Naar inhoud springen

Europese Voukspartie

Van Wikipedia
(Doorverweze van Europese Volkspartie)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De EVP op 't Duutsj

De Europese Voukspartie (EVP; Ingelsj: European People's Party; Duutsj: Europäische Volkspartei; Frans: Parti populaire européen) ies 'n centrum-rechse, christendemocratische, liberaal-conservatieve en pro-Europese politieke partie op 't niveau van de Europese Unie (EU). Wie anger Europese partieë, besjteit de Europese Voukspartie oet 'n hièle houp nationaal partieë, wie de Nederlandse CDA en CU, de Duutsje CDU en CSU en de Belzje CD&V en CDH.

De EVP vörmp daonaeve de groatse fractie binne 't allewiel Europees Parlemint. Zie ies dat al sinds 2004 en haet sindsdeen edere President van de Europees Kemissie nao veure maoge sjuve. Ouch d'n allewiele President, Ursula von der Leyen, ies van de Europese Voukspartie. De allewiele Von der Leyen-Kemissie ies 'n coalitie van de EVP same mit de sociaaldemocratische S&D, de liberale Renew Europe en 'n inkele nationaal partie (de Poolse Eurosceptische partie PiS).

Twiè vleugels binne de EVP: conservatief-religieus en sociaal-christelik

[bewirk | brón bewèrke]

Wie de liberale Renew Europe, haet de Europese Voukspartie van oudsher te make mit 'n interne sjplitsing. Aan de eine kant geuf 't nao 't centrum-neigende partieë die ope zin nao progressieve ideeë wie homohuwelikke en abortus (zoawie de CDA, de CDU, de CD&V, de CDH en Franse Les Républicains). Aan de anger kant geuf 't religieuzere partieë die miè neige nao conservatievere familie-ideale (zoawie de CU, de CSU en de Hongaarse Fidesz). Daonaeve geuf 't ouch 'n belangriek middeveld, wie 't Pools Platforma Obywatelska (Börgerplatform).

Organisatie

[bewirk | brón bewèrke]

Sjtrik genomme ies de EVP-fractie get angesj es de partie. De fractie sjtömp euver besjlissinge in 't Europees Parlemint. Neet alle nationaal partieë die bie de fractie zitte, huère ouch bij de partie. Op dit momint geuf 't meh ein partie binne de EVP-fractie die boete 't Parlemint um ziech neet presenteert es deil van de EVP-partie: de Hongaarse partie Fidesz. In de media en de alledaagse EU-politiek weure de twiè terme ivvels dooreintgegooid. Mit de EVP weurt dus bekans altied nao zoawaal de fractie es de partie geriffereert.

D'n allewiele partieveurzitter van de EVP ies Donald Tusk. Hae waor ièrder ouch partieleier van de Poolse nationaal partie Platforma Obywatelska (Börgerplatform), premier van Pole en veur vief jaor Veurzitter van d'n Europese Raad.

In 't Europees Parlemint ies de EVP-fractieleier Manfred Weber, dae - ondanks zien zege in de Europese verkezinge van 2019 - neet President van de Europees Kemissie woort, wiel dat geweunlik waal gebeurt mit de fractieleier van de groatse EU-partie. Dit kaom umdat de Europese Raod (de raod van nationale leiersj van de lidsjtate) dit tegeheelt[1]. In plaats daovan woort zien partiegenote Ursula von der Leyen president. Ouch zie ies lid van de EVP, woadoor de partie toch nog deils häöre zin kreeg nao de verkezingszege.

Historie

[bewirk | brón bewèrke]
't Persentaasj van de zetels 't Europees Parlemint van de EVP sinds 1999. Ze zin sindsdeen altied ein van de twiè groatste partieë gewaes van 't Parlemint (same mèt de sociaaldemocratische S&D). Mer 't wirkelik aandeil van de EVP is toch flink gedaald door de greui van kleiner partieë. Zoa kreeg de EVP te make mit de greui van partieë wie de liberale Renew Europe, de extreemrechse ID en de Greune-EVA.

Christendemocratische veurgengersj van de EVP

[bewirk | brón bewèrke]

Veurdat de Europese integratie in bewaeging kaom in de late veerteger jaore van de 20e ièw, goof 't al 'n poging um 'n Christendemocratische pan-Europese bewaeging op te riechte. Die kaom al in 1925 tot sjtand onger de naam Secretariat International des partis démocratiques d'inspiration chrétienne. In 1946 woort de bewaeging umgeduip tot Nouvelles Equipes Internationales. Zie haw es expliciet doel um 'n volwaerdege partie te weure. 't Woord "chrétienne" (Christelik) woort veurtaan bewus ontweke, umdat de traditioneel sjterke wortele van 't secularisme in Frankriek d'r veur zörgde dat dao gein inkele centrumrechse partie ziech opelik koes permitere ziech christelik te neume.

Pas in de viefteger jaore goof 't sjprake van 'n riechtege partie. Mit de opriechting van de Europese Gemeinsjap veur Kole en Sjtaal kaom de Gedeilde Vergajering tot sjtand. Dit weurt allewiel gezeen es de veurgenger van 't Europees Parlemint, al waor 't miè 'n forum veur discussie en in 't biste geval 'n soort adviesorgaan. De Gedeilde Vergajering kaom veur d'n ièrsjte kièr bie-ein op 10 september 1952. D'n ièrsjten Europese christendemocratische groep woort d'n daag daonao officieus gevörmp, mit Maan Sassen es veurzieter. De groep haw 38 van de 78 zetels, woadoor 't twiè zetels tekort kaom veur 'n mièrderheid. Op 16 juni 1953 keurde de Gedeilde Vergajering 'n resolutie good die nationaal politieke partieë toesjtong um Europese partieë op te riechte. Es reactie dao-op constitueerde de Christen-democrate op 23 juni 1953 'n officieel verklaoring dat 't vanaof noe 'n Europese christen-democratische partie goof.

In 1965 verlete de Franse de partie, woanao me kans zoog um de partie waer häör christelikke karakter expliciet te toane. Veurtaan heesj ze de Europese Unie van Christendemocrate (EUCD).

EVP: aafsjtand numme van christelik karakter

[bewirk | brón bewèrke]

In 1976 kreeg de partie häöre allewiele naam: de Europese Voukspartie (EVP). Opnuuj haw dit te make mit de Franse. Dizze kièr umdat de rechse partie Les Républicains d'r bie komme.

In al die jaore waor de EVP de groatse fractie binne 't Europees Parlemint gebleve. Pas in de Europese parlemintsverkezinge van 1979 waor dat nimmie zoa. Die ièr ging noe nao de sociaaldemocratische S&D. Wie de Europese Gemeinsjap transformeerde tot Europese Unie in 1992 waore väöl centrumrechse partieë in Europa lang neet miè christendemocratisch (al bleef dat in Nederland, Belsj en Duutsjland veur 'n groat gedeilte waal 't geval). Dat zörgde d'r veur dat väöl EVP'ers sjrik hawwe dat ze aan de zielijn van de Europese integratie terech zawwe komme. De groatse partie in 't Parlemint haw jummersj waal 't initiatiefrech um eder vief jaor 'n nuuj coalitie te sjmeje um 'n Europees Kemissie (de zoagenaamde "regering" van de EU) te vörme. Um te veurkomme dat de sociaaldemocrate te väöl mach zawwe kriege in 't vörme van de Kemissie koos de EVP d'r veur um neet allein in naam aafsjtand te numme van 't christendom mer ouch in häör program veurtaan allein nog meh in algemeiner weurd te sjpreke (wie "religieuze wortele van Europa" en "humanistische tradities verdeidege"). Veurtaan waor de EVP allein nog meh centrumrechs, gemateg-conservatief en opelik pro-Europees. In de praktiek bleef 't christelik gedechtegood ivvels 'n sjterke invlooj höbbe op de EVP, umdat tot d'n daag van vandaag de meiste nationaal partieë achter de EVP ziech christendemocratisch neume.

De officieel aafkièr van christendemocratie wirkde ivvels waal veur greui van de partie: Néa Dimokratía (Griekeland) en Partido Popular (Sjpanje) komde d'r bie.

Intern botsing mit Eurosceptische conservatieve

[bewirk | brón bewèrke]

In 't begin weigerde de Conservative Party (Vereineg Keuninkriek) en Det Konservative Folkeparti (Daenemarke) d'r bie te komme umdat de EVP te pro-EU waor in hun ouge. De Daene en Britte besjlote dus hun eige Europese partie op te boewe: de Europese Democrate (ED). Toch bleek de partie väöls te klein te zin nao de Europese verkezinge van 1994 en druipte de Britte en Daene aaf en voogde ze ziech toe aan de EVP. Zie woorte daodoor opvallend pro-Europeser (veural de Daene) umdat ze eigelik gein anger (conservatief, Eurosceptisch) alternatief kooste prissentere. Toch bleve de Britse conservatieve mit ein bein oet de EVP: ze woorte deil van de fractie mer neet van de ongerliegkende partie (wat in pratiek beteikende dat ze mit bienao alles mitsjtumde mer neet 't programma officieel ongersjreve). De EVP greuide es partie én es fractie gesjtaag, veural naodat Forze Italia (van de veurmalege premier Silvino Berlusconi) de partie insjtapde. De ED es subgroep bleef ongertusje binne de EVP besjtoon (vergeliekbaar mit de Amerikaanse Tea Party binne de Republicans).

Allewaal de EVP daonao waer häör aw positie truukkroog es groatse EU-partie (en dat tot d'n daag van vandaag is gebleve), höbbe ze noats miè 'n mièrderheid kinne verkriege. Ze mooste dus groate coalitie vörme mit de sociaaldemocrate en soms mit de liberale (ALDE, later Renew Europe geneump).

Mit de 2009-verkezinge kaome de sjpanninge tusje de EVP-leie en de Europarlemintariërs van de ED-subgroep tot 'n ultieme botsing, wie de Tsjechische ODS en de Britse conservatieve tot 'n akkoord kaome en op 22 juni 2009 de Europese Conservatieve en Hervörmersj (European Conservatives and Reformers, ECR) opriechde. Mit de opriechting van de ECR, heelt de ED op te besjtoon. De EVP woort, aan de eine kant, aanzeenlek kleiner, mer, aan de angere kant, miè solide (väöl direkter pro-Europees en mit miè partiediscipline).

Krimpe deeg de EVP door de jaore haer waal mer ze bleef de groatse fractie binne 't Parlemint en ies dat nog ummer (sinds de litse Europese verkezinge van 2019).

Fidesz-sjandaal

[bewirk | brón bewèrke]

Tot 2019 waor de EVP de einegste Europese partie die gans euvereinkom mit häör fractie in 't Europees Parlemint. Anger EU-partieë euverlappe dus mer gedeiltelik mit hun parlemintsfractie. Dat kump umdat 't väöl nationaal partieë geuf die 't toch zjuus te wiet vinge gaon um gans op te gaon in 'n pan-Europese partiediscipline boete 't Parlemint um.

In 2019 verloor de EVP ivvels dit privilége umdat 't onger druk van versjillende (veural Wes-Europese) politici, mer ouch onger hevige kritiek oet de media, ziech gedwonge voolt de Hongaarse regeringspartie Fidesz oet de EVP te zètte. Fidesz woort namelek waereldwied fel bekritiseerd veur 't aaftakele van de Rechsjtaat in Hongarieë. Fidesz besjloot ivvels deil te blieve van de EVP-fractie, tot ongenoege van de EVP-partie zelf die dao eigelik mer wieneg aon koes doon. Zjuus wie in nationaal parleminte, besjleet 'n partie zelf of zie in 'n fractie wil sjtappe; wat in de praktiek inhilt dat zoa'n partie in alles mitsjtump mit de groatere partie van die fractie[2]

Op 3 mièrt 2021 maakde Fidesz bekind ouch oet de fractie vaan de EVP te sjtappe. Daes besjliessing van Fidesz waor nogal symbolisch, aangezeen de EVP zelf zjuus op 't punt sjtong um Fidesz oet de fractie te zètte.[3]

De EVP in 't Europees Parlemint

[bewirk | brón bewèrke]

De volgende nationaal partieë make deil oet van de EVP-fractie in 't Europees Parlemint (2019-2024). 187 van de 705 Parlemintszetels zin van de EVP. Daomit ies de EVP wietoet de groatse partie en fractie van de Europese Unie. Alle 27 EU-lidsjtate höbbe EVP-leje geleverd aan 't allewiel Parlemint. Ouch 't feit dat de EVP edere lidsjtaat kin vertegeweurdege in 't Parlemint ies 'n uniekum veur 'n Europese partie.

De name van de nationaal partieë zin, naeve hun origineel name, hie-onger ouch vertaald in 't Limburgs mit oetzundering van de partieë die Nederlandse, Duutsje of Franse name drage.

De EVP in de Europese Raod

[bewirk | brón bewèrke]

Ouch in de Europese Raod ies de EVP de groatse partie, al waor zie traditioneel groater es wie zie allewiel ies. In versjillende tieje haw de EVP zelfs de absolute mièrderheid. In november 2021 haw de EVP nog 9 van de 27 nationaal leiersj in de Raod. In december hawwe zie de verkezinge in Duutsjland verlore woadoor d’r nog meh 8 euver zin.

Ouch boete de EU geuf 't nationaal leiersj van de EVP (in 2021 waor dat Noorwege, Servië, Bosnië en Herzegovina en Moldavië).

Opmerkinge

[bewirk | brón bewèrke]
  1. ↑ In tegendeil tot 't Europees Parlemint en de Europees Kemissie ies de Europese Raod neet altied transparant euver zien sjtömminge. 't Is daodoor dus gisse welke nationale leiersj wönsjde dat Weber neet de President woort. In de media weurt dieks gegis dat onger angere de Centraal- en Oas-Europese leijers tege zoa'n keus waore, mer ouch de Franse president Emmanuel Macron.
  2. ↑ 't Versjil tusje partie en fractie kint me eigelik neet ech in de moderne Nederlandse politiek, al geuf 't waal al jaore meugelikke sjprake van fractieformatie tusje GroenLinks en de PvdA. In anger leng, wie in Duutsjland, kump dat waal veur (zuuch beveurbeeld de CDU-CSU-fractie).
  3. ↑ https://euobserver.com/tickers/151112
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Europese_Voukspartie&oldid=453737"