Maleis
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Maleis (Bahasa Melayu, Bahasa Indonesia, Bahasa Malaysia) is 'n Austronesische taol die weurt gesproke in groete deile vaan Zuidoos-Azië. De taol is woersjijnelek aofkumsteg vaan Borneo en is daoneve ouch inheims in Malaya ('t vasteland vaan Maleisië), 't zuie vaan Thailand en groete deile vaan Sumatra. 't Is de officieel taol vaan Maleisië (in de vörm Maleisisch), Indonesië (in de vörm Indonesisich) en Brunei zoewie ein vaan de veer officieel taole vaan Singapore en de ASEAN. Heidoor weurt de taol tot wied boete häör oersprunkelek gebeed gesproke en verstande. De taol is achterein sterk gevörmp door de Indische, Arabisch-islamitische en Europees-koloniaol culture. 't Aontal moojertaolsprekers bedreug zeker 80 mieljoen; 't totaol aontal sprekers ligk roond de 300 mieljoen.
Terminologie
[bewirk | brón bewèrke]'Maleis' is historisch gezeen 'ne goje naom, veur zoewied 't de rei betröf boeveur de taol zoe verspreid raakde. De mach en invlood vaan Maleise voorstedomme maakde vaan de taol 'ne lingua franca veur groete deile vaan d'n Austronesische wereld. Langen tied woort de taol vrij universeel Bahasa Melayu geneump. Ouch in Nederlands-Indië woort vaan Maleisch gesproke. De naom Bahasa Indonesia woort in 1927 veur 't iers gebruuk door Indonesische nationaliste en is daonao in algemein gebruuk gekoume, oondaanks 't feit tot de taolnorme in Maleisië en Indonesië sindsdeen zjus nao-ein zien touwgegreujd. Euveregens weurt op Zuid-Sumatra, boe dialekte vaan 't Maleis inheims zien, nog ummer vaan Bahasa Melayu gesproke.
Analoog hei-aon kin me nao de specifieke vörm vaan 't Maleis in Maleisië ouch mèt de naom Maleisisch verwieze. Dat is evels neet universeel.
Verspreiing
[bewirk | brón bewèrke]De verspreiing vaan 't Maleis kin op twie menere weure opgevat: 't gebeed boe Maleis es handels- en bestuurstaol weurt gebruuk en 't gebeed boe 't inheims is daan wel algemein es volkstaol weurt gebruuk. Wie boven opgemerk moot me d'n oersprunk vaan de taol op Borneo zeuke. Neve diverse verwante taole vaan de Dajaks ('t zoegeneump Maleis Dajak) sprik me dao in eder geval 't Banjarees, wat in 't zuie vaan 't eiland weurt gehuurd en wat me es e Maleis dialek kin zien (zuug oonder). Daonao heet 't ziech nao groete deile vaan Sumatra verspreid. Vaan dao-oet is 't verspreid nao 't Maleis vasteland, boe 't in 't kösgebeed inheims is. Ouch vaan Singapore is 't de inheimse taol, al heet allewijl nog mer 10% vaan de bevolking 't es moojertaol. Aon de ooskös vaan 't Maleis vasteland löp 't taolgebeed door tot in Zuid-Thailand. Hei weurt de taol lokaol Jawi geneump.
Nao de expansie vaan 't Maleis heet de taol in diverse aander gebeje, veural in d'n Indonesischen arsjipel, veuj aon de groond gekrege, dèks in min of mie gecreoliseerde vörm. In 't bezunder is dit 't geval in Jakarta, boe vreuger Soendanees woort gesproke meh ziech in de koloniaolen tied 't Betawi oontwikkelde. Zjus zoeget gelt veur 't kösgebeed vaan Wes-Borneo (zoewel Brunei es Maleisië en Indonesië).
Daoneve is 't Maleis frequint te hure in alle len boe 't officiële of semi-officiële status heet, dus ouch in 't binneland vaan Maleisië en in Indonesië boete Zuid-Sumatra en Jakarta. Daoneve is 't 'n minderheidstaol op Keersemeseiland en Kokoseiland (twie territoria vaan Australië boe väöl Maleiers woene) en is 't 'n werktaol vaan Oos-Timor (wat jaorelaank bij Indonesië hoort en boe zoewiezoe 't Maleis al iewelaank bekind waor). In 't zuie vaan de Filipijne, 'n regio die vaanajds cultureel verboonde is mèt Maleisië, is 't nog ummer 'n handelstaol vaan beteikenis.
Verspreiing in Nederland
[bewirk | brón bewèrke]Mèt de repatriëring vaan Indische Nederlanders en Indo-Europeaone nao 1949 zien diverse moojertaol- en twiedetaolsprekers vaan 't Maleis nao Nederland gekoume. De mieste vaan hun gónge evels gaw euver op 't Nederlands (al of neet in zienen Indische vörm). Bij de mieste Indische Nederlanders is 't Bahasa Indonesia veural nog 'n cultuurtaol, die me kin liere um ziech in zienen achtergroond te verdepe, meh die door lui vaan oonder de zeventeg neet mie actief weurt gebruuk. Maleis kin, neve Indisch-Nederlands en Petjoh, dèks weure gehuurd op gelegenhede wie de pasar malam.
Plaots binne de Austronesische taole
[bewirk | brón bewèrke]'t Maleis huurt in eder geval tot de Malayo-Polynesische taole, 'n gróp die alle Austronesische taole boete Taiwan umvat. Ouch daobinne gief 't weer diverse subfemilies. 't Maleis vèlt in de Wes-Indonesische gróp, die oonder mie alle taole vaan Borneo, Java, Bali, Lombok, sommege vaan Sumatra (inclusief 't Atjehs meh exclusief taole oet 't binneland vaan Noord- en Midde-Sumatra) en get taoleilen op Hainan en in Vietnam en Cambodja umvat, wie ouch 't op Madagaskar gesproke Malagasy. Bezunder ing verwant is 't Maleis aon de taole vaan de westeleke Dajaks, meh ouch aon 't Soendanees vaan westelek Java. 't Is daorum neet zoe vreem tot 't Maleis ziech hei vrij gemekelek kós verspreie. Mèt oonder mie 't Javaans is 't e bitteke minder verwant, meh nog ummer valle de euvereinkomste vrij snel op.
Dialekte
[bewirk | brón bewèrke]'t Aonwieze vaan Maleise dialekte weurt door diverse factore bemeujelek. Ierstens vèlt de grens tösse dialekte en ing verwante taole neet dujelek te trèkke. Diverse bronne zien de Maleise dialekte vaan beveurbeeld Sumatra es apaarte taole en spreke vaan 'Maleise taole'. Twiedens weure nationaol standaarde noe ins wel, daan weer neet es apaarte dialekte besjreve. Daardens gief 't diverse contakvariëteite, die sterk kinne aofwieke - zoe sterk tot diverse oonderzeukers ze es creooltaole aonmerke. Dat zouw oonder mie beteikene tot 't Betawi, 't Maleis vaan Jakarta, neet tot de Maleise dialekte moch weure gerekend.
Zuut me aof vaan de Dajaktaole, die (wie bove oetgelag) beter weure verstande es verwante taole, daan krijg me euver 't algemein de volgende hoof dialekte:
- Banjarees, op Borneo
- Minangkabau, op Wes-Sumatra
- Kerinci, in de provincie Jambi
- Centraol-Maleis, in de provincies Lampung, Zuid-Sumatra en Benkulu
- Musi - oondujelek, soms es apaarte variant geneump
- Jambi-Maleis - ouch in de provincie Jambi, meh inger verwant aon de zuieleke dialekte
- Noord-Maleis, alle noordeleke dialekte, plus alle dialekte en standaarde die daovaan zien aofgeleid:
- Maleisisch
- Indonesisch
- Bruneis Maleis
- Jawi (oet 't oostelek grensgebeed vaan Maleisië en Thailand)
- Kedah-Maleis (oet 't westelek grensgebeed vaan dezelfde len)
- Betawi (in Jakarta en umgeving)
- Ternate-Maleis (in de Noord-Molukke)
- Manado-Maleis (in Manado op Celebes)
- Ambonees Maleis
- Papoea-Maleis
Veural de lèste vief variëteite weure wel es creole umsjreve, umtot ze dujeleke spore vaan de substraottaole drage en dèks ouch merkbaar zien versumpeld.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]De gesjreve historie vaan 't Maleis geit trök tot de zevenden iew. Oet dezen tied stamp de Kedukan Bukit-inscriptie vaan Zuid-Sumatra en mesjiens ouch de Sojomerto-inscriptie vaan Midde-Java, al weurt dee lèste ouch op de negenden iew gedateerd. Dit lèste tuint wie laank de Maleise taol op Java al groond oonder de veuj heet. In dezen tied stoonte Maleisië, Sumatra, Java en aander eilen oonder sterken invlood vaan de Indische besjaving. 't Maleis woort in dezen tied daan ouch in Indische sjrifte opgesjreve; op Java specifiek in 't Kawisjrif, wat ziech dao oet 't Tamil-alfabet oontwikkelde. De taol vaan dees inscripties weurt Aajdmaleis geneump. Of 't ouch ech de veurawwer vaan 't later Maleis is, is umstrejje: de taol vertuint diverse kinmerke die in 't later gesjreve Maleis neet veurkoume en kin, zeker umtot de inscripties get wijer nao 't zuie zien aongetroffe, bès 'n aander dialek weergeve.
Vaanaof begin veertienden iew weurt de taol in 't Arabisch sjrif gesjreve. 't Corpus weurt noe väöl oetgebreider en blijf zeker neet mie beperk tot inscripties. De koms vaan dit sjrif vèlt natuurlek same mèt de koms vaan d'n islam nao 't gebeed. In Noord-Sumatra (Atjeh) gebäört dit get ieder es in Zuid-Sumatra en op Java. Zelfs in tekste oet deen tied die nog in 't Kawi-sjrif stoon, vint me al ummer mie Arabische en Perzische lienwäörd. De volgende iewe numme lokaol sultanaote oet Maleisië en Atjeh de mach euver en weurt de inslamitische cultuur euveral dominant (boete Bali, wat hindoeïstisch blijf). Veural op 't Maleis vaan 't huieg Maleisië heet de Arabische taol groeten invlood gehad.
Tegen 't ind vaan de zèsteinden iew kaome de Portugeze 't gebeed in en stiechde dao ouch kolonies. Zoedoende liende 't Maleis ouch get wäörd oet 't Portugees, in 't bezunder veur typisch westerse zakes die in Oos-Azië oonbekind waore. Nao korten tied woort hun rol euvergenome door de Hollenders, die de Banda-eilen pakde en op Java de stad Batavia stiechde. Umtot de V.O.C. häör handelsmonopolie gere beheel, woorte neet al te väöl Europeaone in de kolonie touwgelaote. Daobij bleef de handelstaol 't Maleis, wat gemekeleker is es Nederlands of Portugees en al in de wij umgeving door väöl lui woort verstande. D'n invlood vaan 't Nederlands op de taol waor dus gering.
Pas in de negentienden iew begóste ziech mie Nederlanders en (in Maleisië) Britte in 't gebeed te vestege, 'nen trend dee in de ierste veerteg jaor vaan d'n twintegsten iew nog touwnaom. Noe woort 't taolcontak väöl intensiever. 't Indonesisch kint e paar doezend Nederlandse wäörd; 't aontal Ingelse wäörd in 't Maleisisch is nog e stök groeter, umtot dao ouch nao de koloniaolen tied 't Ingels ziene status heel. In dezen tied begós me de taol ouch dekser in 't Latiens sjrif (Maleis: Rumi) op te sjrieve en minder in 't Arabisch. De spelling waor daobij versjèllend: de Indonesische spelling vaan 1901 (de spèlling-Van Ophuijsen) sterk op 't Nederlands geènt. Euveregens woorte tot aon de oonaofhenkelekheid de koloniaol taole nog väöl dèkser opgesjreve. Wel had de Indonesische aofsjeiingsbeweging al in de jaore twinteg bepaold tot 't Maleis, neet 't Nederlands, de officieel taol vaan 't te stiechte land mós weure, en tot de taol veurtaon Bahasa Indonesia mós hete. 'n Aander veraandering in de laat-koloniaolen tied waor de opkoms vaan Singapore. Dit trok väöl Brits-Indiërs meh veural väöl Chineze aon. Heidoor verloor 't Maleis in die stad zien plaots es dominante umgaankstaol.
De Japanse bezètter perbeerde de twie taolnorme al te vereinege, veural veur propagandadoele. Dit doel kaom in 1947 al korterbij, wie 't zjus aofgesjeie Indonesië de spèlling-Van Ophuijsen aofsjafde. Pas in 1972 woort de spelling veur 't Maleisisch en 't Indonesisch gans geharmoniseerd. Dit beteikende ouch offers vaan Maleisische kant: e groet aontal etymologisch gespèlde Arabische wäörd móste vaanaof noe fonetisch weure gesjreve, en bij oetspraokversjèlle woort soms veur d'n Indonesische variant gekoze.
Sjrif
[bewirk | brón bewèrke]Wie bove gezag is 't Maleis achterein in diverse Indische sjrifte, in 't Arabisch sjrif en in 't Latiens sjrif opgesjreve. 't Jawi-sjrif is neven 't Latiens sjrif in gebruuk in Thailand en Brunei, en oonofficieel ouch in Maleisië, boe 't weurt gezeen es e teike vaan conservatief-islamistisch gedachtegood. Zelfs 't Rentjong-alfabet vaan Zuid-Sumatra, eint vaan de sjrifte op Indische basis, weurt nog sporadisch gebruuk.
't Modern Latiens alfabet gebruuk alle 26 lètters, al koume de q, x en z allein in lienwäörd veur. Diacritische teikes oontbreke (zoewel 't Maleisisch es 't Indonesisch vaan veur 1972 had die wel). Digrafe zien de sy, die de klaank /ʃ/ weergief, de ny, die veur de /ɲ/ steit, en de ng (veur /ŋ/). Veur veural Arabische lienwäörd heet me nog de gh en de kh, die kinne klinke wie [ɣ] resp. [x] meh neet ummer in iere weure gehawwe. Veurheer kaome in 't Maleisisch, meh neet in 't Indonesisch nog mie digrafe veur in Arabische wäörd, die evels nog väöl minder woorte oondersjeie. Zoe kloonk de th algemein wie [s]. 't Indonesisch gebruukde tot 1947 de oe veur de klaank /u/, dus gans op z'ch Nederlands. Sommege lui, wie Soekarno en Soeharto, zien hun naom zoe blieve spèlle.
Wienie 't Jawi te pas weurt gebrach, verlere de Arabische wäörd noets hun oersprunkeleke spèlling, of de klaanke boe ze oersprunkelek veur stoonte noe weure oondersjeie of neet.
Klaanklier
[bewirk | brón bewèrke]De klaanklier vaan 't Maleis is, wie in zoeväöl Austronesische taole, rillatief euverziechtelek. Wel bestoon versjèlle tösse 't Maleisisch en 't Indonesisch. In de ierste taolnorm weure soms bij gelierde sprekers nog Arabische klaanke in iere gehawwe. Die foneme zalle v'r hei boete bedink laote. In 't (Standaard-)Indonesisch weure nog historisch versjèllende klinkers oeterein gehawwe die in 't Maleisisch zien samegevalle. Daobij heet 't Maleis ouch mie es 't Indonesisch de neiging veur klinkers die neet de klemtoen kriege te ridducere.
Vocaole
[bewirk | brón bewèrke]'t Maleis heet minstens zès vocaole: /i, e, ə, a, u, o/. In 't Indonesisch oondersjeit me ouch nog [ɛ] en [ɔ]. Die kinne al-evel 't bèste weure verstande es allofone vaan /e/ en /o/ in geslote syllabe, meh veural in dictionaire weure veur ope en geslote e toch oeterein gehawwe (è en é). Umtot ouch de sjwa es e weurt gesjreve, kin die wienie nujeg es ê weure verdujelek.
't Maleis vaan Malaya, boe de mieste Maleisiërs woene, ridduceert de -a aon 't ind vaan e woord tot [ə]. 't Indonesisch en 't Maleis vaan Sarawak, Sabah en Brunei doen dat gemeinelek neet.
De sjwa is dèks vlöchteg, wie de svarabaktivocaol in 't Limbörgs. In de spèlling-Van Ophuijsen woort 'r dèks gaaroet neet oetgesjreve: spatoe 'sjoon' (modern sepatu); Blanda 'Hollender' (modern Belanda).
Consonante
[bewirk | brón bewèrke]'t Maleis heet de volgende consonante. Tösse häökskes stoon die allein in lienwäörd veurkoume.
| labiaol | alveolair | palataol | velair | glottaol | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| nasaol | m | n | ny /ɲ/ | ng /ŋ/ | ||
| plosief | stumloes | p | t | c /t͡ʃ/ | k | (' /ʔ/) |
| stum- höbbend |
b | d | j /d͡ʒ/ | ɡ | ||
| fricatief | stumloes | (f) | s | (sy /ʃ/) | (kh /x/) | h |
| stum- höbbend |
(v) | (z) | (gh /ɣ/) | |||
| approximant | l | j | w | |||
| trèlklaank | r | |||||
Bij zier gelierde sprekers kin me ouch nog de dentaol fricatieve [θ] en [ð] hure. Die woorte in 't Maleis vreuger wie th resp. dh gespèld meh koume evels zoe wieneg veur tot ze in 1972 mer gans zien vervaange door s en z. Ouch de aander geliende klaanke weure dèkser, zeker door liegopgeleide sprekers, door inheimse klaanke vervaange. Zoe weurt /x/ tot [k], /v/ tot [f] en /ɣ/ tot [g]. /f/ kin ouch nog tot [p] weure, meh deze klaank zien de sprekers vaan 't Maleis in 't gemein wel gewoen.
De /h/ is in väöl posities zwaak en kin soms gans verdwijne. Allein tösse twie dezelfde vocaole weurt ze consequent in ier gehawwe.
Prosodie
[bewirk | brón bewèrke]'t Maleis is wie de allermieste Austronesische taole gein toentaol. De klemtoen vèlt in 't gemein op de veurlèste of lèste syllaab. 't Spraokritme vaan de taol is rillatief syllabisch, wat wèlt zègke tot de syllabe neet zoeväöl in lengde versjèlle (zoeget wie in 't Italiaans of Spaons).
Grammair
[bewirk | brón bewèrke]'t Maleis weurt welins besjreve es 'n isolerende taol, meh maak intensief gebruuk vaan veur- en achterveugsele en kin naovenant beter weure verstande es 'n agglutinerende taol. In de contakvariante vaan de taol weure zoe'n pre- en suffixe väöl minder gebruuk; die goon daorum al mie d'n isolerende kant op. Mèt pre- en suffixering kinne werkwäörd zelfstendeg weure gemaak (ajar 'liere, oonderwieze' > ajaran 'lier'), objeks- en subjeksbetrèkkinge weure dujelek gemaak (belajar 'liere, oonderwies kriege'; mengajar 'beliere'), agens- en patiensnomina weure gemaak (pelajar 'lierer', pengajar 'lierling') en bijveugeleke naomwäörd weure gemaak (terpelajar 'gelierd'). Naomvel, werkwoordsverveuging of grammaticaol euvereinstumming heet 't Maleis neet, miervoudsvörm kinne weure aongegeve door reduplicatie, wat in d'n einen of aandere vörm in de Austronesische taole zier dèks optreujt (ayam 'hin', ayam-ayam 'hinne'). Soms weurt allein de beginklinker geredupliceerd (daun 'blaad', dedaun 'blaajer'). Es 't oet de contex dujelek is, weurt 't miervoud neet oetgedrök. Persoeneleke veurnaomwäörd bestoon wel in 't inkelvoud en miervoud, en make ouch nog versjèl tösse inclusief en exclusief miervoud in de ierste persoen. Daobij gief 't informeel en beleefde persoeneleke veurnaomwäörd, ouch in de ierste persoen - e kinmerk wat 't Maleis mèt väöl taole oet de sinosfeer deilt.
Door 't oontbreke vaan naomvalle en d'n euvervlood aon prefixe boemèt me 't werkwoord vaan perspectief kin veraandere, is 't de vraog of 't Maleis wel zoeget wie 'n oonderwerp heet. Me vint in de taol zoewel clausules vaan 't type SVO es OVS, boebij me de lèste es 'passief' kin analysere. Beter is 't veur hei vaan 'agens' te spreke, zoetot me AVO of OVA es type krijg.
Vocabulair
[bewirk | brón bewèrke]De bewoge historie vaan de taol weerspiegelt ziech in 't vocabulair. Nog ummer besteit e groet deil vaan 't vocabulair oet Austronesische erfwäörd, meh mèt de koms vaan de Indische besjaving naom de taol al 'nen euvervlood aon wäörd oet 't Sanskriet en Tamil euver (bahasa 'taol' vaan Sanskriet bhāṣā, gajah 'olifant' vaan Sanskriet gaja, kapal 'sjeep' vaan Tamil கப்பல் kappal). Naotot d'n islam woort ingeveurd, naom 't Maleis ouch väöl Arabische wäörd euver; neve wäörd euver 't geluif waore dat ouch wäörd euver wetensjappe boe de Arabere wied in waore (dunia 'wereld' vaan دنيا dunyā, halal vaan حلال ḥalāl, selamat 'veurspeujeteg' oet سلامات salāmāt, zoewie de zeve daog vaan de week). De koms vaan de Europeaone brach weer gans get Portugese (sepatu 'sjoon' oet sapato, témpo 'tied' oet tempo), Nederlandse (advokat 'avvekaot', beken 'bekind', bioskop, buku 'book', dokter, jas, laci 'läöjke', om 'noonk', perboden 'verbooje', sepanduk 'spandook', vas 'vaos', wastafel) en Ingelse wäörd, welke lèste categorie ziech allewijl nog oetbreit. Ouch zörgde de koloniaolen tied veur de koms vaan väöl Chineze nao mèt naome Singapore en Batavia, zoetot de taol ouch oet diverse Chinese dialekte heet geliend. Tot slot gief 't in 't Maleis, zeker in 't Indonesisch, diverse wäörd oet aander inheimse taole (oet 't Balinees bangkung 'zoog', oet 't Javaans batik, oet 't Soendanees kesohor 'bekind'), die drin zien gekoume door 't gebruuk vaan 't Maleis es contaktaol daan wel door de migratie nao Batavia vaan lui oet gans d'n arsjipel.
Versjèlle tösse Maleisisch en Indonesisch
[bewirk | brón bewèrke]De opvallendste versjèlle tössen 't Maleisisch en 't Indonesisch zitte perceis in 't vocabulair. 't Indonesisch gebruuk e paar doezend wäörd vaan Nederlandsen oersprunk, boe 't Maleisisch 'rs mer inkele vaan kint. Ouch heet 't Indonesisch mie wäörd oet aander inheimse taole euvergepak. Bij 'internationaol', Latijnse wäörd gebruuk 't Maleisisch vörm die op 't Ingels gebaseerd zien, 't Indonesisch evels vörm die of op 't Nederlands of direk op 't Latien zien gebaseerd. Arabische wäörd vint me in alle twie de standaardtaole, meh in 't Maleisisch ech wel mie - en ouch iejer in vörm die aon 't oersprunkelek groondwoord rappelere. E paar veurbeelde kinne dit illustrere:
| Maleisisch | Indonesisch | beteikenis |
|---|---|---|
| arkitek | arsitek | 'arsjitek' |
| pangsapuri | apartemen | 'appartemint' |
| Belgium | Belgia | 'Belsj' |
| kanser | kanker | 'kaanker' |
| kot | jas | 'jas' |
| Isnin | Senin | 'maondag' |
| garrison | garnisun | 'garnizoen' |
| maklumat | informasi | 'informatie' |
| stesen | stasiun | 'statie' |
Dees taolversjèlle zörge ouch wel ins veur valse vrun: pemandu beteikent 'chauffeur' in 't Maleisisch, meh 'gids' in 't Indonesisch.
Literatuur
[bewirk | brón bewèrke]De Aajd-Maleisen tied heet (aofgezeen vaan 'n aonzienelek corpus aon oraol literatuur) gein echte literatuur opgelieverd; bewoerde tekste beperke ziech tot inscripties. Oet 't Klassiek Maleis heet evels wel 'nen euvervlood aon laanger tekste euvergebleve. Tekste oet deen tied vertuine, wie me maag verwachte, groeten invlood vaan zoewel de Indische es vaan de Arabische literatuur. 't Gief historie, wètstekste, prozaverhaole (hikayat), spreukeverzaomelinge (gurindam) en poëzie (mantra's, syair [epische diechkuns], pantoen [lyrische gediechte in gesjakelde kwatrijne]).
Aon 't ind vaan de negentienden iew woort de westerse (en in minder maote Chinese) literatuur ingeveurd; zoe versjene oonder mie vertaolinge vaan Robinson Crusoe en Le tour du monde en quatre-vingts jours in 't Maleis. Pas nao 1920 kaom, veural in Nederlands-Indië, de modern literatuur in de landstaol(e) good op geng. D'n ierste Maleise daan wel Indonesische roman sjijnt Azab dan Sengsara vaan Merari Siregar te zien. De volgende ginneratie Indische sjrievers, die euver 't algemein begin twintegsten iew woort gebore, waor sterk nationalistisch gekleurd; dit behelsde ouch cultureel nationalisme. D'n invlood vaan de Nederlandse literatuur bleef evels groet. Zoe lete diechters ziech inspirere door de sonnètte vaan de Tachtegers. Kort nao d'n oorlog waor de literatuur sterk politiek en soms zier direk. Naotot de oonaofhenkelekheid waor veileggestèld, bleef de literatuur e geveuleg oonderwerp: sjrievers sjreve dèks kritisch euver de hiersers Soekarno en Soeharto. De beuk vaan Pramoedya Ananta Toer woorte ouch internationaol bekind.
Invlood op 't Nederlands en Limbörgs
[bewirk | brón bewèrke]Door 't iewelaank taolcontak vaan 't Maleis en 't Nederlands naome 't VOC-personeel en later de koloniste väöl Maleise wäörd euver. 't Indisch-Nederlands zit vol demèt, meh ouch in 't Algemein Nederlands, entans in 't Nederlands in Nederland, zien väöl Maleise wäörd doorgedroonge. Alleriers zien dat wäörd veur zakes oet Zuidoos-Azië die in Europa oonbekind waore, wie bamboe, doerian, kaketoe, kampong, manga (allewijl gemeinelek mango, oonder Ingelsen invlood), orang-oetan en rotan/rotting. Aander wäörd verwieze ouch nao de Indische daan wel tropische leefwijs meh zien neet internationaol verbreid, wie klamboe, rimboe en toko. Zier bekind in Nederland woorte ouch de väöl gerechte/ingrediënte oet de Indische en Chinees-Indische keuke, wie babi pangang, gadogado, ketjap, kroepoek, nasi goreng, sambal, saté en tahoe (neve tofoe, wat oet 't Chinees kump en oonder Ingelsen invlood allewijl gebrukeleker is). Ouch veur alledaogse dinger zien Maleise begrippe euvergenome. Sommege zien nog hendeg herkinbaar, wie senang, wat zoeväöl beteikent wie 'op zie gemaak', meh aander zien al zoe ingebörgerd tot me ze nog lesteg zal herkinne, wie bakkeleien, banjeren, branie (oersprunkelek e bijveugelek naomwoord, allewijl zoeget wie 'lef'), (dat is niet mijn) pakkie-an, piekeren en soebatten.[1]
Veur e groet deil vaan die wäörd gelt tot ze veural gebruuk weure in Wes-Nederland, boe de zielui vaandan kaome en boe de mieste Indische Nederlanders zien goon woene. Sommege evels zien zjus zoe good tot de Limbörgse dialekte doorgedroonge. Amper en batjakker beveurbeeld weure algemein es Mestreechse wäörd geaccepteerd.[2]
Euveregens heet 't Maleis ouch depen invlood naogelaote op 't Afrikaans. De versumpeling vaan de grammatica in die taol kump deils veur rekening vaan de Maleise gemeinsjap in de Kaapkolonie. Ouch kint 't Afrikaans e groet aontal Maleise wäörd, wie 't väölgebruuk baie. 'n Creooltaol mèt e gemingk Nederlands-Maleis vocabulair is 't Petjoh.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel baseert ziech op 't corresponderend Ingelstaoleg artikel en wel in dees versie, zoewie op miejer aonligkende artikele.
Rifferenties
[bewirk | brón bewèrke]- ↑ Jan W. de Vries, "Indisch-Nederlands" in: Nicoline van der Sijs (red.): Wereldnederlands. Oude en jonge variëteiten van het Nederlands. D'n Haag, Sdu, 2005: pp. 69-71. Ouch online besjikbaar.
- ↑ Me kin ze vinde in Pol Brounts e.a., De nuie Mestreechsen dictionair. Veldeke, Mestreech, 2004: pp. 61, 72
Extern links
[bewirk | brón bewèrke] |
't Geuf 'n Maleisische editie van Wikipedia, de vriej encyclopedie. |
|
't Geuf 'n Indonesische editie van Wikipedia, de vriej encyclopedie. |