of sjokelaat (Galler).
De universitèèt gèft ooch 'ne groeëte spin-off en me vindt in de directe ömgaeving de geneumde hoeëgtechnologische bedrieve Luuk is ooch 'n polletiek centrum en 'n besjluutvormingscentrum, wat 'n groeët aantal zaeëtels en hoofdkantoeëre en de daobie hurende administraties impliceert. Mieë wie de helft van de werknömmers va Luuk wèrkt in 'n bediende-statuut.
Wetensjap en oonderwies
Luuk is 'n belangriek oonderwiescentrum: mieë wie 93000 jongere vervolge hön sjtudies in Luuk. De groeëte oonderwiesinstèllinge zeunt:
- l'Université de Liège mèt oongeveer 17000 sjtudaente
- la Haute École de la Province de Liège mèt oomgeveer 8000 sjtudaente
- la Haute École HEMES mèt oongeveer 3500 sjtudaente
- la Haute École de la Ville de Liège mèt oongeveer 2200 sjtudaente
- le Conservatoire Royal
De sjtad bezit saer 1817 'n universitèèt die gesjtichd is dör kunning Willem l der Nederlande. D'r campus en 't Universitair Ziekehoes Sart Tilman, geboewd dör Charles Vandenhove, liegke op d'r berg van Sart Tilman. Roond 1540 sjtichde Lambert Lombard de örsjte keunsacademie ten noorde van de Alpe in Luuk. Later goof preensbisjop F.K. de Velbrück 'ne belangrieke impuls an 't oonderwies.
Keuns en kultuur
Luuk is riek an keunssjatte, wie de riek verseerde kèrke, abdije en kloeësters, palieze en patriciërshoeze, de hôtels geneumd, fontijne en klèng monumaente, wie Mariabeelde en potales (nisse of kapelle). De Opéra Royale haat 'n riek programma en is över de grenze bekaand. Bekaande internationaal tentoeënsjtèllinge deunt ooch Luuk aa. De liegking van de sjtad in 't Maasdal en de väöle parke en tuine bèje 'n aantrèkkelek oetzich. Luuk is beziejt mèt sjtandbeelde en herinneringsmonumaente en haat 'n twintigtal musea. De ieëder sjiengbaar es werklèke wanorde bèjt de verrassinge van 'n daag en nach laevende en multicultureel sjtad, riek an tradities.
Toerisme
Luuk participeert ooch op toeristisch vlak in grensöversjrèjjende samewèrkingsverbaande. Kiek vör 't aanbod de extern leenke.
Historie
Prehistorie
Reste van miensjeleke aanwezighèèd oet d'r owwe sjtèèntied zeunt voonde op de plaatsj Place Saint-Lambert. Op die ègeste plaatsj trof me ooch reste van Romeinse geboewe oet d'r 2de - 3de ieëw aa.
Middelieëwe
In de hoeëg middelieëwe waor d'r 'n klèng nederzètting. Nao d'r moord op Lambertus in 700 verplaadsjde ziene opvolger Hubertus d'r bisjopszaeëtel van Mestreech nao Luuk en saer dae tied waoërt Luuk 'n baevaartsoord dat väöl pelgrims trok. Bietsje bie bietsje verenderde Luuk in 'n indrukwekkende en machtige sjtad. 'n Dèèl van de Pepinide, zoewie Karel Martel en Karolinge, zoewie Karel de Groete zeunt in 't Luukse gebaore, in Jupille of Herstal. In 't centrum van Luuk sjtèèt 'n sjtandbeeld va Karel de Groete.
Preensbisdom Luuk
Vanaaf preensbisjop Notger in 972 bies 1795 waoërt Luuk ieëwelaank geregeerd dör preens-bisjoppe. 't Preensbisdom Luuk sjtrekte zich oet över 't groeëtste deel van de huidige provincie Luuk en de zuideleke helft van de huidige provincie Name. Daobie verworve de bisjoppe va Luuk in 1366 ooch 't Graafsjap Loeën, dat groeëtendeels samenvèlt mèt de huidige Belzje provincie Belsj Limburg. De sjtad Luuk waor de väörnaamste van de 23 Gooj Sjtaej van 't prinsdom. Es teke van hön autonomie zeunt in de centra van al die sjtaej 'ne perroen geplaatsjt.
De historie va Luuk wert gekenmerkt dör talloze conflicte tösje de sjtad Luuk en z'n bisjoppe, zoewie mèt preens-bisjop Adolf van der Marck, mae ooch bie ander feodaal krège, zoewie d'r Awans- en Warouxkrèèg gong 't d'r soms fel an toe. D'r volksopsjtaand va 1312 dae d'r Seent-Maeërtensraamp geneumd wert, is legendarisch. Aeëve dèk is geprobeerd die conflicte op te losse dör 'n beroop te doeë op d'r Sens du Pays. In 1316 waoërt de Vraej va Fexhe getekend.
In 1468 wert in 't kader van zoe 'ne machtsjtrijd de sjtad "getuchtigd" dör d'r Bourgondische hertog Karel de Stoute. Z'n soldaote höbbe zich doe boetegewoeën misdrage in de sjtad: ongeveer 'n kwart van de 20.000 inwoners verloor hiebie 't laeve.
Wie de hertoge van Bourgondië - en later de Habsburgse kunninge van Sjpanje - allengs de gaanse Nederlande onder hön gezag verenigde, bleef 't preensbisdom Luuk es oonafhankeleke sjtaot daoboete.
Tiedens d'r Tachtigjarige Krèèg va 1568 bies 1648 probeerde de bisjoppe va Luuk neutraal te blieve tösje de twieë strijdende partieje.
Mèt de verdrage van 1772 en 1780 makde preens-bisjop F.K. de Velbrück an de ieëwelang twiste mèt Fraankriek en de Habsburgse Nederlande.
De Luukse Revolutie
In 1789 brook de Fraanse Revolutie en de Luukse Revolutie tegeliekertied oet. Nicolas Bassenge, dae de leiding how över de Luukse patriotte, joog d'r preens-bisjop nao Trier in Duutsjlaand. D'r Preens-bisjop waoërt evvel wer flot truuk op d'r troeën gezat dör de Oostenriekse troepe die 't Preensbosdom Luuk en de Zuideleke Nederlande wer veroverde.
Die restauratie van 't gezag van d'r preens-bisjop waoërt gaar neet geaccepteerd dör de Lukenaere en daovör waoërte de Fraanse troepe oonder leiding va Dumouriez ooch mèt bliejdsjap binnegehaold wie ze de sjtad in 1792 binnekieëme. 't Politiek systeem van 't Ancien Regime waoërt grondig op d'r kop gezat mèt es gevolg dat de Lukenaere vör 't örsj gebroek koese make van 't Algemèng Stèmrech.
In 1793 kieëm d'r 'n twiede restauratie van 't gezag van de preensbisjoppe es gevolg van 't verlees van de Fraanse troepe in d'r Sjlaag va Neerwinden in 1793, mae die waor van korte doeër.
In d'r mond juni 1794 gong d'r lètste preensbisjop François-Antoine-Marie de Méan in exil. In 1795 makde de Nationaal Conventie per decreet oet dat 't preensbisdom Luuk deel oetmakde van de Republiek Fraankriek. Luuk waoërt de hoofdplaatsj van 't Departemaent van de Ourte.
In 1815 verloor Napoleon Bonaparte d'r Sjlaag va Waterloo en daomèt kieëm 'n èng aan d'r Fraanse tied. Luuk kieëm, zjuus wie de res va Belsj oonder 't gezag van 't Kunninkriek der Nederlande. Oet de Hollendsje periode sjtamt de universitèèt en de opera.
In 1830 brook de Belzje Revolutie oet en saer doe makt Luuk deel oet van 't Kunninkriek Belsj.
De industrieel revolutie
Saer d'r 18de ieëw waor Luuk de Europese weeg van de metaal- (Cockerill) en de waopeindustrie. Van hie-oet zat zich de industrialisatie dör in gaans 't continaent. In 't Luukse ontsjonge de örsjte socialistische en later ooch katholieke vakboonde. 't Gevolg van de industrialisatie waor dat d'r groeëte immigratiesjtrome op gang kieëme oet Vlaandere, Italië en Noord-Afrika, get wat zich huuj nog in 't sjtraotbeeld tuuënt. Dör de insjtorting van d'r mienboew, en d'r dao-aan gekoppelde sjtaalkrisis, kieëm d'r regio in de probleme, die zich bies 't èng van d'r 20ste ieëw aa-gesjlèpt haant. D'r krisis brach sjtakinge mèt zich mèt. De sjtaking va 1893 leidde töt Algemèng Kiesrech. Van de sjtaking va 1913 dèèt Georges Simenon versjlaag in z'n autobiografisch waerk Pédigrée.
In 1887 wert besjlaote töt de oprichting van de forte roond Luuk. In 1905, 1930 en 1939 waoërte de Waelttentoonsjtèllinge gehaowe in Luuk. Hienaeve 'n plaetsje van 'n aankondigingsaffiche in art-nouveausjtiel.
De twieë krège en 't verzet
Tiedens d'r Örsjte Waeltkreeg zeunt de forte gevalle. 't Groeët Luuks verzet an 't begin van d'r krèèg in 1914 verlieënde de sjtad de Fraanse oondersjèejing d'r Légion d'honneur, 't Italiaans krèègskruuts 1919, de militaire medaille vör heldendom van 't Kunninkriek van de Serve, Kroate et Slovene in 1926 en 't Krèègskruuts va Belsj in 1940.
Wie de Duutsjers truukkieéme in 1940 hele de forte mer driej daag sjtaand. De jode zeunt tiedens d'r krèèg in Luuk veilig gewes. Ze waoërte opgevange en geholpe dör de bevolking die oonderduikplaatsje booj. Ooch de talrieke kloeësters boje oonderduikplaatsje, vöral ander Joodse keender. In september 1944 waoërt de sjtad bevrijd dör de Amerikane. de jtad haat aerg te lieje gehad va bombardemaente, mieë wie 1500 V1 en V2 bomme besjtookde de sjtad tössje de bevrijding en 't èng van d'r krèèg.
1945 - noe
Nao d'r krèèg sjtortte de sjtad gaans inèè. Väöl luuj howwe gèè waerk en sociaal waor d'r väöl oonrös. Bie 'n sjtaking in januari 1961 richde de wèrkluuj hön oongenoege op de sjtatie va Guillemins, die ernstig verroeweneerd waoërt. Luuk is 'n traditioneel socialistische sjtad, mae kriet in d'r lètste tied ooch väöl liberaal MR-aanhengers. De twieé partieje vinge hön oorsjpronkeleke ideje in de Verlichting.
Saer 2000 is Luuk in vool expansie en d'r negavieve spiraal, dae diek 'ne ieëw gedoord haat, is gekieërd.
Bekiekenswaeërd
 |
 |
- 16de ieëws Preensbisjoppelek palies
- D'r peroen op d'r Place du Marché
- Seent-Paulskathedraal mèt de tombe va Seent-Lambertus en mausoleum van F.K. de Velbrück. De romaanse Seent-Bartholomeuskèrk en de Seent Martinuskèrk.
- De kèrk va Seent-Jacques is 'n middelieëwse kèrk va Luuk, geboewd in d'r gotische sjtiel mèt beelde va Jean Del Cour; 'n sjtaonde Madonna mèt Keend, waarsjienglek 'n deel van 'n Marianum van d'r Meester van Elsloo (ènnig waerk in Wallonië en ènnig gedateerd waerk van dae meester, n.l. 1523)[2]
- Musea: MAMAC (Museum of Modern & Contemporary Art); Museum van Welsj Laeve (Musée de la Vie Wallonne, väöl parralelle mèt 't Limburgs laeve; 't theatertje va Tchantchès); 't museum van Welzje kunst en religieus kunst; 't Curtius Museum.
- Wieke in 't historische centrum: Hors-Château, Outremeuse, de parke en boulevards langs de Maas, de Citadel, de 400 trappe "Montagne de Bueren", die van Hors-Château nao de Citadel veure, en de sjtatie va Guillemins oontworpe dör Santiago Calatrava.
Bekènde Lukenaere
- Jean Del Cour, beeldhouwer
- Luc Dardenne, regisseur
- Jean-Pierre Dardenne, regisseur
- César Franck, componis
- André Gréty, componist m.n. va opéra comique
- Justine Henin, tennissjpäöler
- Pierre Krol, cartoonist
- Philippe Léonard, voetballer
- Lambert Lombard, renaissancesjèlder, architekt en humanist
- Jaques Pelzer, jazz saxofonist en fluitist
- François Prume, violist en componist
- Jean-Michel Saive, taofeltennissjpäöler
- Georges Simenon, sjriever
- Charles Vandenhove, architekt
Referentie
- ↑ Kijk op Valkenberg, Jan Notten en Thijs Habets, ISBN 90 10 05124 2
- ↑ De kunst van het Maasland II, JJM Timmers,
Extern linke
| Office du tourisme | Maison du tourisme | Liège gestion centre ville |
|---|---|---|
| en Féronstrée, 92 | place Saint-Lambert, 35 | place Saint-Lambert, 45/47 |
| +32 (0)4 221 92 21 | +32 (0)4 237 92 92 | +32 (0)4 222 22 42 |
| https://web.archive.org/web/20080409195348/http://www.liege.be/tourisme/ | http://www.ftpl.be | https://web.archive.org/web/20170914215350/http://liegecentre.com/ |
