Nederlandse Antille

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Nederlandse Antille

Basisgegaevens

Officieel taal Nederlands, Ingels,
Papiaments (vaanaof 2007)

Huidsjtad

Willemstad

Sjtaotsvörm

Land binne 't keuninkriek

Sjtaotshoof Juliana (1954-1980)
Beatrix (1980-2010)

gouvernäör Frits Goedgedrag (lies)

premier Emily de Jongh-Elhage (lies)

[[{{{titelhoofregering2}}}]] {{{naomhoofregering2}}}

[[{{{titelhoofregering3}}}]] {{{naomhoofregering3}}}

Religie {{{religie}}}

Opperflaakde
– % water 800 km²
-%

Inwoeners
– Deechde: 223.652 (2007)
280/km²

Biekómmende gegaeves

Munteinheid Antilliaanse gölde (ANG)

Tiedzaone UTC -4

Nationale fiesdaag

30 april

Vouksleed

Volksleed zoonder titel

Web | Code | Tel. .an | ANT | +599

De Nederlandse Antille (officieel: Nederlandse Antillen) waore 'n aofhenkelek gebeed vaan 't Keuninkriek vaan de Nederlen, en vörmde tösse 1954 en 2010 volges 't Statuut vaan 't Keuninkriek der Nederlen e 'land binne 't keuninkriek'. Wat betröf de binnelandse polletiek waore de Nederlandse Antille gans oonaofhenkelek, meh ze mochte gei leger höbbe en geine boetelandse polletiek veure; dit woort aon Nederland euvergelaote. De Nederlandse Antille bestoonte oet zes, vaanaof 1986 evels vief, tropische eilen in de Caribische Zie, drei (later twie) oonderwindse, Aruba (tot 1986), Bonaire en Curaçao, en drei bovewindse, Sint-Maarten, Sint-Eustatius (Statia) en Saba. Daoneve gaof 't nog drei klein, oonbewoende eilen: Klein Bonaire, Klein Curaçao en Green Island (bij Saba). De intern structuur heet versjèld: in 't begin waore beveurbeeld Saba en Statia oonderhureg aon Sint-Maarten; later kreeg eder vaan de eilen zienen eige eilandraod. 't Land grensde aon Fraankriek, umtot 't noordelek deil vaan Sint-Maarten in Franse han is. Hoofstad en wiedoet groetste stad waor Willemstad op Curaçao, wijer waore allein Oranjestad op Aruba en Philipsburg op Sint-Maarten vaan beteikenis. Op 10 oktober 2010 heel 't land op te bestoon. De zes eilen zien nog ummer staotkundeg mèt Nederland verboonde, noe in aander constructies.

Demografie

De bevolking waor in groete mierderheid zwart, meistal mulats, of creools. De blaanke vörmde in economisch opziech de bovelaog vaan de bevolking, zeker veur de opstand vaan 1969 (zuug Historie vaan Curaçao). Wie langer wie mie lui waore oet 't boeteland aofkomsteg: veural oet Venezuela (op Curaçao) en oet de Dominicaanse Rippebliek en Puerto Rico (op Sint-Maarten). Antilliane op hun beurt woende vaanaof de jaore zeveteg mèt 'n greujende gemeinsjap in Nederland.

Op de Oonderwindse Eilen was (en is) de volkstaol 't Papiaments, 'n creooltaol gebaseerd op 't Spaons en Portugees, mèt väöl Nederlandse lienwäörd. De bovewindse eilen zien Ingelstaoleg; de volkstaol is dao Caribisch Ingels. 't Nederlands weurt door 7% vaan de bevolking es mojertaol gesproke. 't Papiements kaom in de jaore nul in gebruuk es officieel taol, 't Ingels had die functie informeel al vaanaof 't begin.

Tijens de kolonialen tied höbbe Spaonse missionarisse de slave tot 't katholicisme bekierd, wat daan ouch de dominante religie is. In later jaore kaome de zevendendaagsadventiste en aander protestantse gemeinsjappe sterk op.

De bevolking leefde vaan vèsserij en in hoeg maote ouch vaan 't toerisme. Door groete ermooj, veural op Curaçao, waor de drugshandel vaan wezelek belaank veur de economie vaan 't land.

Historie

Veur de koms vaan de Europeane woorte de Antille bewoend door de Arowakke, 'nen Indianestam. De merkweerdege taolsituatie bij dees Indiane weis drop tot de oorsprunkeleke bewoeners door de Arowakke euverwónne en geassimileerd zien. De oontdèkking vaan de eilen door de Spanjaarde had e verweustend effek: de Indiane woorte oetgemaord of storve door de opgelagde dwaankarbeid. Daorum begós me slaove oet Afrika te importere.

In 1634 woorte de eilen door de Nederlandse WIC op de Spanjaarde vereuverd. De Hollenders vestegde dao versjeie plantazjes, die door väöl slaovewerk oonderhawwe woorte. 't Eiland Sint-Eustatius waor daobij 'ne vrijhave veur zieruivers. Pas in 1863 woort de slaovernij aofgesjaf.

In 1954 woort 't Statuut veur 't Keuninkriek der Nederlen opgestèld, woe-in de Antille, zjus wie Suriname, vaan kolonie tot gebeedsdeil verheve woorte. In 1969 woort op Curaçao 'nen opstand oontketend oonder arbeiders vaan de Shell-raffinaderij.

De lèste jaore waor väöl frictie tösse de regeringe vaan de Nederlandse Antille en Nederland: de verkezing vaan de populistische politicus Antonie Godett, dee vaan corruptie verdach woort, en de aonhawwende smokkel vaan cocaïne waore twispunte. In 2005 veel de regering vaan Etienne Ys. Conflicte in de regering spiegelde ouch verdeildheid bij de bevolking: e deil wouw mier otonomie vaan Nederland of zelfs ganse oonaofhenkelekheid; 'n aander deil zaog mier in sterker ben mèt Nederland um de corruptie en ermeuj te bestrije.

Ouch waor dao frictie tösse Curaçao aon d'n eine kant en de aander eilen aon d'n andere kant: 't verwiet waor tot alle geld nao Curaçao góng. Um die rei traoj in 1986 Aruba al oet 't verband um 'ne status aparte te kriege: 'ne status als apaart land binne 't Keuninkriek, op glieke huugde mèt de Antille. Bedoeling waor um Aruba op (relatief korte) termijn gans zelfstendeg te make; dit woort later evels losgelaote. De decennia dao-op kaome de tegestèllinge mier aon 't leech. In 1994 koze de inwoeners vaan Curaçao nog veur continuering vaan de Antille (en neet veur de status aparte die de politici dao hadde gewèld); in 2004 evels maakde 'n commissie oet tot 't beter waor 't land te oontbinde. Op alle vief de eilen woorte referenda gehawwe mèt versjèllende opties (binne de Antille blieve, status aparte vörme, integratie mèt Nederland of ganse oonafohenkelekheid). Allein op Sint-Eustatius wouw me de Antille behawwe; de groeter eilen Curaçao en Sint-Maarten koze (noe wel) veur de status vaan land, Bonaire en Saba wouwe Nederlandse gemeintes weure. Dit naom me euver, mèt de aonpassing tot Sint-Eustatius ouch 'n bezunder gemeinte woort. Dit woort geïmplementeerd op 10 oktober 2010.

Kritiek waor oonder de bevolking op de groete rol die Nederland in de nui staotkundege verhajdinge kreeg. Op de drei klein eilen, die gemeintes zien gewore, had de christeleke bevolking groete meujte mèt de Nederlandse zedewètte (abortus, euthanasie en homoseksuele trouw), op de groete eilen, veural op Curaçao, kreeg Nederland mier inziech in justitie en financieel beleid, wat 'n veurweerde waor veur 't sanere vaan de Antilliaanse staotssjöld. Intellectuele wie sjriever Frank Arion neumde dat 'neokolonialisme'.