Noord-Korea

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Noord-Korea
Basisgegaevens
Officieel taal	Koreaans
Huidsjtad	Pyongyang
Sjtaotsvörm	Rippebliek (Juche), absolute monarchie
Sjtaotshoof (lies)	Kim Jong-un
'iewige president van de rippebliek'	Kim Il-sung†
premier	Choe Yong-rim
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	120.540 km² 4,87%
Inwoeners – Deechde:	24.895.000 (2013) 198,3/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Noord-Koreaanse won (₩) (KPW)
Tiedzaone	UTC +8:30
Nationale fiesdaag	15 aprèl
Vouksleed	Achimun pinnara
Web | Code | Tel.	.kp | PRK | +850

Noord-Korea, officieel de Democratische Volksrippubliek Korea (Koreaans:조선민주주의인민공화국 Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk (McCune-Reischauerromanisering), Jeoson Minjui Inmin Gongwaguk (herzeen Koreaanse romanisering) is e land in Oos-Azië, wat grens aon China, Rusland en Zuid-Korea. Hoofstad is Pyongyang, aander groete stei zien Sunchon, Kaesong en Najin. Noord-Korea woort nao aofloup vaan d'n Twiede Wereldoorlog mèt steun vaan de Sovjet-Unie en China gestiech es communistisch land op stalinistische groondslaag. Mèt Zuid-Korea (kapitalistisch, gesteund door de westerse wereld) waor 't vaan 1950 tot 1953 in oorlog; formeel is deen oorlog noets gestop. 't Land oontwikkelde ziech door de jaore heer tot ein vaan de strengste dictature op de wereld, mèt zier wieneg persoeneleke vrijheid en 'n sterke persoensverhierleking veur de machhöbbers. Door 't oetereinvalle vaan 't Oosblok kaom 't sinds de jaore 1990 bekans allein te stoon; dit isolemint woort versterk door de zelfgekoze ideologie vaan Juche of zelfbesjikking, die intösse de groondslaag vaan 't staotsbestèl is.

Bestuurleke indeiling

Noord-Korea is verdeild in nege provincies (도, do). Twie stei zien neet provinciaol ingedeild (특별시, teukpyeolsi): de hoofstad Pyongyang en de noordeleke havestad Rason. De nege provincies zien:

Provincie (hangul)	Hoofstad	Kaart
Changang (자강도)	Kanggye
Kangwon (강원도)	Wonsang
Noord-Hangyong (함경북도)	Chongjin
Noord-Hwanghae (황해북도)	Sariwon
Noord-Pyongan (평안북도)	Sinuiju
Ryanggang (량강도)	Hyesan
Zuid-Hangyong (함경남도)	Hamhung
Zuid-Hwanghae (황해남도)	Haeju
Zuid-Pyongan (평안남도)	Pyongsong

De provincies zijn wijer verdeild in stei (si, 시) en (lendeleke) distrikte (gun, 군). De distrikte zien weer verdeild in stedsjes (eup, 읍) en dörper (ri 리). Stei zien verdeild in buurte (dong 동).

Politiek

Systeem en ideologie

Noord-Korea versteit ziech es 'ne socialistische staot, geleid door de principes vaan Juche en Songun. Juche beteikent 'souvereiniteit'; in de staotsideologie versteit me dit es zelfbestuur zoonder inminging vaan boetenaof. Me steit drop tot de regering niks oonder invlood vaan 't boeteland beslut en allein in 't belaank vaan Noord-Korea handelt. Dees idee is 'n reactie op 't touwnummend isolemint boe 't nao conflikte mèt China en de Sovjet-Unie in terechkaom (zuug oonder bij Historie). Songun beteikent ''t leger iers', nao anologie vaan de stalinistische idee vaan arbeiers op de ierste plaots en 't maoïstisch primaot vaan de boere. E sterk leger weurt vaan belaank geach um de Juche veileg te stèlle; boetelandse woernummers wieze evels trop tot 't leger in de praktijk veural de mach vaan de Kim-dynastie (zuug oonder) moot veileg stèlle.

Wie Noord-Korea gestiech woort, waor de leiende ideologie 't communisme, gans in 't bezunder 't marxisme-leninisme. Mèt de touwnummende isolatie vaan 't land woort die ideologie minder belaankriek. In de groondwèt vaan 1992 woort 't marxisme-leninisme gestreke en vervaange door de Juche, in de groondwèt vaan 2009 verdwene ouch de rifferenties nao 't communisme. 't Woord socialisme beheel me wel.

Allewel tot Noord-Korea officieel e democratisch land is, bestuurd door e direk gekoze parlemint, weurt 't in de res vaan de wereld es 'nen dictatoriaolen einpartijstaot gezeen, boe-in de Kim-dynastie bekaans absolute mach hèlt. 't Land steit sinds jaor en daag lèste in d'n Democratie-Index vaan The Economist. Noord-Korea haolde in 2016 op alle punte slechte scores; de börgerleke vrijhede en 't electoraol perces stoonte zelfs op nul. Allein 't functionere vaan de regering woort rillatief good beoerdeild.

Um de groete persoensverhierleking die de Kim-dynastie umgief en de sterke ideologische controle euver 't doen en laote vaan de börgers weurt Noord-Korea dèks es totalitair land umsjreve. Wijers is 't land ouch wel umsjreve es 'n absolute monarchie, umtot 't leiersjap de facto sinds de stiechting allein mer vaan vaajer op zoon is euvergegaange.

Leidersjap

Wie in mie communistische len dreug de mechtegste persoen in Noord-Korea geine conventionelen titel. Zie leidersjap weurt opgehaange aon gecompleceerde, dèks veraanderde constructies, die dèks formeel allein 't leiersjap vaan de Partij (dus neet vaan 't land) inhawwe. Vaan 1972 tot 1994 had 't land wel 'ne president, Kim Il-sung, meh wie dee storf heet me geinen opvolger aongeweze. Kim Jong-un, allewijl de mechtegste maan vaan 't land, dreug sinds 2016 officieel d'n titel vaan 'Veurzitter'.

Oondaanks dit alles dreug de leismaan vaan Noord-Korea neet allein wiedoet de mieste mach vaan allemaol, heer weurt ouch aon 't eige volk es leismaan gepresenteerd. De leie vaan de Kim-dynastie weure geïerd mèt ein vaan de oetgebreidste persoensverhierlekinge oet de historie, die oonder mie tot uting kump in de bouw vaan väöl monuminte, zier oetgebreide aondach in de media en hoeg straofe veur wee ziech neet bij zien otoriteit neerlègk.

Parlemint

De Mansudae in Pyongyang, gebouwd in 1984 in neoklassieke Sovjetstijl, hoevès 't Noord-Koreaans parlemint.

De wètgevende mach ligk (officieel) bij de Opperste Volksassemblee, 't parlemint vaan Noord-Korea. 't Besteit oet 687 zetele, die alle vief jaor (lèste kier in 2014) weure gekoze volgens e distriktestèlsel. Kandidaote weure in massabijeinkomste aongeweze. In feite gief 't veur eder distrik mer eine kandidaot, dee vaan teveure door 't rezjiem weurt goodgekäörd. Kezers höbbe de keus um häöm al daan neet good te käöre. 'n Tegestum moot in 'n apaart stumhökske weure oetgebrach; volgens getuige is dat te gevierlek um zelfs mer te perbere. Zoedoende bezèt de Koreaanse Arbeierspartij (de partij vaan de Kim-dynastie) de euvergroete mierderheid vaan de zetele. De res weurt oetgemaak door twie aander linkse partije, de Koreaanse Sociaol-Democratische Partij en de Chondoïstische Chongupartij, en get partijloes kandidaote. De klein partije en de oonaofhenkeleke kandidaote veure gein oppositie. In feite is 't parlemint e stumpelmechien um beslissinge vaan 't rezjiem te legitimere.

Boetelandse relaties

In de Kawwen Oorlog had Noord-Korea langen tied allein relaties mèt aander communistische len, en nog vrij gooj ouch. Umtot allebei de Korea's gans 't Koreaans sjiereiland opeise, kóste len mer ein vaan de twie rezjiems es de legitiem regering vaan gans Korea erkinne. De westerse len erkóste natuurlek Zuid-Korea. Pas in 1991, wie allebei de Korea's lid woorte vaan de Vereinegde Naties, woort dees situatie opgelos. De twie Korea's zien zelf evels neet opgehawwe gans Korea te claime.

Allewijl bestoon officieel relaties mèt 166 len (de mierderheid vaan de wereld). 't Land heet ambassades in 47 versjèllende staote. Noord-Koreaanse börgers mage neet gaw 't land verlaote; hiel väöl werk höbbe zoe'n ambassades daorum neet. Umgekierd höbbe ouch neet väöl staote ambassades in Noord-Korea; Nederland verwijs reizegers nao 't land beveurbeeld door nao de ambassade in Zuid-Korea.

Rillatief gooj relaties heet 't land mèt China en Rusland. Bei len waore boondgenoete in de Koreaansen Oorlog (Rusland nog in de vörm vaan de Sovjet-Unie). De relaties mèt Rusland zien sterk bekeuld nao de val vaan 't communisme dao. Ouch de verhajding mèt China is neet ummer hertelek. Es handelspartner is 't evels vaan vitaol belaank. In de Veilegheidsraod krijg Noord-Korea dèks vaan dees twie len steun.

Mèt Zuid-Korea is 't land formeel nog ummer in oorlog. De vrei is noets geteikend en de len erkinne ziech wie gezag oonderein neet. In de Noord-Koreaanse staotspropaganda weurt de Zuid-Koreaanse regering es e "marionètterezjiem" vaan de VS aofgesjèlderd. Sinds 't ind vaan de jaore negeteg höbbe de bei len wel informeel contakte. 't Bèste góng 't roond 2000, in d'n tied vaan 't Zuid-Koreaans Zonnesjijnbeleid. Sindsdeen löp de spanning noe en daan weer op. Toch kump 't vaan tied tot tied tot korte hereineginge vaan femilies die in d'n Oorlog oetereingerete zien, en gief 't 'n klein industrieel zone in Kaesong boe Zuid-Koreaanse bedrieve ziech kinne vestege.

Insignes

't Veendel woort op 8 september 1948 aongenome. De euverwegend roej kleur en de staar zien universeel symbole vaan 't marxisme-leninisme. 't Vervaange vaan de staotsideologie (zuug bove) heet neet veur veraandering in 't veendel gezörg.

't Embleem woort ouch in 1948 oontworpe en tuint e typisch Sovjet-oontwerp: 'ne krans vaan twie rieshalme en 'n staar, mèt daobinne 'n veurstèlling vaan 't leve oonder 't socialisme. De waterkrachcentraal is de Supung-dam; de berg op d'n achtergroond is sinds 1993 expliciet de Baekdu.

Defensie

Militair paraad in Pyongyang, 2015. De soldaote drage symbolisch e pakkèt mèt 'n atoomsymbool op de boors.

Noord-Korea heet numeriek 't groetste leger op de wereld, mèt 1.106.000 actief maansjappe en 8.389.000 rizzerviste en paramilitaire. Dit is veur e groet deil 't gevolg vaan de Songun-politiek (zuug bove). 't Leger is verdeild in vief branches: de landmach, de marine, de lochmach, de speciaol einhede en de rakètdivisie. Door de aonhawwende economische crisis heet 't leger evels e groet materieel probleem: 't materieel is veur e groet deel compleet verawwerd en in geval vaan oorlog zouw ouch 't gebrek aon brenstof e groet probleem zien.

Atoom- en rakètprogram

Noord-Korea heet sinds 't begin vaan d'n einentwintegsten iew formeel 'n atoomprogram opgezat. In 2003 góng 't land oet 't Non-proliferatieverdraag veur kernwaopes. Sindsdeen heet 't 'n aontal kernpreuve oetgeveurd en get kernköp aongemaak. 't Land zouw nao sjattinge zoe'n tien tot inkel tientalle kernköp bezitte. E deil daovaan besteit oet plutonium, aandere höbbe allein (verriek) uranium (wat gemekeler is aon te make meh minder effectief is). Claims tot 't land ouch in staot is 'ne waterstofbom te make weure euver 't algemein sceptisch bezien.

't Land heet ouch rakètte oontwikkeld um de kernwaopes mèt aof te sjete. De ierste rakètte, kopieë vaan Sovjetwaopes, had 't land altied al. Die rakètte höbbe gei groet bereik meh kinne wel doele in Zuid-Korea rake. De aofgeloupe jaore heet 't land ummer krachteger rakètte oontwikkeld, die al doele in Alaska kinne rake. Doel heivaan is um de Vereinegde Staote aof te sjrikke.

Ouch heet Noord-Korea e groet aontal sjemische waopes en in eder geval de meugelekheid um ouch biologische waopes te make. 't Land is um zien massavernetegingswaopes al dèkser veroerdeild door de VN-Veilegheidsraod.

Economie

Febrik in Hamhung.

Astrein nao de instèlling vaan 't communistisch bewind begós me in Noord-Korea 'n planeconomie op te zètte. De ierste decennia gebeurde dat aon de haand vaan viefjaoreplanne, meh sinds 1993 zien gein mierjaoreplanne mie ingedeend. Wel is de economie nog eve gecentraliseerd wie vreuger: zoe good wie alle economisch verkier weurt door de regering geregeld. Sinds 1998 heet de regering veurziechtege stappe gezat die e merretsegmint en privébezit meugelek make; hei daank me oonder mie de bove geneumde economische zone bij Kaesong aon. De Juche-ideologie wèrk sterk door in 't economisch beleid vaan 't land: me perbeert op zoeväöl meugelek gebeed zelfveurzienend te zien (autarkie).

Noord-Korea is e rillatief geïndustrialiseerd land, mèt bekaans de hèlf vaan zie Bruto Nationaol Produk (BNP) oet de industrie. E groet deil vaan die industrie besteit oet mijnbouw; me vint in 't land oonder mie kole en iezererts. Landbouw weurt bemeujelek doortot 't land zier bergechteg is (zuug oonder) en deils ouch hendeg druug; de groond is daorum gooddeils oongesjik veur landbouw. 't Toerisme is de lèste jaore 'ne greujende sector; toeriste weure evels hendeg beperk en mage allein oonder touwziech aongeweze plaotse bezien.

't Land is oongeveer gemiddeld oontwikkeld, meh nao 1995 heet me door e gebrek aon gegeves de Minseleken Oontwikkelingsindex (toen 0,766) neet mie geëvalueerd. Wieneg wijs trop tot 't sindsdeen beter is gewore. 't BNP bedreug (volgens sjattinge) mer 40 mieljard Amerikaansen dollar, wat neerkump op $1.800 per inwoener. Heimèt is de Noord-Koreaanse economie oongeveer twinteg kier zoe zwaak wie de Zuid-Koreaanse. 't Bruto Nationaol Inkoume vertuint e vergeliekbaar beeld. Dit is neet altied zoe gewees; tot wied is de jaore zeventeg waor de economie vaan 't noorde groeter es die vaan 't zuie.

Munteinheid

De munteinheid is de Noord-Koreaanse won. De regering heel jaorelaank de koers kunsmaoteg op 2,16 won veur einen Amerikaansen dollar, meh op de zwarte merret waor de munt väöl minder weerd. Wie in 2001 dees koppeling woort losgelaote, stortde de munt nog wijer nao oonder. In 2009 woort de munt gerevalueerd. Sindsdeen is ze blieve zakke; anno 2017 is 'nen euro al bekaans weer 1000 won weerd.

Boetelenders mage neet mèt de Noord-Koreaanse won betaole, meh höbbe de keus oet d'n dollar, d'n euro of de yuan. Dit deit me um aon stabiel boetelands kapitaol te koume.

Fysische geografie

Natuurkundege kaart vaan Noord-Korea. Dudelik is te zien tot Noord-Korea väöl hoeger berg kint es Zuid-Korea.

Mèt zoeget 120.000 km² is Noord-Korea oongeveer drei kier Nederland en get groeter es Zuid-Korea.

Reliëf

't Groetste deil vaan 't land - oongeveer tachteg percint - besteit oet bergkettes. Veural in 't noorde loupe die hoeg op. Hoegste berg vaan 't land is de Paektu (Baekdu), op de grens mèt China. Deze berg, dee tot 't Changbai-gebèrgde huurt, is neet allein geografisch meh ouch cultureel vaan groet belaank: diverse legende zien mèt häöm verboonde, boe-oonder 'n aontal moderne roond de Kim-dynastie. Ouch vrij hoeg zien 't Hamgyong-gebergde in 't noordooste en 't Rangrim-gebèrgde in 't midde-noorde, mèt diverse toppe bove de 2.000 meter.

Op de res vaan 't sjiereiland weure die huugdes neet mie gehaold. De Taebaek, de door de res vaan 't sjiereiland löp tot in 't zuie vaan Zuid-Korea, heet e paar toppe bove de 1.000 kilometer, boe-oonder d'n oonder toeriste geleefde berg Kumgang.

Klimaot

Oondaanks zien ligking kortbij de zie, zoewel westelek es oostelek, voldeit 't klimaot vaan Noord-Korea toch aon de eise vaan e landklimaot. In de indeiling vaan Köppen vèlt 't groetste deil vaan 't land oonder 't Dwa-klimaot (werm landklimaot mèt druge winter); 't bergechteg noordooste evels heet e Dwb-klimaot (gematog landklimaot mèt druge winter). Dit vèlt te verklaore door de euverheersende noordewind, die oet Siberië mèt zien extreem weer kump wejje. Heidoor heet Noord-Korea dèks streng winters; 20 graod voors of mie is zelfs in Pyongyang neet oetzunderlek.

Levende natuur

De Noord-Koreaanse euverheid publiceert neet al te väöl euver de natuur in 't land, zoetot me veur e groet deil moot aofgoon op verawwerde bronne zoewie op oonderzeuk vaan boetenaof. Me wèt tot groetsjaolege jach oonder Japanse bezètting de natuur gei good heet gedoon. De Koreaansen oorlog heet de natuur noch väöl mie sjaoj touwgebrach, en de grensaofsjeiinge stoon verspreiing vaan landbieste ouch in de weeg. Aon d'n aandere kant deit de natuur in de Gedemilitariseerde Zone 't zjus hiel good, umtot dao al tientalle jaore koelek lui koume. Ouch is natuurbehaajd neet de hoegste prioriteit veur 't bewind. Wel hèlt me ziech de lèste jaore bezeg mèt herbebossing vaan 't al jaore boserm land.

De Koreaanse fauna umvat zoe'n 500 soorte veugel, die euver 't algemein ocuh daoboete wel veurkoume. Wel zörg 't wezelek aander landsjap vaan veural 't noorde deveur tot diverse soorte wel in Noord- meh neet in Zuid-Korea te vinde zien. 't Gief in de twie Korea's mie es 200 soorte zeutwatervèsse; daovaan zien 'rs wel diverse endemisch. Ouch diverse zoogdiere höbbe hun plaots op 't sjiereiland; typisch veur Noord-Korea (meh neet endemisch) is beveurbeeld de wasbeerhoond. Vreuger kaom ouch d'n tieger veur, meh dee is in d'n twintegsten iew door jach en bestrijing verdwene. D'n tieger späölt noch wel 'ne groete rol in de Koreaanse cultuur.

De Taedong in Pyongyang, gezeen vaanaof de Juchetorie.

Hydrografie

Noord-Korea ligk in 't weste aon de Geel Zie en in 't ooste aon de Japanse Zie (door de Koreaone zelf Ooszie geneump). Diverse reviere teikenen 't land. Zoe good wie de ganse noordgrens (mèt China en Rusland) weurt door reviere oetgemaak; in 't weste d'n Amnok (압록강; in 't Chinees Yalu, 鸭绿江), in 't ooste de Tuman (두만강; Chinees Duman 豆滿江; Russisch Туманная река). Allebei oontspringe ze vaan de Paektu, kortbij 't zoegenaomp Hemels Bergmeer ('ne gevölde völkaonkrater). Wijer nao 't zuie is de belaankriekste revier d'n Taedong. Dit is ouch de revier boe de hoofstad Pyongyang aon ligk. De Ryesong vleujt kortbij de grens mèt Zuid-Korea de Geel Zie in, dewijl d'n Imjin de DMZ doorkruis en nog e stök door 't zuie löp. De Bukhan heet zelfs 't groetste deil vaan zie stoumgebeed in Zuid-Korea, en kump dao mèt de Namhan same in de Han, de groete revier vaan Seoul.

Demografie

Bevolkingsgreuj vaan Noord-Korea tösse 1980 en 2013. Dudelek is te zien wie in de jaore '90 de greuj aofnump.

Noord-Korea is eint vaan de etnisch homogeenste len op de wereld. Boete klein groppe Chineze en Japaneze (die in de Kawwen Oorlog zien oontveurd) woenen in 't land allein mer etnische Koreaone. 't Beleid vaan de regering is ouch eupelek racistisch geïnspireerd en geriech op 't zuver hawwe vaan 't 'Koreaans ras'. Zoe kump 't veur tot trökgesjikde vlöchtelinges, die in China zien zwaanger gewore, gedwoonge weure geaborteerd um gei 'vreemp blood' in de populatie te kriege. Ouch de dynastieke erfopvolging weurt mèt zoe'n arguminte oonderbouwd: de Kim-dynastie moot aon de mach blieve um de 'Paektu-bloodband' in stand te hawwe.

De bevolking is sinds de jaore 1990 mer wieneg gegreujd. Dit kump veural door d'n hoongersnoed in die jaore. Heidoor raakde de mierderheid vaan de bevolking oonderveujd en storve väöl lui aon oonderveujing. Sindsdeen is 't percentaasj aon lui mèt te wieneg ete wel gezak. Groetste probleem is allewijl neet de weiväölheid ete meh 't gebrek aon diversiteit. Ouch de lange militairen deens drök de bevolkingsgreuj, umtot me langer moot wachte um te kinne trouwe en e gezin te stiechte. Nog aander factore zien 't gebrek aon behojzing en d'n hoege werkdrök. Zoe kump 't geboorteciefer oet op 14,5 per 1000. De levesverwachting is neet extreem lieg: 69,8 jaor in 2013. De mierderheid vaan de bevolking störf aon neet-euverdraagbaar krenkdes wie kaanker en hartkrenkdes; vergeliekbaar mèt wie dat in oontwikkelde len geit.

De Noord-Koreaanse euverheid deilt de bevolking op in diverse klasse, die aofhaange vaan eine zienen trouw aon 't rezjiem, zoewie d'n trouw die zien awwers en groetawwers wel of neet höbbe getuind. Dit systeem weurt Songbun geneump. 't Gief drei hoofklasse: de 'kernklas' vaan 't rezjiem good gezinde börgers (oongeveer 25%), de 'fluctuerende klas' (oongeveer 55%) en de 'vijandege klas' (20%). Euver 't belaank vaan die klasse in de Noord-Koreaanse sameleving versjèlle de bronne vaan meining; nao boete touw oontkint de regering 't bestoon vaan dit systeem en zeet ze tot edereine geliek is.

Taol

Globaol indeiling vaan de Koreaanse dialekte.

Es gevolg vaan de homogeniteit vaan 't land is ouch de taolsituatie zier euverziechtelek. Alle lui spreke Koreaans en kinne ziech zoonder väöl meujte verstoon. 't Gief diverse dialekte in 't land: 't Hamgyeong (ooste en noordooste), Pyeong'an (weste), 't Hwanghae (zuidweste) en 't Gangwon (zuidooste). Dat lèste dialek weurt ouch in Zuid-Korea gesproke, dewijl de twie ierste dialekte ouch in China te hure zien.

De Koreaanse standaardtaol is gebaseerd op 't Gyeonggi, de taol vaan Seoul en umgeving (ouch nog gesproke in 't uterste zuie vaan Noord-Korea). Dit gelt zoewel veur de Noord-Koreaanse en veur de Zuid-Koreaanse standaard. De taol vaan 't noorde is evels wel sterk gekleurd door 't Pyeong'an, 't in en roond Pyongyang inheims dialek. Nog väöl belaankrieker is 't versjèl in vocabulair. 't Zuid-Koreaans heet nao d'n Twiede Wereldoorlog op groete sjaol (Amerikaans-)Ingelse wäörd geliend, die in 't noorde neet weure verstande.

Religie

Noord-Korea is, wie vreuger mie communistische len, officieel 'nen atheïstische staot boe-in 't aonhaange vaan 'n religie weurt oontmeujeg. Toch leef bij e deil vaan de bevolking 't traditioneel Koreaans sjamanisme nog sterk. Ouch d'n invlood vaan boeddhisme en confucianisme, die iewe geleie via China 't land binnekaome, weurt nog good geveuld. E syncretisch geluif bekind es cheongdoïsme weurt geaccepteerd. Wijer gief 't nog get christene. Veur de deiling gaof 't 'n groete gemeinsjap vaan missionaire in Pyongyang, wat bekindstoont es 't 'Jeruzalem vaan 't Ooste'. Allewijl weure chistene evels sterk vervolg.

Cultuur

Noord-Korea deilt zien traditioneel, sterk door China beïnvleujde cultuur mèt de zuieleke naober. Veur de res is de cultuur in 't land compleet aofhenkelek vaan de staot. Mieljarde weure jaorleks oetgegeve aon de verhierleking vaan 't systeem en de leiers.

Arsjitectuur

'n Inkel aajd bouwwerk is bewoerd gebleve in de jaore vaan oorlogsgeweld. De Goguryeo-tombes in en um Pyongyang en diverse monuminte in Kaesong stoon op de Werelderfgoodlies vaan UNESCO. Nog diverse aander gebouwe genete nationaol besjerming. De groetsjaolege verneteging vaan aw tempele, wie dat in China oonder Mao is gebäörd, heet in Noord-Korea noets plaotsgevoonde.

De regering heet arsjitekte in 't land 't stalinistisch classicisme opgelag: groets opgezatte gebouwe mèt zuile, frontons en reliëfs. De bèste veurbeelder daovaan kin me in de hoofstad Pyongyang vinde. Neve 't parlemintsgebouw (heibove) zien dat oonder mie 't Kim Il-sungmausoleum, d'n Triomfboog en de Hereinegingsboog. Ouch de metro vaan die stad is gemodelleerd nao de stalinistische metro vaan Moskou. Neet classicistisch meh wel ideologisch gekleurd is de Juche-torie. 't Ryugyonghotel, e bouwrewien vaan 330 meter hoeg, is oondaanks diverse poginge noets veerdeg gekoume.

Beeldende kuns

Kim Il-sung en Kim Jong-il op de Paektu. Dit soort sjèlderije typeert de Noord-Koreaanse beeldende kuns.

De beeldende kuns in Noord-Korea weurt gemaak volgens 't socialistisch realisme. Euveral in 't land zien propagandistische sjèlderije en monuminte te zien. Ze beelde dinger oet wie 't verzèt tege de Japaneze, veldsleeg oet de Koreaansen Oorlog en hel wèrkende febriksarbeiers en landbouwers. Dèkser nog evels tuine ze de hiersers vaan de Kimdynastie, in 't bezunder Kim Il-sung. Portrètte vaan de Kim-dynastie mote verpliech in eder Noord-Koreaans hoes haange. De väöl propagandakunstenere weure opgeleid in 't Mansudae-atelier.

Literatuur

Veur de literatuur gelt zjus zoeget wie veur de beeldende kuns, al is dee neet zoe prominent presint. Noord-Koreaanse literatuur steit gans in 't teike vaan socialistischen agitprop. De werke vaan Kim Il-sung zelf weure väöl geleze en gelle es nao te volge klassiekers. Ouch die beuk goon weer euver de recinte Noord-Koreaanse historie en de bouw vaan 'ne socialistischen heilstaot. Literatuur vaan boetelandse sjrievers is mer spaorzaam te koup; miestal geit 't um politiek neutraol werke wie vertèlselkes, of um 't socialistisch werk vaan Berthold Brecht. 't Inseg genre wat e bitteke oonder de politieke laojing oetkump is de sciencefiction. Ouch hei-in moot, door 'nen optimistische blik op de touwkoms, de Juche-ideologie weure gevolg, meh d'n inhaajd in minder oetgesproke politiek en deent de bevolking vaan e zeker escapisme.

In tegestèlling tot wie dat in de Sovjetunie góng, kint me in Noord-Korea gein oondergroondse verzètsliteratuur. Alle oetgeverije zien in han vaan de staot.

Film

Ouch films zien zoe good wie beperk tot propagandamateriaol. Me wèt evels tot in hoeg kring väöl nao westerse films weurt geloerd. Zeker Kim Jong-il stoont bekind es 'ne groete fan vaan westerse films. In 't digitaol tiedperk weure westerse films dèkser en dèkser 't land in gesmokkeld op memorysticks. 't Bezitte en bezien vaan die films kin tot streng straofe lije.

Meziek

De mieste door de regering goodgekäörde meziek besteit oet optimistische, volksmeziekechtege leedsjes mèt uteraard propagandatekste. Toch vint popmeziek al sinds de jaore 1980 ziene weeg nao Noord-Korea, beveurbeeld mèt 't Pochonbo Electronic Ensemble. Werke vaan groeteren umvaank zien de 'revolutionair opera's. Dees stökker weure vaan staotsweeg aon Kim Jong-il zelf touwgesjreve; volgens zien biografie zouwe ze zelfs 'beter es alle aander opera's oet de meziekhistorie' zien. De stökker zien woersjijnelek wel nao Kim zien instructies gesjreve; muzikaol gezeen imitere ze veural negentienden-iewse Europese opera's. 't Gief ei professioneel symfonieorkes, 't Staotssymfonieorkes, dat wel ins westerse klassieke meziek oetveurt.

Boetelandse popmeziek, veural K-pop oet Zuid-Korea, is neet allein es smokkelwaar te kriege meh is in 't zuie vaan 't land ouch te oontvaange euver de radio. De regering perbeert dat te veurkoume door de radio's op ein frequentie te fixere (väöl lui umzeile dat door 't apparaot te hacke, wat natuurlek verboje is) en door steurzenders.

Media

De staot kint drei peblieke nètte. Daovaan zent mer eint de ganse week oet. De Koreaanse Centraol Tillevisie (KCTV) is in 't weste veural bekind um zie journaol. Twie aander kenale zende allein oet in 't weekend. Internèttouwgaank in Noord-Korea is zier beperk; 't rezjiem hèlt wel 'n propagandasite in de loch, Uriminzokkiri, neet in de lèste plaots geriech op boetelenders.

Oonderwies

Noord-Korea kint 'n lierpliech vaan èlf jaor; 't oonderwies weurt gratis aongeboje. De mierderheid vaan de bevolking doorlöp ouch de middelbaar sjaol. Gelètterdheid löp tege de 100%.

In 't oonderwies weurt, wie dat gebrukelek waor in 't Oosblok, väöl naodrök gelag op wiskunde en de natuurwetensjappe, die ideologisch oongevierlek weure geach, en minder op sociaol wetensjappe. In de lesore veur de sociaol wetensjape weurt daobij oontzèttend väöl aondach aon de ideologie besteid, die deent um de bevolking te indoctrinere.

Sport

Voetbalmatch Brazilië - Noord-Korea op 't WK vana 2010. Brazilië won mèt 2-1, e rizzeltaot boe 't Noord-Koreaans èlftal um bewoonderd woort.

Diverse sporte weure in Noord-Korea gedoon. Wie in zoeväöl len is ouch hei voetbal zier populair. De binnelandse competitie steit bekind es de DPR Korea League. 't Noord-Koreaans hierevoetbalèlftal deeg in 1966 en 2010 mèt aon 't WK voetbal. Dat ierste optrejje woort legendarisch wie 't team, gans bestoond oet amateurs, Italië versloog en in de kwartfinaal mer zjus vaan Portugal verloor.

Aander sporte die me hei deit zien taofeltennis, turne en basketbal. Dee lèste sport woort sterk gestimuleerd nao 't aontrejje vaan Kim Jong-un, dee 'ne groete fan vaan 't basketbal is. Heer haolde oonder mie veurmaolege NBA-staar Dennis Rodman nao 't land um 't basketbal dao te helpe oontwikkele.

Noord-Korea deit ouch mèt aon de Olympische Speule. In d'n tied vaan 't Zonnesjijnbeleid lepe de bei len oonder ei veendel in de ceremonies. In 2008 wouw me zelfs mèt 'n ech vereineg team mètdoen, meh dat leep stök op politieke bezwoere. Op de Olympische Winterspeule vaan 2018, die in Zuid-Korea plaotsvoonte, gaof 't e vereineg ieshockeyteam.

Historie

Bevrijing en verdeiling

Aon 't ind vaan d'n Twiede Wereldoorlog beslote de Geallieerde Japan zien annexaties die 't sinds de late negentienden iew had gedoon, aof te numme. Ouch Korea, sinds 1910 Japans groondgebeed, mós zien oonaofhenkelekheid trökkriege. Twie Amerikaanse officere, Dean Rusk en Charles Bonesteel, stèlde veur tot de Sovjettróppe tot aon d'n achendaartegste breiddegraod zouwe avvecere; dao-oonder zouwe de Amerikaanse legers de deens oet goon make. Allewel tot de Amerikaone op dat memint nog móste aonkoume, stumde de Sovjet-machhöbbers oonmiddellek touw.

Al gaw naotot d'n Oorlog veurbij waor, veel de samewèrking tösse de VS en de USSR kepot. Allebei stèlde ze in hun eige zone noe hun eige börgerlek bewind in. In 't noorde woorte landeigenere oonteigend en 't alaajd klassesysteem woort mèt geweld aofgesjaf. Ouch 't zuie, boe lui tege de Amerikaone in opstand kaome, bleef neet vaan geweld versjoend. In de twiede hèlf vaan 1948 escaleerde de zaak en stèlde de bei landshelfte hun eige regeringe in. Premier vaan Noord-Korea woort Kim Il-sung, 'ne partizaneleider in de Japansen tied.

Koreaansen Oorlog

Oontwikkelinge in de Koreaansen Oorlog.

Terentij Sjtytkov, de Sovjetambassadeur in Noord-Korea, haolde Jozef Stalin euver tot 'n invasie vaan 't zuie. Intösse waore de mieste geallieerde soldaote oet Korea weg, dus dat zouw neet laank mote dore. Op 25 juni 1950 trok 't Noord-Koreaans leger d'n 38e graod euver. Inderdaod lökden 't de communiste al gaw um 't groetste deil vaan 't land in han te kriege: tege september had Zuid-Korea allein nog e heukske in 't zuidooste roond Busan.

De Vereinegde Staote leten 't dao neet bij zitte. Ze haolde in allerijl tróppe oet Japan, die dao gestationeerd waore es bezèttingsmach, nao Korea. Ouch woort in de Veilegheidsraod vaan de Vereinegde Naties 'n motie aongenome tege de Sovjetaonval. (In dezen tied had Nationalistisch China nog de Chinese zetel in de Raod. De Sovjetunie boycotde um die rei de VN en maakde zoe ouch gei gebruuk vaan häör vetorech.) Zoe raakde gans 't Wesblok (ouch Nederland en 't Belsj) betrokke bij d'n oorlog. De Korea-oorlog woort zoe 'nen oorlog bij volmach, d'n ierste kier tot de Kawwen Oorlog 'nen echten oorlog woort en d'n ierste kier tot de spanning ziech in Oos-Azië concentreerde.

't Lökde de Westerse tróppe veur 't tij in d'n oorlog te kiere. Vaanaof de slaag bij Pusan (september 1950) maakde 't VN-leger 'nen opmarsj nao 't noorde. Ze stopde ouch neet bij d'n 38e graod meh gónge door. Aon 't ind vaan 't jaor hadde de communiste allein nog get gebeed in 't noorde. Begin 1951 kierde de kanse weer, zeker toen communistisch China ziech in d'n oorlog mingde. 't Oosblok wis tot deep oonder d'n 38e breiddegraod door te stoete. Nao get hereuveringe door de westerse legers oontwikkelde ziech in 't midde vaan 1951 e stabiel froont, oongeveer in 't midde vaan 't land. In de twie jaor daonao woort nog bleujeteg gevochte mèt groete verleze aon allebei de kante, meh 't froont verplaotsde zich koelek nog. Op 27 juli 1953 sloot me daorum 'ne waopestèlstand.

'n Vrei woort noets geteikend, meh sindsdeen heet 't gein echte oorlogshandelinge tösse de twie len gegeve. In de staotspropaganda claimp Noord-Korea d'n oorlog te höbbe gewonne.

Oontwikkeling nao socialistisch model

Noord-Korea herstèlde ziech opvallend snel vaan de enorm sjaoj die d'n oorlog had gebrach. Door d'n handel mèt en hölp vaan de communistische naobers waor 't land in 1957 alweer trök op 't economisch niveau vaan 1949. De ganse jaore '60 had 't land 'ne groeten economische veursprunk op Zuid-Korea. Wel kaom Kim Il-sung al vrij snel in conflik mèt China en de Sovjetunie: zij perbeerde häöm aof te zètte es sterke maan vaan 't land. Door de sjäöring tösse 't China vaan Mao en de Sovjetunie vaan Chroesjtsjov vaanaof 1961 kós Kim de twie tegenein oetspeule. Heer oontwikkelde zoe ouch de Juche-ideologie vaan oonaofhenkelekheid. Poginge um ziech op te werpe es leier vaan de Neet-Geboonde Beweging mislökde umtot Noord-Korea toch väöls te sterk mèt 't Oosblok verboonde waor.

Verval

Vaanaof de jaore 1970 kierde de kanse. China begós ziech nao d'n doed vaan Mao ope te stèlle veur 't weste. In reactie dao-op kapde Kim de ban mèt China gooddeils door; sindsdeen waor de Sovjetunie d'n insegsten handelspartner vaan beteikenis. Intösse waor in Zuid-Korea 'n economisch woonder tot oontwikkeling gekoume: 't land oontwikkelde ziech vaan agrarisch oontwikkelingsland nao e land mèt westerse statuur en 'n democratisch bestèl. Dit waor e groet propagandanaodeil. 't Land raakde sterker en sterker in ziechzelf gekierd. Vaanaof 1987 begós de al stagnerende economie zelfs in te krimpe; dit perces woort versterk door 't oetereinvalle vaan de Sovjetunie. In 1994 storf Kim Il-sung aon 'nen attak.

Oonder Kim Jong-il

Ziene zoon Kim Jong-il volgde häöm op. Heer èrfden e land in groete probleme. Zienen ierste zörg waor evels veural 't behawwe vaan zien eige mach. Heer breide de mach vaan 't leger enorm oet en stèlden 't Songun-bewind in, wat 't leger ouch ideologisch op de ierste plaots stèlde. Oonderwijl verhoongerde zien bevolking. Dit waor trouwens neet gans de sjöld vaan 't rezjiem: natuurrampe zörgde midde jaore negenteg veur 'ne groeten hoongersnoed. Kim waor engsteg veur de internationaol gemeinsjap um hölp te vraoge, allein al umtot dat de Juche-ideologie zouw sjaoje.

Roond 't jaor 2000 verbeterde de relaties mèt 't weste get. Daankzij 't Zonnesjijnbeleid vaan de Zuid-Koreaanse president Kim Dae-jung woort de toen in de staotspropagande get mèlder. Ouch kóste aw lui, die door d'n oorlog vaanein gesjeie waore, ziech weer kort trökzien in korte oontmoetinge. Nao e paar jaor verhelde dat beleid weer. Woersjijnelek kaom d'n impuls door de Amerikaanse invasie in Irak. 't Noord-Koreaans bewind, door d'n Amerikaanse president Bush bij de 'As vaan 't Koed' ingedeild, vreesde tot de VS ouch hun zouw kinne aofzètte. In 2003 stapde Noord-Korea daorum oet 't non-proliferatieverdraag wat atoomwaopes verbeujt, en begós 't atoompreuve te hawwe.

Kim Jong-il had al jaore 'n slechte gezoondheid en storf ind 2011, wie z'ne pa aon 'nen hartaonval.

Oonder Kim Jong-un

Ziene opvolger woort neet Kim Jong-nam, ajdste zoon vaan Kim jong-il en langen tied ziene sjijnbaore favoriet, meh Kim Jong-un, haafbroor vaan Jong-nam en bij d'n doed vaan z'ne pa nog 'nen twinteger. Woernummers zien 't neet ins wieväöl mach 'r noe ech heet, en wieväöl vaan zie beleid heer zelf maak. 't Beleid vaan Noord-Korea woort in eder geval neet mèlder drop. Kim leet diverse concurrente executere, oonder wee zienen eige noonk. Kernpreuve en rakètteste gónge oonder häöm door. De spanninge mèt de VS lepe sterk op wie dao d'n impulsieve president Donald Trump aon de mach kaom; wijer es 'ne propaganda-oorlog kaom 't evels tot nog touw neet.