Sjleutelbloom
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De sjleutelbloom ies ’n bloom in de familie van de primula's. De Latiense naam Primula (primus beteikent ièrsjte) lièt zeen dat ’t ein van de ièrsjte bleujende plante ies in ’t jaor; ze eupent ’t bleujsezoen. ’t Sjerm van losse bleumkes, dat de plant typeert, weurt vergeleke mèt ‘ne sjleutelebosj.
Soorte
[bewirk | brón bewèrke]Drie bekènde soorte in Nederland en Belsj zin:
- Primula veris, vreuger primula officinalis: de gouwe, gewoon of echte sjleutelbloom. In 't plat: kèrkesjleutel.
- Primula elatior, de sjlanke sjleutelbloom. In 't plat: kèrkesjleutel.
- Primula vulgaris: de sjleutelbloom zónder sjtengel.
Kèrkesjleutel of gouwe sjleutelbloom
[bewirk | brón bewèrke]
De gouwe sjleutelbloom woort vreuger gewoon of echte sjleutelbloom geneump. Ze ies herkènbaar aan de intense doajergael kleur van de bloom mèt in de kelk vief oranje vlekskes. In Zuud-Limburg sjteit deze vreugbleujer in tuine of verwilderd in groepe es bodembedèkker in de hellingbösj en in de beekdale. De klokvörmige bleumkes, die in ‘n gruupke bie-ein sjtoon op ‘ne behaorde sjtengel, zin eetbaar. Deile van de plant were in cake- en pannekokebesjlaag gebruuk en ouch veur ‘t verve van paosjeier toegepas. ‘ne Nederlandse volksnaam ies bakkroed.
Kèrkesjleutel of sjlanke sjleutelbloom
[bewirk | brón bewèrke]
Kèrkesjleutel of sjlanke sjleutelbloom (primula elatior) ies ’n sjlanke plant mèt get groater bleumkes in liech-, roumgeel kleure. Die sjtoon ouch in ’n gruupke op ‘ne dunne, behaorde sjtengel.
De naam kèrkesjleutel kump van de vergelieking mèt ’ne forsje sjleutel, zoa eine dae gebruuk weurt um de zjwoar deur van ’n kèrk mèt te eupene en te sjlete. De griesgreun blaar zin eetbaar.
Sjleutelbloom zónder sjtengel
[bewirk | brón bewèrke]
De sjleutelbloom zónder sjtengel haet geine lange sjtengel mèh aan eder bleumke ‘n kort sjtengelke. De kleur van de blome ies liechgeel. Dees soort weurt ouch doorgekweek es tuinbloom, ’n hybride, in allerlei fel kleure van geel, roze, road tot paars.
Besjermde plant
[bewirk | brón bewèrke]Alledrie de soorte zin besjermp en maoge daodoor neet geplök were.