Gemeinebès vaan Naties
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Gemeinebès vaan Naties (Ingels: Commonwealth of Nations), dèks oonofficieel Brits Gemeinebès (British Commonwealth) is 'ne staoteboond dee is voortgekoume oet 't Brits koloniaol riek. 't Gemeinebès woort in 1949 formeel opgeriech, naotot Australië, Canada, Nui-Zieland en Zuid-Afrika al jaorelaank wiedgoond waore gedekoloniseerd en ouch Brits Indië ziech had aofgesjeie. 'ne Belaankrieke veurluiper waor 't statuut vaan Westminster oet 1931, boe-in de rechte vaan diverse dominions woorte vasgelag.
Aongeslote bij 't Gemeinebès zien in de ierste plaots 't Vereineg Keuninkriek en de mieste vaan zien aw kolonies. Väöl vaan die staote vörme keuninkrieke die mètein in personeel unie zien (zoegeneumde commonwealth realms, veur de opriechting bekind es dominions); dees len höbbe dus allemaol keuningin Elizabeth II es staotshoof. Sommege len zien intösse rippublieke gewore meh hure nog wel bij 't Gemeinebès; aander len zien nao de aofsjaffing vaan de monarchie wel (al daan neet vrijwèlleg) oet 't Gemeinebès gegaange. In recinte jaore zien ouch inkel neet-Angelsaksische len touwgetrejje, in de regel um veur oontwikkelingssamewèrking in aonmerking te koume.
Lidstaote
[bewirk | brón bewèrke]Gemeinebèsrieke
[bewirk | brón bewèrke]De volgende len zien anno 2021 nog ummertouw monarchieë mèt de voors oet 't hoes Windsor aon 't hoof:
- Antigua en Barbuda
- Australië
- Bahama's
- Belize
- Canada
- Grenada
- Jamaica
- Nui-Zieland
- Papoea-Nui-Guinea
- Saint Kitts en Nevis
- Saint Lucia
- Saint Vincent en de Grenadines
- Salomonseilen
- Tuvalu
- Vereineg Keuninkriek
Rippublieke
[bewirk | brón bewèrke]Es mer ei jaor is aongegeve, is dit 't jaor vaan oonaofhenkelekheid plus aofsjaffing vaan de monarchie. Es de situatie aanders ligk, is dat aongegeve.
- Bangladesh (Tot 1947 deil vaan Brits Indië, formeel e keizerriek in personeel unie mèt 't Vereineg Keuninriek; daonao tot 1971 deil vaan Pakistan, wat tot 1948 e keuninkriek waor)
- Barbados (2021)
- Botswana (1966)
- Cyprus (Oonaofhenkelek in 1960, in 1961 bij 't Gemeinebès gekoume)
- Dominica (1978)
- Fiji (Oonaofhenkelek in 1970; tot aon de coup vaan 1987 e keuninkriek. Um de politieken oonras diverse kiere geroyeerd en gesjors.)
- Ghana (Oonaofhenkelek in 1957, rippubliek sinds 1960)
- Guyana (Oonaofhenkelek in 1966, rippubliek sinds 1970)
- India (Tot 1947, es Brits Indië, e keizerriek; daonao tot 1948 e keuninkriek)
- Kenia (Oonaofhenkelek in 1963, rippubliek sinds 1964)
- Kiribati (1979)
- Malawi (Oonaofhenkelek in 1964, rippubliek sinds 1966)
- Malta (Oonaofhenkelek in 1964, rippubliek sinds 1974)
- Mauritius (Oonaofhenkelek in 1968, rippubliek sinds 1992)
- Namibië (1990; ieder oonder Zuid-Afrikaans bestuur)
- Nauru (1968; noets e keuninkriek meh wel e beheersgebeed oonder bestuur vaan 't Vereineg Keuninkriek, Australië en Nui-Zieland)
- Nigeria (Oonaofhenkelek in 1960, rippubliek sinds 1963)
- Oeganda (Oonaofhenkelek in 1962, rippubliek sinds 1963)
- Pakistan (Tot 1947 deil vaan 't Keizerriek Brits Indië, daonao tot 1948 es zelfstandeg land e keuninkriek)
- Samoa (Tot 1962 oonder Nui-Zieland, in 1970 tot 't Gemeinebès touwgetrejje)
- Seychelle (1976)
- Sierra Leone (Oonaofhenkelek in 1961, rippubliek sinds 1971)
- Singapore (In 1965 aofgesjeie vaan Maleisië, in 1966 formeel weer bij 't Gemeinbès gekoume. Noets 'n apaart keuninkriek.)
- Sri Lanka (Oonaofhenkelek in 1948, rippubliek sinds 1972. Hètde veur de instèllin vaan de rippubliek nog Ceylon.)
- Tanzania (Oonaofhenkelek in 1961, rippubliek sinds 1962. Hètde in deen tied (tot 1964) Tanganyika.)
- Trinidad en Tobago (Oonaofhenkelek in 1962, rippubliek sinds 1976)
- Zambia (1964)
- Zuid-Afrika (In 1910 in naom oonaofhenkelek en in 1931 betrokke bij 't Statuut vaan Westminster. Stèlde in 1961 de rippubliek in en stapde daomèt oet 't Gemeinebès; kierde in 1994 trök, nao de aofsjaffing vaan de apartheid.)
Monarchieë oonder inheimse voorste
[bewirk | brón bewèrke]E paar len höbbe oonder Brits bestuur hun inheims voorstehoes gehawwe, wat nog ummertouw 't land regeert. Jaortalle verwieze nao de oonaofhenkelekheid.
- Brunei (1984, sultanaot)
- Lesotho (1966, keuninkriek)
- Maleisië (1957, keeskeuninkriek)
- Swaziland (1968, keuninkriek)
- Tonga (1970, keuninkriek)
Neet-Angelsaksisch
[bewirk | brón bewèrke]Jaor vaan touwtrejjing tösse häökskes. N.B.: Dees len waore al jaore oonaofhenkelek ietot ze bij 't Gemeinebès kaome.
- Kameroen (1995, vreuger gooddeils 'n Duitse kolonie, daonao veur 't groetste deil e Frans mandaotgebeed, mèt e klei deil oonder Brits mandaot)
- Mozambique (1995, vreuger 'n Portugese kolonie)
- Rwanda (2009, vreuger 'n Duitse kolonie, later e Belsj mandaotgebeed)