Bilateria
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Bilateria zien e taxon oet 't Biesteriek wat de lijnsymmetrische bieste umvat; dat wèlt zègke: alle bieste boete de Weefselloeze (Parazoa: Spoonze en Plakbieskes), die gaaroet gein symmetrie vertuine, en de Haoltebieste (Radiata: Nietelbieste en Ribkwalle), die drejsymmetrisch zien. Door 't laankgerek lief heer löp e binnekenaal wat begint mèt de moond en indeg mèt d'n anus. In hunne sumpelste vörm geit 't um wörm; versjèllende stamme voldoen aon dat fenotyp. Bij aander stamme höbbe ziech evels poete en/of vinne oontwikkeld, die helpe bij de voortbeweging. 'n Belaankrieke oetzundering zien de Stekelhuiege, die ziech weer tot 'ne drejsymmetrische vörm höbbe oontwikkeld; ouch dees bieste höbbe evels e laankwerpeg larvestadium. Dèks höbbe de Bilateria ouch 'ne kop, boe-in ziech 't knouppunt vaan 't nervestèlsel (de herses) bevint; de neet-Bilateria höbbe die herses neet.
Evolutie
[bewirk | brón bewèrke]D'n hypothetische lèste gemeine veurawwer vaan alle Bilateria weurt oerbilaterium geneump. D'n aard vaan d'n ierste bilaterium is punt vaan discussie. Ei kamp beweert tot de Acoelomorpha alle aander gróppe veurtbrachte (planuloïde-aceloïdehypothees vaan Von Graff, Metsjnikov, Hyman of Salvini Plawen), dewijl 't aandert stèlt tot bieste mèt e coeloom iers kaome, en tot de coeloomloes bieste hun liechaamshaolte later höbbe verlore (de Archicoelomata-hypothees en häör variante, wie de Gastra vaan Haeckel of Sedgwick, de Bilaterosgastrea vaan Jägersten of de Trochaea vaan Nielsen).
De ajdste aonwiezinge veur fossiel Bilateria stamme vaan sporefossiele oet Ediacarische sediminte, en 't ajdste algemein geaccepteerd fossiel vaan 'ne bilaterium zelf (dus neet vaan zien spore) is Kimberella, zoe'n 555 mieljoen jaor aajd. Awwer fossiele zien umstreje; Vernanimalcula is mesjiens d'n ajds bekinde bilaterium, meh kin ouch 'n opgevölde bel zien. Fossiel embryo's zien bekind vaan oongeveer dezelfden tied es Vernanimalcula, meh geint daovaan vertuint bilateriaol karakteristieke. Hole die vaan Bilateria liekene te koume zien gevoonde in de Tacuaríformatie in Uruguay; die sjijne minstens 585 mieljoen jaor aajd te zien.
Indeiling
[bewirk | brón bewèrke]'t Gief minstens twie superstamme vaan Bilateria. De Deuterostomia (bieste boevaan 't embryo iers d'n anus en daan de moond oontwikkelt) umvatte de Stekelhuiege (Echinodermata), de Hemichordata, de Chordata en mesjiens e paar kleinder stamme. De Protostomia (bieste boebij zjus de moond es ierste oontsteit) numme 't liewedeil (zoe neet alles) vaan de res veur hun rekening, wie Gelidpoetege (Arthropoda), Rinkwörm (Annelida), Weikdiere (Mollusca), Platwörm (Platyhelminthes) en zoe wijer.
Väöl taxonome oondersjeie nog zeker twie aander superstamme binne de Protostomia: Ecdysozoa (vervellende bieste) en Lophotrochozoa. Binne dat lèste taxon oondersjeie sommege weer de Platyzoa, dewijl aandere oontkinne tot die 'n claad zien. Pielwörm (Chaetognatha) blieke bezunder lesteg in te deile, boebij sommege ze bij de Deuterostomia, aandere zjus bij de Protostomia oonderbringe. Twie relatief recinte studies (Helfenbein e.a. 2004, Papillon e.a. 2004) liekene de lèste hypothees te oondersteune.
Ein vaan de meugeleke indeilinge beit Nielsen (2001):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
N.B.: Umtot, wie gezag, gelierde 't oonderein dèks neet ins zien, kin me op Wikipedia ouch indeilinge tegekoume die dit tegespreke. Boe controverse besteit, is dao es 't good is op ingegaange of entans geweze.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]
Dit artikel is vertaold 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.