Vielenerbusj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Vielender. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

D'r Vielenerbusj is e ca. 650 ha groeët busj- en natoergebeed kótbeej 't dörp Viele i g'n gemingde Vols. Aa g'ne zuudrand van d'r busj ligke kling dele i g'n Belsje gemingde Blieberig. D'r Vielenerbusj besjteet oet mieërder bussje, die allemal egedom zunt va Staatsbosbeheer. Mieëtstes sjpricht me ja óch van de Vielenerbusje.

Ligking

D'r Vielenerbusj is e langgerekt gebeed dat zich oetsjtrekt uvver 'n lengde van ca. acht kilomaeter tussje Ieëpe en 't Dreejlandepunt beej Vols. D'r busj grenst uvver 'n lengde va vunnef kilomaeter aan 't Belsj en uvver ca. inne kilomaeter aan Duutsjland. Deelgebede van d'r busj zunt mieëtstes verneumd gewoare noa dörper en gehuchte i g'n buurt. Van west noa oeëst: d'r Elzetterbusj (beej de buurtsjappe Elzet en Rott), d'r Vielenerbusj zelf, d'r Kerperbusj, d'r Holsetterbusj (beej Holset), d'r Malensbusj (alles ten zude va g'n Iëpenerbaan, d'r Sjimperbusj (ten zuudweste van Woofhaag) en alles róndum d'r Völzerberg. D'r Völzerberg sjleet zoeëwaal op Belsj es op Duutsj gróndgebeed aan beej vergeliekbaar hèllingbusje, wie d'r Öcher Busj en d'r Preusbusj. Same weëde de busje op 't Hollesj óch waal Drielandenbos geneumd.

Óngevaer 200 ha van de hoeëgste dele van d'r busj tusje Viele, Ieëpe en Vols besjteet oet tsemlig vlake plateaus, d'r rest oet hèllinge. De tsemlig oetgesjtrekde hèllingbusje weëde gekenmerkt durch groeëte hoeëgteversjille van zo'n hónderd maeter. D'r Völzerberg is 't hoeëgste punt en 't lieëgste liegkt neet wied va g'n Guël op ca. 150 maeter.

In de lieëger dele guëf 't 'n aantal brunkes, oeë-oet in alle richtinge beëksjkes óntsjpringe, wie de Kottezerbach, de Belleterbach, de Klitserbach, de Hermensbach, de Lombergbach, de Halesjerbach, de Hermansbach en de Zieversbach.

Flora en fauna

D'r Vielenerbusj is ee van de winnige busje in Nederland mit 'n oetgesjproake microklimaat. Durch de hoeëg liegking liegkt de temperatoer doa get lieëger es elders en hingt doa dök mieë bewolking in de dale, oeëdurch 't mieë neersjlaag guf. Doamit hat 't klimaat heej al get eweg van dat van de Eifel en de Ardenne.

De busje besjtunt vur e kwart oet naoldbeum en vur d'r rest oet loofbeum. De hoeëger dele hant vreej erm, zoer böäm mit de beejbehurende begruiing van birke-ekebusj mit väöl roeë woerbele en adlervaarn; in de lieëger gediltes gruie ónger anger de beuk, de haagbeuk, d'r hazelaer, d'r sjtachelder en de zeute kieësj, óngerin mieë d'r kroezjel en d'r mispel. Op kalkrieke plaatsje (vural op de sjteil hèllinge) kómme heej en doa sjleuëtelbloom en daslook vur, 'n soart un die me es keukekroed kan gebroeke. In de lieëger en nater dele gruie d'r sjwatte els en d'r gewoeëne esj. Naeve de baeksjkes liegke plaatselig sjraal grasleng mit zeldzaam bleumkes, oeë-ónger de blowwe paterskap.

Kórtbeej de baeksjkes kunt d'r vingerpoeëtsalamander vur. Vreej biezónger aan de fauna is 't vurkómme van vunnef versjillende marterechtige: sjteemarter, das, hermelien, bunzing en wezel. In 2014 woat versjillende kiere 'n wil kat gesjpot en op camera vasgelaat.^[1] Op zóndig, d'r 1e juni woat i g'n umgaeving van g'ne Vielenerbusj 'n wil kat gevange en vurzieë van 'ne zender. D'r Vielenerbusj is ee van de winnige plaatsje i Nederland oeë de bedreigde hazelmoes vurkunt.^[2]

Gesjiedenis

Al in de prehistorie woar 't gebeed, oeë-in d'r busj liegkt, bewoeënd, getuge de väöl graafhuëvele, oeë-ónger óch d'r graafhuëvel i Vols.

In d'r romeinse tied woar de sjtreek de heemet van de Kelte en woat kótbeej Kotteze iezer gesjmolte. Vanaaf de middelieëwe guëf 't mieë informatie uvver de gesjiedenis van dit gebeed. De name Vielenerbusj, Malensbusj, Elzetterbusj, Kerperbusj en Holsetterbusj woate in ouw oerkondes geneumd. Uvver d'r Holsetterbusj woat gesjrieëve det 't gemingsjappelig bezit woar.

Vanaaf 1940 woate groeëte dele durch Staatsbosbeheer opnuits aageplant mit vural loofhootsoarte die in dees busje van natoere vurkómme.

't Bezieë weëd

In d'r busj bevinge zich inkel geologische mónnemente die durch informatiesjildjes weëde aagegeëve. Zoeë guëf 't mieërder dolines, koele in 't lanksjap die zunt óntsjtange noa insjtortinge durch 't oplosse van kalksjtee. Wiejer zunt op versjillende plaatsje in d'r busj sjterresjting te vinge, rouw vuursjtee gemisjt mit zand, grind en kezelcement, wat is óntsjtange in 't Plioceen. De sjting woate vrugger aagezieë vur meteoriete, doavur d'r naam.

Doanaeve guëf 't mieërder waegkruutse en hilligehuuskes in 't busjgebeed.

Geologisch mónnement Zuvvewaeg
Geologisch mónnement zandsjteeblokke
Hilligehuuske aa g'n Ieëpenerbaan
Waegkruuts aa g'n Ieëpenerbaan

Geologisch mónnement Grindkoel Elzetterbusj
Geologisch mónnement Sjterresjting
De sjterresjting

Graafhuëvele

Óch zunt in d'r busj veer tumuli te vinge, graafhuëvele oet d'r brónstied. Ze zunt waarsjienlig tusje de 3500 en 5000 joar aod. Dreej graafhuëvele liegke in 't oeëstelig deel van d'r Vielenerbusj en inne graafhuëvel op d'r Völzerberg.

Ieëpenerbaan

In de vofsiger of de zèssiger joare van d'r twintigste ieëw woat tusje Ieëpe en Vols, dweësj durch de Vielenerbusje, 'ne zoeëgeneumde "toeristewaeg" aagelaat. Dae hisj huuj Ieëpenerbaan. Tiedes d'r aa-nlag woat 't terrein op versjillende plaatsje aafgegrave. Geologe koeëte zoeë väöl te wete kómme uvver d'r geologische opbouw van de geëgend. In 1964 versjeen in 't tiedsjrift Ons Krijtland 'n artikel dat góng uvver de geologie van dizze toeristewaeg. I g'n umgaeving bevinge zich de aodste aafzettinge van Nederland. Ze zunt evvel 't betste te zieë in e dreejtal koele kótbeej de buurtsjap Kotteze.^[3]

't Hoeëgste punt van d'r waeg liegkt beej 't kruutspunt Zuvvewaeg. Heej sjteet 'ne markante, veerhónderd joar aode wintereek.

D'r waeg is hieël bekind beej toeriste, want hae maakt deel oet van de Mergellandroute van de ANWB. Óch vanoet 't fietsrenne is e hieël erg bekind. 't Sjtukske beej Komeresj zow ee van de zjwoarste beklimminge zing va Nederland.

Kiek óch

Sterrenstenen Vijlenerbosch

Brónne

Commons

Op de pazjena Vijlenerbos van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

[1] Wilde katten geboren in Nederland. Ark Natuurontwikkeling, d'r 6e december 2014

[2] Krekels, René & La Haye, Maurice. Onderzoek naar winterverblijfplaatsen. 2019.

[3] J. Weertz & E. Weertz. Aardrijkskundig excursiepunt 16. Carboongroeves bij Cottessen in Zuid-Limburg, in Grondboor & Hamer, 2007, 61.5: p. 131-134.

[1]

[2]

[3]