Zwarte Piet
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Zwarte Piet is d'n helper vaan Sinterklaos, in 't Sinterklaosfies wie dat in de Lieg Len geveerd weurt. Heer is 'ne zwarte figuur mèt 'ne zak op z'ne rögk woe de kedeukes veur de te bezeuke kinder inzitte. Heer dreug e zeventienden-iews pagekostuum, mèt 'ne baret, woe-op dèks 'n veer zit. Gemeinelek heet heer versjèllende zwart-Afrikaonse stereotypes wie roej luppe (op pleetsjes soms euverdreve dik), 'ne kroezelekop en oerbelle.
Vaan ajdser weurt Zwarte Piet veural gevierd in de Randstad, die 'n langere historische traditie kint mèt häör Nederlandse kolonië, es in de Limbörge. Vaanaof medio 20e iew is Zwarte Piet evels ouch e bekind fenomeen in Limbörg.
In Nederland en Belsj weurt Zwarte Piet ummertouw mie es e controversieel figuur gezeen. Sinds de vreuge jaore 2010 gief 't mie en mie gemeintes die 't figuur neet actief mètnömme in de viering, wie ouch groete Limbörgse stei wie Mestreech en Vinlo. 't Weurt beargumenteerd tot 't karakter e negatief imago vaan zwarte lui (vaan Afrikaonse komaof) creëert veur neet-zwarte kinder; parallelle mèt 't Amerikaons Blackface-fenomeen is dèkser gemaak boete de Lieg Len. De zoegenaomde Rootveegpiet (Roetveegpiet) krijg ummertouw dèkser 'n dominante positie in 't Sinterklaosfees. Vaanaof 2021 is de Rootveegpiet d'n einsegste geaccepteerde variant op Nederlandse staotstillevisie.
Oersprunk
[bewirk | brón bewèrke]D'n oersprunk vaan Zwarte Piet ligk get in d'n duuster. Bij Sinterklaosveringe in deile vaan Europa, beveurbeeld Oosteriek, weurt d'n heilege begeleid vaan eine of mierder demon-echtege figure, Krampus geneump. Zij dreige um méchante kinder te strafe, ouch ein vaan Zwarte Piet zien take. Toch had Sinterklaos in Nederland veur zoewied bekind vreuger geinen helper; Zwarte Piet kump pas roond 1850 veur 't iers veur in bronne. Heer sjijnt in 1850 te zien bedach door d'n Amsterdamse sjaolmeister Jan Schenkman, tegeliek mèt de stoumboot en d'n intoch. Heer had 'n euverdudelek neger-uterlek, meh nog neet 't typisch pekske wat me noe mèt 'm associeert. Boete helper vaan Sinterklaos waor heer zeker vreuger ouch kindersjrik: awwers kóste dreige mèt de figuur vaan Zwarte Piet es hun kinder oongewunsde dinger dege. Noe nog versjijnt Zwarte Piet dèks mèt 'n rooj um kinder op de vot te hawwe. Wee ech stout is gewees, löp 't risico in de tes te weure gestop en mèt de stoumboot te weure mètgenome.
In de loup vaan de jaore is de veurstèlling vaan Zwarte Piet sterk veranderd. Zoe is nao d'n Twiede Wereldoorlog 't aontal Zwarte Piete vaan eine nao mierdere touwgenome. In verhaole heet edere zienen eige taak. Midde twintegsten iew stèlde me häöm veural clojnesk veur: 'ne domme figuur dee kroomp Nederlands praotde en vaan alles fout deeg. Mèt de opkoms vaan politieke correkheid woorte dees racistische stereotype neet mie acceptabel. Allewijl is Zwarte Piet veural 'ne kindervrund, dee 't atletisch werk deit boe Sinterklaos zelf neet veur gesjik is: de tes drage, door de sjouw zakke um in de hoeskamer de kindersjeunsjes te völle en nog aander werk. Daan nog löp in Nederland (en in minder maote in 't Belsj) de discussie of heer neet racistisch is. Veural zwarte lui, wie Antilliaone en Surinamers, numme wel aonstoet aon de figuur. Tegestaanders vaan Zwarte Piet wijze op zien aofkoms es oondergesjikden helper, die hun direk aon de slavernij rappeleert. Lui die häöm wèlle hawwe - de groete mierderheid vaan de Nederlanders - wieze drop tot heer geine neger hoof te zien (sinds jaor en daag weurt kinder vertèld tot heer zwart is vaan de root oet de sjouwe), tot lui die 't fies praktisere gein racistische bedoelinge höbbe en tot de traditie häör weerde heet. Alternatief weurt soms gesuggereerd um häöm vaan de dudelekste stereotype te oontdoen (beveurbeeld de kroezelekop), um häöm minder zwart te make of um ouch Piete mèt aander kleure te doen mètloupe. In oktober 2013 kaom de kwestie internationaol oonder de aondach; de aofkäörende reacties in 't boeteland leide in Nederland tot proteste.
Bij de officieel Sinterklaosintoch in Nederland woort Zwarte Piet vaanajds gespäöld door de cabaretier Erik van Muiswinkel. Dee heet evels aongegeve dit neet mie te wèlle doen[1].