Duits
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Duutsj | ||
|---|---|---|
| Inheimse name: | Deutsch | |
| Gekald in: | * Duutsjland * Oasteriek * Zjweitserland * Belsj (Duutsjtalige Gemeinsjap) * Luxembörg * Liechtenstein * Frankriek (Elzas) * Italië (Zuud-Tirol) * Daenemarke (Zuud-Jutland) * Door emigrante in Namibië, Vereinigde Sjtate, Zuud-Amerika en Oas-Europa | |
| Classificatie: | Indo-Europees Germaans Wes-Germaans Hoegduutsj Duutsj | |
| Aantal sjpraekers: | 101 mieljoon vaan gebuurde, 80 mieljoon es vreem taol | |
| Cónservatiegraod: | neet bedreig | |
| Officieel taal: | Alle bovegeneumde leng plus de Europese Unie, Brazilië en Vaticaansjtad, behalve in Frankriek woa allein Alemannisch (neet Sjtaandert-Duutsj) officieel ies | |
| ISO-639-code: | en, en, eng | |
Duits (in aander dialekte: Duutsj, Dutsj of Pruus) is de cultuurtaol vaan Duitsland, Oosteriek, 't groetste deil vaan Zwitserland en de Duutsjtalige Gemeensjap van Belsj. Dees standerdtaol is gebaseerd op de Hoegfrankische dialekte, die gesproke weure in Zuid-Hessen, Zuid-Thüringen en Noord-Beiere. De stad Eisenach, boe Martin Luther de Biebel in 't Duits vertaold heet, ligk ouch in dat gebeed.
't Staandertduits weurt allewijl dèks Hoegduits geneump, wijl dat vaan oerspronk inkel 'n verwiezing is nao de Duitse dialekte vaan Beiere en Oesteriek.
In brei zin is Duits de naom veur 't complex vaan Wes-Germaanse dialekte en streiktaole die in geneumde len, meh ouch in Holland en Vlaandere ligke. Nao de lèste weurt gewoenlik neet mèt de term Duits verweze. Allewel tot 't begrip Duits door de moderne tendens, streiktaole mie en mie es apaarte taole te beneume, e smaller begrip gewore-n is, en dus minder sprekers heet gekrege, blijf 't meenstens de cultuurtaol veur hoonderd miljoen minse.
Tot aon de Twiede Wereldoorlog waor Duits de cultuurtaol vaan Zuidoost-Lèmburg. Oonder aandere daoraon dank 't dialek vaan Kèrkraoj en Vols zien väöl Duitse wäörd.
Duits is vaan aajdsher eine vaan de belaangriekste taole vaan Europa. Same mèt Ingels en Frans, is Duits eine vaan de drei officieel taole vaan de Europese Unie.
Grammair
[bewirk | brón bewèrke]'t Duits heet veer naomvalle, zjuus wie 't Ieslands. Dit zien: nominatief, genetief, datief en accusatief. Lidwäörd weure nao naomval en geslach verboge. De oetgeng veur de bijvogeleke naomwäörd die e lidwoord of e veurnaomwoord volge, zien gemekelek te oonthawwe mèt 't zoegenaomp stoolmodel:
| Naomval | Mannelek | Vrouwelek | Oonzijig | Miervawd |
|---|---|---|---|---|
| Nominatief | -e | -e | -e | -en |
| Genetief | -en | -en | -en | -en |
| Datief | -en | -en | -en | -en |
| Accusatief | -en | -e | -e | -en |
Verwante streektaole en dialekte
[bewirk | brón bewèrke]Welke streektaole mie zien verwant mèt 't Duits en welke mie mèt 't Nederlands, is dèks meuilek te zègke. Hei volge 'n aontal belaangriek streektaole in 't allewijl Duitsland en Oosteriek.
Brandebörgs - Hoegalemannisch - Hoegpruusj - Hoegsaksisch - Hoogsalemannisch - Lausitzisch-Neumärkisch- Lotharings-Frankisch - Mecklenbörgs-Voorpommers - Middelalemannisch - Middelhessisch - Middelbeiers - Middelpommers - Mozelfrankisch - Nederalemannisch - Nederpruusj - Noordbeiers - Noordnederduits - Nordobersächsisch - Nordhessisch - Oosfaals - Oosfrankisch - Ooshessisch - Oospommers - Rienfrankisch - Ripuarisch - Silezisch-Duits - Thürings - Wesfaals - Zuid-Beiers - Zuid-Frankisch - Zwabisch