Aels (sjtroek)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Aels (Nederland: Els) ies 'ne sjtroek of 'ne kleine boum. Dao zint twiè inheemse soorte: de Zjwarte Aels (Alnus glutinosa) en de Grauw Aels (Alnus incana). De plante huère bie de Berkefamilie (Betulaceae).
De Zjwarte Aels (Alnus glutinosa)
[bewirk | brón bewèrke]De Zjwarte Aels ies 'ne sjtroek of kleine boum dae 20 maeter hoag kèn weure. Hae haet dan 'n kroan wie 'n soort koepel. De jóng tekskes zint kaal meh plekkerig. De eivörmige blaar mèt 'ne dubbel gezaegde rand en rónne tuup, höbbe 'n lengde van 4-11 cm. Zoan blaad haet 5 tot 7 paar zienerve. Van Januari tot Mièrt vingk de bleuj plaats mèt hangende kettekes, dat zin de mannelike blome, en later kómme dan de sjtaonde propvörmige vrouwelike bleujwieze. Dat zin de zoageneumde Aelzeproppe, die in de winterperiode houtig weure. Ze höbbe die houtige sjöbbe um de vröchskes te besjerme.
De sjtruuk sjtoon gaere aan de waterkant en in de beemde. De boum kèn good (ziè)wind verdrage en verdreug sjnoeie. 't Ies 'ne sjnelgreujer. In gans Europa, de Kaukasus en in Siberië kump 'r veur.
De Grauw Aels of Wiette Aels (Alnus incana)
[bewirk | brón bewèrke]De Grauw Aels ies 'ne sjtroek of kleine boum van 'ne maeter of 15 - 20. De eivörmige blaar mèt dubbelgezaegde rand en sjpietse punt, höbbe 'n lengde van 4-11 cm. Zoan blaad haet 9 tot 12 paar dónzige zienerve. De ónderkant ies griesgreun en behaord. De bleuj ies 't zelfde es bie de Zjwarte Aels, allein de de proppe höbbe korter sjteelkes.
Dees sjtruuk houte neet zoa van vochtige grónd, meh sjtoon lever in de bösj en ouch op zandgrónd. Hae kèn ouch neet good tege de wind. De plant kump oarsjrónkelik oet Oas-Europa.
Daoneve besjtoon nog de Hartvörmige Aels (Alnus cordata) (inheems in Italië) en de Roa Aels (Alnus rubra) (inheems in Noord-Amerika)