Laank Mestreechs

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Laank Mestreechs is ein vaan de twie groete variante vaan 't Mestreechs. Sprekers vaan 't Mestreechs zien 't treuver ins tot hun dialek twie variante kint: 't zoegenaomp Laank Mestreechs en wat me, bij gebrek aon e beter woord, Staanderdmestreechs of Kort Mestreechs zouw kinne neume. In de dialektelogie stoon dit soort variante bekind es sociaal dialekte oftewel e sociolek: dat wèl zègke, variante vaan 'n dialek of taol die bepaold weure door de maotsjappeleke positie vaan hun sprekers. Staanderdmestreechs weurt gesproke door lui die in Mestreech meistens gebore en getoge zien, mer soms zien 't ouch lui die 't ziech later eige höbbe gemaak umtot ze urges aanders in Belsj of Nederland zien opgegreujd of zelfs daoboete. De sprekers vaan dizze variant hure tot wat me op 't Nederlands 'de gegoede burgerij' nump. Ze höbbe meistens mie opleiing genote es lieger sjaol. Ze zien gruuts op hun dialek en ze zien vaan meining tot 't bewoord en kin blieve in de vörm boe in zie 't spreke. Ze zien dèks hiel kritisch euver 't verhollands Mestreechs vaan de jonger ginneratie. Hun kinder spreke däörum ouch meistens Staanderdmestreechs of Verhollands Mestreechs.

Laank Mestreechs weurt gesproke door lui die Mestreechs es mojertaol höbbe en die in Mestreech gebore en getoge zien. Ze hure tot de arbeidsklasse en höbbe meistens minder opleiing es sprekers vaan 't Staanderdmestreechs. Ouch hun kinder behawwe meistens dit sociolek. Hiel karakteristiek veur 't Laank Mestreechs is tot klinkers en twieklaanke get langer weure aongehawwe es 't Staanderdmestreechs. (wie in 't leedsje vaan Beppie Kraft: Mestreech is neet breeeiiid, meh laaaaank). Ouch weure väöl wäörd nasaal oetgesproke. 'ne Mestreechteneer hoof 't woord jao mer oet te spreke en 'nen aandere Mestreechteneer kin hure welke variant heer of zie sprik. 't Laank Mestreechs heet ouch bepaolde wäörd.

Versjillende wäörd, Laank Mestreechs en Staanderdmestreechs

Brak - Hoes
Boontram - Botram
Jenke - Kriete
Klawwe - Stele
Trampe - Stampe
Gegad - Gehad
Däög - Daog
Geëte - Gegete
Kenaar - Kenaal
Lachte - Lache

Ming-vörm vaan Laank en Kort Mestreechs

Laank Mestreechs heet in de gemeinte minder prestiesj es 't Staanderdmestreechs. Väöl luij numme 't sociolek zelfs 'plat' of 'ordinair'. Veur dialektologe is dizze variant evels eve interessant es Staanderdmestreechs en zeker neet minderwierdeg. Aofgezeen vaan de hei-bove geneumde variante zien dao ouch nog versjèllende ming-vörm vaan 't Mestreechs, boe-in d'n invlood vaan 't Staanderdnederlands of vaan aander Limbörgse dialekte ziech manifesteert. Väöl Mestreechtenere spreke allewijl volges Taolweitesjappers 'verhollands' Mestreechs. Umtot ze (beveurbeeld op sjaol of op hun wèrk) dèks allein Nederlands hure, zien ze geneig um Limbörgse wäörd door Nederlandse wäörd te vervaange. Ze zègke beveurbeeld, woensdag (i.p.v. goonsdeg), iets (i.p.v. get) of prettig (i.p.v. plezereg). Wat v'r allewijl kinne observere is tot dialekte aon de eine kant laankzaom staanderdisere tot ein Limbörgs en aon de aandere kant verhollandse. Al liekte die lètste beweging, de verhollandesiering heller te gaon es de algemeinieziering vaan 't Limbörgs. Bij die staanderdeziering vaan zoewel Laank es Kort Mestreechs spreek me vaan dialeknivelliering. Dialekte goon wie langer wie mie op ein liekene. Op dees meneer oontsteit 'n soort streektaol die door dialektologe ouch wel e regiolek weurt geneump, zoewie Hoppenbrouwers dat interduceerde in 1990. Es me inzoomp op 't Limbörgs, zeen v'r dat die staanderdiziering al hel geit in 't Mestreechs op ziech.

Laank Mestreechs in de Limbörgse literatuur

Vaan de twie variante heet 't Staanderdmestreech ummertouw de mieste aondach fekrege. 't Laank Mestreechs is in de literatuur verwaarloes, wat zoonder twiefel te make heet mèt 't feit tot 't minder prestiesj had en heet. In de awwer literatuur vinde v'r hei en dao opmèrkinge euver 't bestoon vaan dizze variant. Zoe sjrijf Stille in 1885 (Endepols, 1955, p. xxviii, noot 1):

'Somtijds wordt de a in woorden als: band, tand, hand, land, rand, pand, uitgesproken, alsof er aa stond. De mindere stand doet dit niet zelden.

In z'n Vademecum handelend over Maastrichtsch Dialect (1914) maak Coenraad Breuls oondersjeid tösse de beschaafde klasse en de lagere volksklassen:

Te Maastricht wordt het dialect niet door allen op dezelfde wijze uitgesproken. Het plat van de beschaafde klasse moge voor vreemdelingen, zoo als wel eens beweerd wordt, groote bekoring hebben, het plat van de lagere volksklassen, klagend, slepend heeft dat stellig niet. Zèk Bèèèèt, geiste mèèèèt nao taaaant? Nei...n Greet ieg hub geinen tiiiid.

Wäörd wie jao't en nein't weure door Breuls besjreve es 'uiterst beleefdheidsvorm' en es wäörd die in gebruuk zien bij de 'volksklasse', respectievelek de 'lagere klasse'. In z'nen Diksjenaer gief Endepols aon tot wäörd wie brand, hand, land en pand ouch es braand, haand, laand en paand kinne weure gespeld. Euver die verlenging zeet heer evels in 't veurwoord (p. xxviii):

De neiging bestaat ongetwijfeld de korte klinker a met sleept. [=sleeptoon] te verlengen tot lange. En men hoort dan ook inzonderheid in bepaalde sociale kringen niet drank, bank, hange, vange, enz. maar draank, baank, haange, vaange, ...

In 1961 sjreef Riet Lousberg 'n dokteraolscriptie veur de Universiteit vaan Nimwege mèt d'n titel De Taalsituatie in Maastricht en Eijsden. Dees scriptie behandelt de sociaol variatie in 't Mestreechs. Volges Lousberg is 't Laank Mestreechs d'n oersprunkeleke vörm en is 't Staanderdmestreechs jonger. Die studie is evels noets geplubiceerd. De mies recente besjrijving vaan 't Laank Mestreechs is te vinde in 'n artikel vaan Caroline Smits. Die besjrijving is evels neet hendeg betrouwbaar. 't Gief ouch väöl taolsjappers die de 'angs' höbbe (blijkbaar umtot ze 't Laank Mestreechs es 'n negatief versjijning zien) tot 't Laank Mestreechs vitaoler is es 't Staanderdmestreechs, umtot oet aandere dialekte en streektaole blijk tot 't sociolek vaan de lieger klas minder concurrentie heet, vaanweeg 't feit tot Nederlands, Ingels en aander Limbörgse dialekte 'n väöl kleiner rol bij de arbeidsklas späölt es bij de hoeger klasse.

Brón

- Verhaol vaan Eus Taol (2009, Flor Aarts