Arabisch sjrif

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

ʾal-ʿarabiyya(h) العربية, 'de Arabische taol', gesjreve in 't Arabisch sjrif.

't Arabisch sjrif is eint vaan de mies gebruukde sjrifsoorte op de wereld. 't Weurt, wie mie Semitische sjrifte, vaan rechs nao links gesjreve en heet 't karakter vaan 'n abjad (consonantesjrif), allewel tot me in de loup vaan de iewe lang klinkers wel is goon sjrieve. 't Arabisch sjrif woort in de loup vaan 't ierste millennium veur en nao Christus oontwikkeld oet verwante sjrifte veur de Arabische taol te sjrieve. Nao 't begin vaan de Arabisch-islamitische expansie woort 't sjrif verfiend um de taol perceizer te kinne opsjrieve. Ouch begós me 't sjrif veur aander taole te gebruke, e gebruuk wat bekind steit es ajami. Allewijl weurt 't boete 't Arabisch oonder mie gebruuk veur 't Perzisch, 't Pasjtoe en 't Urdu. Aander taole gebruke 't Arabisch sjrif neve aander sjrifte, beveurbeeld Koerdisch en Azerbeidzjaans. Vreuger waor 't ouch gebruuk veur aander taole in d'n islamitische wereld, in 't bezunder 't Turks. 't Arabisch sjrif is, vreuger get mie es noe, sterk mèt de islamitische identiteit verboonde en lient ziech good veur kalligrafie.

Oontstoon en vaslègking

Prehistorie en veur-islamitischen tied

Aajd-Noord-Arabische inscriptie in 't Safaïtisch sjrif, eint vaan de Zuid-Arabische sjrifte die veur dees taol woorte gebruuk.

Al vaanaof d'n achsten iew veur Christus woort 't Aajd-Noord-Arabisch vasgelag. Dat gebäörde in diverse sjrifte, die aonzenelek vaanein versjèlde meh wel twie dinger gemein hadde: 't waore consonantsjrifte en ze waore gebaseerd op 't Sinaïsjrif, wat oetindelek weer trökgóng op de Egyptische hiërogliefe. Dees gróp sjrifte neump me de Zuid-Semitische sjrifte; ze woorte ouch veur 't Aajd-Zuid-Arabisch gebruuk (wat 'n verwante, meh aander taol is). 't Corpus besteit allein oet inscrpties die veur 't groetste deil zier kort zien; de tekste zien evels vaan groet taolkundeg belaank.

Later evels kaom e noordeleker sjrif in gebruuk: 't Nabatees sjrif. Dit is 'ne variant vaan 't Aramees sjrif wie dat veur de diverse vörm vaan de Aramese taol woort gebruuk. Dees taol deende es lingua franca in de Levant en Mesopotamië. De Arabiere kaome woersjijnelek demèt in contak via 't keuninkriek Petra in 't huieg Jordanië, 'n noordeleke kolonie boe ouch kinnes vaan 't Aramees vereis waor. In Petra sjreef me Aramees, meh Arabischen invlood in de inscripties tuint tot de heersers hun oersprunkeleke taol neet hadde opgegeve. Arameestaolege inscripties vaan dit typ vint me ouch zuieleker in Arabië.

Hiel laankzaamaon begós dit sjrif mèt de aw Zuid-Semitische sjrifte te concurrere. Ein vaan de ierste Arabischtaolege inscripties in dit sjrif vint me in Zabad (Syrië) en stamp oet 't jaor 512. 't Is 'n trilingue in 't Grieks, 't Syrisch (Aramees) en 't Arabisch. D'n euvergaank vaan 't Nabatees nao 't Arabisch sjrif hingk same mèt 't touwnummend gebruuk vaan cursief lèttervörm: de lètters weure gestileerd en veur e groet deil aonein gesjreve.

Vaanaof de islamitische expansie

PERF 558, d'n ajdste bewoerden Arabische papyrus, mèt al 'n opmerkelek oontwikkeld Arabisch sjrif.

Koranfragmint oet d'n achsten of negenden iew in Koefisch sjrif. De vocaole weure es roej punte oetgedrök.

Nao 't oontstoon vaan d'n islam - wat me traditioneel vasstèlt op 622, 't jaor vaan d'n hidjra - begóste de zoezjus bekierde Arabere aon 'n serie groete vereuveringstochte die ze binne koelek 'nen iew vaan Spaanje tot in Perzië brachte. Dit zörgde ouch veur 'n groete verspreiing vaan de Arabische taol, die sterk in prestiesj touwnaom en vaan 'n moondeling cultuur op 'n sjrifcultuur euvergong. Alleriers móste de nui bekierde lui de Koran kinne leze, dee volop gekopieerd woort. Ouch in wereldleke zakes woort de taol evels väöl mie opgesjreve es vreuger. D'n ierste papyrus in 't Arabisch (PERF 558) dateert vaan zevenden iew en is e twietaoleg (Arabisch-Grieks) documint oet Heracleopolis (Egypte). De cursieve vörm vaan de lètters verraojt evels wel tot 't alfabèt al ieder op papyrus woort gebruuk.

In sommege gevalle verspreide de Arabische taol ziech snelder es 't sjrif. In de Vröchbaar Haafmaon woort 't al gaw de nuie lingua franca in plats vaan 't Aramees, meh gebruukde me 't beter bekind Aramees alfabèt um de taol te sjrieve. Later woort deen trend umgekierd: aander taole in islamitisch gebeed woorte ummer mie mèt Arabische lètters gesjreve. Dit begós roond 't jaor 800 mèt 't Perzisch (zuug oonder).

't Sjrif had evels mèt groete probleme te kaampe. Um te beginne heet 't (klassiek) Arabisch 28 consonante. De 22 lètters vaan de Aramese alfabètte waore dus neet touwreikend. Es gevolg heivaan gebruukde 't Arabisch dezelfde lètters veur versjèllende foneme. Dat leide soms tot dobbelzinnege situaties. Dit woort nog verergerd door 't cursief karakter wat 't sjrif had gekrege: lètters waore ummer mie opein goon liekene. De belaange waore groet, veural bij 't leze vaan de Koran. Vaan e heileg book verwachde me neet tot de zinne op mie es ein meneer kóste weure geleze. Veur neet-Arabere waor 't opleze vaan de Koran al gaaroet neet te doen: me mós de taol wel zier good kinne um zoonder meujte de zjuste lètter te pakke en ouch de zjuste vocaole in te völle.

Um noe die probleme op te losse, besloot me punte bove en oonder de lètters te zètte. Zoe kós me opein liekende lètters oeterein hawwe en lètters die veur twie foneme stoonte oetsplitse. Me zuut 't gebruuk vaan die punte al hiel vreug trök, zelfs al in 't bove geneump PERF 558. De touwgeveugde puntsjes weure in 't Arabisch ʾiʿǧām إعجام geneump. 't Oetsjrieve vaan vocaole waor problematischer en brach mie discussie mèt ziech mèt. Hei en dao gebruukde me al leesmojers, voortgekoume oet zwake wortelconsonante die ieder nog woorte oetgesproke meh in de zevenden iew neet mie. Dao-oet oontwikkelde ziech 't gebruuk vaan drei lètter veur lang klinkers. Veur de korte woorte nui teikes bedach; iers ouch puntsjes, meh umtot dat te väöl leek op de punte die lètters oeterein móste hawwe, gebruukde me aander teikes. Tegeliek woorte teikes verzonne veur de naomvalsoetgeng, die aanders neet worte gesjreve. Ouch woort d'n hamza ingeveurd (zuug oonder). Aon 't ind vaan d'n achsten iew, in de han vaan al-Farahidi, bereikde 't Arabisch sjrif de vörm dee 't noe heet.

't Systeem vaan punte woort astrein algemein ingeveurd. Arabisch sjrif zoonder punte bleef nog wel e tiedsje bestoon; dit steit bekind es rasm رسم ('sjets'). De vocaolteikes voonte boete de Koran koelek ingaank en zien ouch noe nog oongebrukelek.

't Sjrif

De 28 lètters

Arabische lètters kinne in veer vörm bestoon: de beginvörm, de middevöm, d'n indvörm en de losse vörm. Al nao gelaank wel of gein lètter deveur of drachter kump, kin 't uterlek vaan lètters nog hendeg versjèlle. Sommege lètters weure neet mèt de volgende doorverboonde; die kinne allein 'nen indvörm en 'ne losse vörm. Es zoe'n lètter midde in e woord optrejt, versjijnt de volgende lètter, zoonder spatie, weer in ziene beginvörm.

Traditioneel kinne de lètters ouch cieferweerde höbbe, wie dat ouch mèt väöl verwante (inclusief 't Grieks sjrif) weurt of woort gedoon. Sinds de inveuring vaan de Hindoe-Arabische ciefers is dit gebruuk sterk verminderd. Ouch de later touwgeveugde lètters kinne veur getalle stoon. De cieferweerdes zien in d'n tabel opgenome.

De oetspraokweerdes gelle veur 't Klassiek Arabisch en 't Modern Standaard Arabisch. Zuug veur details euver de oetspraok ouch Arabisch – Klaanklier.

Naom	Vörm				Weerde		Ciefer- weerde	Aofkums en opmerkinge
	ind	midde	begin	los	IPA	DIN
ʾalif ألف	ـا		ا		/ʔ/, /æː/	ʾ, ā	1	Vaan Nabatese lètter alef (). Oersprunkelek allein consonant; in modern Arabisch nog mer hiel beperk (zuug oonder). Klaank es vocaol hingk sterk aof vaan fonemische umgeving; kin ouch wie [aː] of [ɑː] klinke.
bāʾ باء	ـب	ـبـ	بـ	ب	/b/	b	2	Vaan Nabatese lètter beth ().
tāʾ تاء	ـت	ـتـ	تـ	ت	/t/	t	400	Vaan Nabatese lètter taw/tah ().
ṯāʾ ثاء	ـث	ـثـ	ثـ	ث	/θ/	ṯ	500	Lètter tāʾ mèt extra puntsje. Bestoont neet in 't Nabatees sjrif.
ǧīm جيم	ـج	ـجـ	جـ	ج	/d͡ʒ/, /ʒ/, /g/	ǧ	3	Vaan Nabatese lètter gamal of gim (). Oersprunkeleke oetspraok /gj/. Dèks es j, soms es g getranscribeerd. De oetspraok /g/ kump veural in Egypte veur.
ḥāʾ حاء	ـح	ـحـ	حـ	ح	/ħ/	ḥ	8	Vaan Nabatese lètter heh ().
ẖāʾ خاء	ـخ	ـخـ	خـ	خ	/x/	ẖ	600	Lètter ḥāʾ mèt puntsje debove.
dāl دال	ـد		د		/d/	d	4	Vaan Nabatese lètter dalath/dal ().
ḏāl ذال	ـذ		ذ		/ð/	ḏ	700	Lètter dāl mèt puntsje debove.
rāʾ راء	ـر		ر		/r/	r	200	Vaan Nabatese lètter resj/raa ().
zāy زاي	ـز		ز		/z/	z	7	Vaan Nabatese lètter zajn ().
sīn سين	ـس	ـسـ	سـ	س	/s/	s	60	Vaan Nabatese lètter sin (). De lètter dreug de cieferweerde vaan de Nabatese simkath, die 't Arabisch alfabèt neet heet euvergepak.
šīn شين	ـش	ـشـ	شـ	ش	/ʃ/	š	300	Lètter sīn mèt drei puntsjes. De verwarring euver diverse lètters mèt sisklaanke waor algemein; ouch in 't Hebreeuws sjrif kós ze oersprunkelek veur allebei stoon en ouch dao weure ze mèt puntsjes oetereingehawwe. Dreug de cieferweerde vaan de Nabatese sin.
ṣād صاد	ـص	ـصـ	صـ	ص	/sˤ/	ṣ	90	Vaan Nabatese lètter sad'e ().
ḍād ضاد	ـض	ـضـ	ضـ	ض	/dˤ/	ḍ	800	Lètter ṣād mèt puntsje debove.
ṭāʾ طاء	ـط	ـطـ	طـ	ط	/tˤ/	ṭ	9	Vaan Nabatese lètter teth ().
ẓāʾ ظاء	ـظ	ـظـ	ظـ	ظ	/ðˤ ~ zˤ/	ẓ	900	Lètter ṭāʾ mèt puntsje debove. De oetspraok /ðˤ/ weurt gepriffereerd.
ʿayn عين	ـع	ـعـ	عـ	ع	/ʕ/	ʿ	70	Vaan Nabatese lètter ein (). Weurt dèks zoe verzwaak tot heer op 'ne klinker geit liekene.
ġayn غين	ـغ	ـغـ	غـ	غ	/ɣ ~ ʁ/	ġ	1.000	Lètter ʿayn mèt puntsje debove. Klaank kump euverein mèt Mestreechse r.
fāʾ فاء	ـف	ـفـ	فـ	ف	/f/	f	80	Vaan Nabatese lètter pe (). Steit in de Noord-Semitische taole (dèks) veur de klaank /p/, dee in 't Arabisch neet besteit.
qāf قاف	ـق	ـقـ	قـ	ق	/q/	q	100	Vaan Nabatese lètter qoph ().
kāf كاف	ـك	ـكـ	كـ	ك	/k/	k	20	Vaan Nabatese lètter kaph ().
lām لام	ـل	ـلـ	لـ	ل	/l/	l	30	Vaan Nabatese lètter lamadh/lam ().
mīm ميم	ـم	ـمـ	مـ	م	/m/	m	40	Vaan Nabatese lètter mem ().
nūn نون	ـن	ـنـ	نـ	ن	/n/	n	50	Vaan Nabatese lètter noen ().
hāʾ هاء	ـه	ـهـ	هـ	ه	/h/	h	5	Vaan Nabatese lètter he ().
wāw واو	ـو		و		/w/, /uː/	w, ū	6	Vaan Nabatese lètter waw (). Oersprunkelek allein consonant.
yāʾ ياء	ـي	ـيـ	يـ	ي	/j/, /iː/	y, ī	10	Vaan Nabatese lètter jodh/ja (). Oersprunkelek allein consonant. Oersprunkelek gein punte op 't ind; zuug oonder.

Dit is de volgorde wie me ze in de Arabische wereld algemein aonhèlt in dictionaire en aander werke boe wäörd op volgorde mote weure gezat (al deeg me dat in de Maghreb vreuger e klei bitteke aanders). Me sprik vaan hiǧāʾī هجائي. Wie me aon de cieferweerdes kin zien, heel me vreuger 'n aander volgorde aon: de 22 geèrfde lètters stoonte in de volgorde wie me ze oongeveer oet aander alfabètte kint (Hebreeuws en Syrisch sjrif, Grieks sjrif, Latiens sjrif) en de zès nui lètters stoonte achteraon. Dees traditioneel volgorde neump me ʾabǧadī أبجدي.

Bezunder lèttervörm

Trejje de lām en d'n ʾalif achterein op, daan weurt die combinatie neet gesjreve es *لـا, meh es لا. Dees ligatuur kump in 't Arabisch väöl veur, neet in 't minste los: 't bijwoord لا lā beteikent 'neet'.

De yāʾ heet 'ne variant zoonder punte in d'n indvörm en losse vörm: ى. In verzörg Arabisch, ouch in 't handsjrif, weurt dee allein gebruuk wienie 'r 't foneem ā weergief ('n euverbliefsel vaan 't leesmojersysteem). In de praktijk vint me häöm evels ouch veur de ī of y.

Väöl wäörd indege op 'n tāʾ marbūṭa(h) تاء مربوطة (lètterkek 'verboonde tāʾ'). 't Geit um (miestal vrouweleke) zelfstendege naomwäörd, bijvogeleke naomwäörd bij e vrouwelek woord en tèlwäörd bij e mannelek (!) woord. De tāʾ marbūṭa(h) is 'n hāʾ mèt de twie puntsjes vaan de tāʾ debove: ة. Op plaotse boe dees lètter steit, kloonk oersprunkelek gewoen 'n [t], meh al in 't Klassiek Arabisch waor die tot 'n [h] gereduceerd. (In modern Arabisch sprik me häöm miestal gaaroet neet mie oet en indeg dat woord gewoen op 'n -a.) Es dao evels nog get op volg, beveurbeeld 'ne naomvalsoetgaank, daan weurt die [t] wel oetgesproke. Zoe leus me 't woord وردة 'roes' in contextuele vörm es wardatun, wardatin of wardatan, meh in pausaole vörm (veur 'n spreekpauze) es warda(h).

Spelling gebaseerd op pausaol oetspraok

In 't Klassiek Arabisch en Modern Standaard Arabisch besteit e versjèl tösse contextueel oetspraok en pausaol oetspraok. Dat wèlt zègke tot sommege lètters aon 't ind verdwijne es op 't woord 'n spreekpauze volg, dewijl soms aon 't begin vaan e woord zjus get debij kump es daoveur 'n pauze vèlt. De mieste lètters die oetvalle zien korte vocaole, die toch al neet weure gesjreve. Soms is 't versjèl evels groeter, veural wienie ganse naomvalsoetgeng verdwijne. E veurbeeld zuut me heibove al mèt 't woord وردة warda(h).

't Gebruuk vaan diverse diakritische teikes stèlt de lezer in staot um toch de contexvörm te leze.

Diakritische teikes

Wie bove gezag woorte in de iewe nao de islamitische expansie diakritische teikes ingeveurd, um de oetspraok vaan 't Arabisch oondobbelzinneg weer te geve. Dit heet veur de volgende extra teikes bovenop de 28 lètters gezörg:

D'n hamza

Oersprunkelek deende de ʾalif um de glottisslaag weer te geve (zuug bove). Nao de hervörminge kraog ze de functie vaan lang ā debij. Dat waor neet 't insegste wat veur verwarring zörgde. Me dink tot in de zevenden iew de glottisslaag es foneem al aon 't verdwijne waor, entans in 't dialek vaan Mekka. Heer kós beveurbeeld veur de verlenging vaan de veurgoonde klinker zörge; dit verklaort zien veraandering vaan functie.

Wie daan ouch, de Arabische grammatici voonte 't nujeg de glottisslaag, in hun taol bekind es hamz همز (spreek oet 'hemz'), 'n eige teike te geve um aon alle verwarring 'n ind te make. Dit teike neump me d'n hamza(h) همزة en zuut zoe oet: ء.

Dezen hamza kin op versjèllende menere weure ingeveug. Ierstens kin heer los veurkoume; 't is daan de facto de 29e lètter vaan 't Arabisch alfabèt. Dit deit me es d'n hamz de lèste klaank vaan 't woord is: مرء marʾ 'mins'. Wijer veurbeelder zuut me heibove, bij de diverse lètternaome. In sommege gevalle kin heer ouch midde in e woord los stoon.

Op de mieste aander plaotse heet d'n hamza 'nen dreger nujeg. Dat kin de ʾalif (أ إ), de wāw (ؤ) of de yāʾ zoonder punte (ئ) zien. Aon 't begin vaan e woord is 't ummer 'nen ʾalif. Es de klinker dee drop volg 'n a of 'n u is, steit d'n hamza op de lètter; is de volgende klaank 'n i, daan kump d'n hamza oonder de lètter.

Midde in e woord kin d'n hamza op alle drei veurkoume. De keus hingk aof vaan welke klinker(s) deroond stoon: bij 'n a-klaank weurt snelder veur 'n ʾalif gekoze, bij 'n i-klaank veur 'n yāʾ, bij 'n u-klaank veur 'n wāw.

Nota bene:

• 'n Lètter die es hamza-dreger deent, heet neet tegeliek nog 'n functie. Me moot dus veur 'n ؤ gein w of ū leze. Es die nog in de buurt steit, kinne twie of zelfs drei dezelfde lètters achterein stoon: يؤوون yuʾwūna 'zij beeje oonderdaak'. De ierste wāw is hamza-dreger, de twiede is consonant en de daarde lange vocaol.
• De hamza huurt allein te weure gesjreve es 'r fonemisch is. Es deil vaan 'n hölpconstructie weurt in good Arabisch allein 'n ʾalif gebruuk. Hölpconstructies, beginnend mèt 'ne glottisslaag + klinker, zien gemeind um e woord neet mèt twie consonante te doen beginne (dat kin neet volgens de Arabische klaanklier) en verdwijne es 't woord daoveur op 'ne klinker indeg. Zoe is 't استعرف ʾistaʿrafa 'heer naom woer', meh واستعرف wa-staʿrafa 'en heer naom woer'. (De ʾalif blijf daan wel stoon.) Dit zuut me hiel dèks bij 't lidwoord: القمر ʾal-qamar 'de maon', meh شرق القمر šaraqa l-qamar 'de maon kaom op'. Zoe'n ʾalif veur 'n hölpconstructie neump me 'n ʾalif al-waṣl ألف الوصل.
• Es 't woord mèt 'nen hamz begint en daonao kump 'n ī of ū, maag d'n hamza gesjreve weure, meh dat hoof neet. Daorum إيمان of ايمان ʾīmān 'geluif'.
• Bij partikele die aon 't woord weure vasgesjreve blijf de begin-hamza gewoon stoon. Zoedoende kin me ouch binnenin e woord إ leze boe me aanders ئ zouw verwachte: الإيمان ʾal-ʾīmān '`t geluif'.

De dobbel ʾalif

'n Wijer regel is tot de ʾalif neet twie kier achterein maag veurkoume. Begint e woord mèt ʾā-, daan sjrijf me ein ʾalif mèt 'ne striep debove: ﺁ. 'nen Hamza weurt neet gesjreve. In 't Arabisch neump me dees combinatie ʾalif madda(h) ألف مدة.

Vocaol-, geminatie- en nunatieteikes

Korte klinkers weure neet in lètters oetgedrök, meh 't gief wel de meugelekheid veur ze te sjrieve. Daoveur weurt op of oonder de veurgoonde lètter e diakritisch teike gezat, in 't Arabisch bekind es ḥarakā(h) حركاة (lètterlek 'beweginge', ouch 'klinkers'). Volgens de Arabische klaanklier kin e woord noets mèt 'ne vocaol beginne; edere vocaol zal daorum nao 'ne consonant koume, en dus nao 'n oetgesjreve lètter boe 't teike op kin stoon.

Veur de a gebruuk me e striepke bove de lètter, in 't Arabisch bekind es fatḥa(h) فتحة (lètterlek 'opener').

• Veurbeeld: دَرَسَ darasa 'heer studeerde'.

Veur de i gebruuk me e striepke oonder de lètter, wat kasra(h) كسرة ('breker') weurt geneump.

• Veurbeeld: قِسْتِ qisti 'diech (v.) maots'.

Veur de u gebruuk me 'n klein wāw bove de lètter, Arabische naom ḍamma(h) ضمة ('umerming').

• Veurbeeld: يُكْتُبُ yuktubu 'heer sjrijf'.

Kump nao 'n lètter geine klinker, daan sjrijf me bove dee lètter e rundsje, bekind es sukūn سكون ('stèlte'). In de twie bovestoonde veurbeelder kump de sukun al veur.

Kump nao 'ne consonant 'ne lange klinker, dee dus al in 't sjrif steit oetgesjreve, daan is e vocaolteike toch vereis. Op de lètter dee de klinkerweerde heet steit daan niks.

• Veurbeeld: صَدِيقِي ṣadīqī ('m'ne vrund'). Aon de twie lang ī`s, weergegeve door de yāʾ, geit 'ne klinker mèt kasrah veuraof.

In sommege gevalle weurt ouch de lang ā neet es lètter oetgesjreve. Dit kin 'n euverbliefsel zien vaan 't awwer Arabisch. In gevocaliseerd sjrif trejt de ʾalif daan es vocaolteike op. Dit teike neump me ʾalif ẖanğariyya(h) ألف خنجرية ('dolk-a').

• Veurbeelder: هٰذَا hāḏā 'deze'; لٰكِنْ lākin 'meh'.
• In de Koran kump dit nog väöl dèkser veur: يَوْمَ الْقِيٰمَةِ yawma l-qiyāmati ('op d'n Daag des Oerdeils'; lètt. 'op d'n daag vaan de wederopstanding').

Ouch de verdöbbeling vaan 'ne consonant, e zoegeneump geminaot, kin weure oetgedrök. Dat gebäört mèt e teike wat e bitteke op de Griekse klein lètter omega liekent en šadda(h) شدة ('verlenging') weurt geneump. Geminaote koume in 't Arabisch väöl veur en kinne op de beteikenis vaan e woord groeten invlood höbbe. Bovenop de šadda(h) kump daan ouch nog 't vereis vocaolteike.

• Veurbeeld: شَدَّة šadda(h) (verlènging').

Tot slot gief 't nog drei teikes veur de nunatie (Arabisch tanwīn تنوين). Arabische wäörd kinne nao naomval verboge weure; es dat in de staot vaan oonbepaoldheid gebäört, indege de mieste wäörd op -un (nominatief), -in (genitief) of -an (accusatief). Die oetgeng weure in gewoen sjrif neet oetgesjreve (zuug bove). In gevocaliseerd sjrif evels gief 't daoveur speciaol teikes, die zien aofgeleid vaan de vocaolteikes. Zuug Arabische grammair veur mie details.

• Veurbeeld: سَلَامٌ salāmun, سَلَامٍ salāmin, سَلَامًا salāman; pausaol salām en salāman ('vrei').
• Aander veurbeeld: وَرْدَةٌ wardatun, وَرْدَةٍ wardatin, وَرْدَةً wardatan, pausaol warda(h) ('roes') in alle naomvalle.

Nota bene

De vocaolteikes, nunatieteikes en šadda liet me gemeinelek weg. In de volgende gevalle weure ze wel gebruuk:

• In de Koran. Dao mage ze sinds jaor en daag neet oontbreke: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيْمِ bi-smi-llāhi r-raḥmāni r-raḥīmi ('in naom vaan God, de barmhertegste, de genaodegste'; Koran 1:1);
• Es de Koran geciteerd weurt in 'n aander werk. Neet verpliech, wel gewaardeerd;
• In klassieke Arabische poëzie, die me vleujend moot kinne opleze;
• Um dobbelzinnege situaties oet de weeg te goon;
• In dictionaire;
• In kinderbeuk en lierbeuk;
• In 't woord اللّٰه ʾallāh ('God'). Ouch hei is 't de facto verpliech; Arabische lèttertypes höbbe es regel 'n apaarte ligatuur veur 'Allah' (ﷲ) um neet mèt touwgeveugde vocaolteikes te mote wèrke. Lèt ouch op 't gebruuk vaan de ʾalif ẖanğariyyah hei.

Aander spèllingskwesties

Arabische wäörd kinne bij definitie neet oet mer ein lètter bestoon. Es gevolg daovaan weure väöl lexicaol eleminte die veer es woord zouwe zien, aon 't volgend woord vasgesjreve. Dit gelt beveurbeeld veur و wa ('en'), بbi ('in') en ف fi ('bij'). Ouch 't lidwoord weurt aon 't volgend woord vasgesjreve: بالمصر bi-l-miṣri ('in Egypte'). In de transcriptie weure, wie me kin zien, zoe'n eleminte mèt e koppelteike vaanein gesjeie.

't Lidwoord weurt trouwens ummer es ال gesjreve, ouch es 't neet wie (ʾa)l klink. Diverse lètters zörge veur regressief assimilatie vaan de l; d.w.z. dat de l vaan 't lidwoord ziech aon de ierste lètter vaan 't volgend woord aonpas. Dat weurt evels neet oetgesjreve. Lètters boe dat bij gebäört neump me 'zonnelètters' (ḥurūfun šamsiyyatun حروف شمسية), lètters die 't lidwoord neet aontaste heite 'maonlètters' (ḥurūfun qamariyyatun حروف قمرية). Me neump ze zoe umtot 't woord الشمس (ʾa)š-šams 'de zon' die assimilatie wel op gaank bringk, en 't woord القر (ʾa)l-qamar 'de maon' neet. In gevocaliseerd sjrif weurt bij zonnelètters de lām vaan 't lidwoord genegeerd, en krijg de ierste lètter vaan 't naomwoord zelf 'ne šaddah: اَلشَّمْسُ.

Ietot 't Arabisch consequent alle lang vocaole góng oetsjrieve, gebruukden 't e leesmojersysteem. Umtot 't Arabisch evels ouch zwake wortelconsonante kint, woort es leesmojer dèks gewoen de lètter gekoze dee dao vreuger had gekloonke. Noe nog weurt de klaank ā op 't ind dèks gesjreve mèt 'n yāʾ zoonder punte: أتى ʾatā ('heer kaom') moot oersprunkelek es *ʾataya höbbe gekloonke. Vreuger waor dit systeem wijer verbreid. Noe nog gief 't veur 't woord ṣalā(h), Aajd-Arabisch *ṣalawat, twie spellinge: صلاة (de gewoen spelling) en صلوة (de historische spelling). Foute in de oetspraok kin me ouch hei veurkoume door vocaolteikes: صَلَوة (de wāw heet gei vocaolteike en moot es leesmojer weure opgevat).

Mannelek wäörd in 't inkelvoud en gebroke miervoud (zuug Arabische grammair) indege in d'n accusatief miestal op -an, zoewel in de contextueel es in de pausaol oetspraok. Toch sjrijf me daoveur gein nūn, meh wel 'n ʾalif: رجلا, lees raǧulan ('maan' (acc.). Dit kump doortot me in 't Aajd-Arabisch op die plaots raǧulā zag. Die oetspraok vint me noe soms nog in de klassieke poëzie, meh noets daoboete (ouch neet in de Koran!).

In bepaolde werkwoordsvörm heet de ʾalif op 't ind gein fonetische functie mie. 't Geit um de daarde persoen mannelek miervoud vaan de verleien tied: فعلوا faʿalū ('zij dege'). Op ein inkel plaots kump 'n wāw zoonder fonetische weerde veur: in de persoensnaom عمرو ʿamr(un). De wāw deent hei allein mer um de naom oeterein te hawwe mèt عمر ʿumar(u), dee väöl dèkser veurkump.

Transcriptie en transliteratie

De transcriptie vaan Arabische teks nao aander sjrifte lievert neet wieneg probleme op. De Arabische taol kint diverse klaanke die in de mieste taole neet veurkoume, en maak soms versjèlle die 'n neet-spreker koelek huurt (beveurbeeld tösse de emfatische ص en de neet-emfatische س, die (beveurbeeld) in 'n gewoen Limbörgse transcriptie allebei wie <s> zouwe weure gesjreve. Zelfs 't Internationaol Fonetisch Alfabet is neet ummer gans aongeweze um die versjèlle weer te geve. Veur ṣād en sīn gebruuk me 'tzelfde teike; allein 'n diacritische touwveuging kin die twie foneme oeterein hawwe (/sˤ/ tegeneuver /s/). Daotegeneuver steit weer 'n groete variatie in teikes die me veur de ʾalif kin gebruke: die kin klinke wie [æː], [aː] of [ɑː], meh in de logica vaan 't Arabisch zien dat variante vaan 'tzelfde foneem.

Arabiste gebruke daorum e systeem wat de klaanke vaan de taol weergief volgens 't princiep 'ei foneem, ein lètter'. Dit systeem woort in 1982 gecodificeerd es DIN 31635, meh is al väöl awwer: 't kump oersprunkelek vaan 't DMG (Deutsche Morgenländische Gesellschaft) en woort in 1935 op 't Internationaol Oriëntalistecongres in Roeme aongenome. Zoewel in 1935 es in 1982 zien klein veraanderinge in 't systeem aongebrach. DIN 31635 kinmerk ziech door de puntsjes oonder de emfatische lètters, door 't gebruuk vaan macrons veur lang vocaole en door de speciaol teikes ʾ en ʿ veur respectievelek ʾalif en ʿayn. Veur 1982 deeg me dat mèt apostrofe (ʼ en ʻ); dat zuut me ouch noe nog dèks, meh kin veur verwarring zörge. De ǧīm weurt es ǧ gesjreve; heimèt laot me de weerde vaan deze klaank in 't midde. 't Ieder gebruuk teike j, wat me ouch noe nog väöl zuut, suggereerde sterk tot [d͡ʒ] de zjuste oetspraok waor (zuug bove). Hooflètters, die 't Arabisch sjrif ouch neet kint, weure neet gebruuk. 'n Wijer conventie is tot me de DIN 31635-transcriptie mèt vètte lètters sjrijf. Veur 't sjrieve vaan Arabische dialekte weurt 't systeem dèks oetgebreid mèt teikes wie ē, ō en g.

Veur neet-academisch gebruuk gief 't gein vaste systeme. Diverse conventies weure dèks nevenein of zelfs doorein gebruuk. In 't Nederlands taolgebeed moot me beveurbeeld keze of me de klaanke u en ū es <u> daan wel <oe> moet sjrieve. De klaank q weurt soms es <q>, soms es <k> weergegeve. De ta marbutah weurt soms wel, daan weer neet gesjreve. Veur de ʾalif steit soms 'nen apostrof, meh dèks weurt ze weggelaote. De ʿayn gief bezunder groete probleme. Soms sjrijf me häöm ouch wie 'nen apostrof of liet me ze gewoen weg (aon 't begin vaan e woord). Middenin e woord versjijnt ze evels dèks es 'ne klinker (beveurbeeld القاعدة al-Qaeda, DIN 31635 ʾal-qāʿida(h); صنعاء Ṣanaa', DIN 31635 ṣanʿāʾ).

Nog gans e verhaol apaart zien de transcripties vaan aander taole nao 't Arabisch. In Arabische gezètte e.d. is 't dèks nujeg um boetelandse naome in 't Arabisch sjrif weer te geve. Ouch daoveur bestoon gein vaste conventies. Consonante geve euver 't algemein gei probleem wienie 't Arabisch die ouch heet. Geimenelek weurt veur de neet-empatische variant gekoze: me zuut in naome wie Mark Rutte (مارك روته) en Bill Clinton (بيل كلينتون) dus 'n tāʾ en gein ṭāʾ. Vocaole, ouch korte, weure euver 't algemein wel oetgesjreve, umtot de transcriptie al wieneg genog vaan 't woordbeeld euverliet. Veur klaanke die 't Arabisch neet kint, of boe me 't neet euver ins weurt, kinne de transcripties nog flink versjèlle. Zoe zal de klaank [g] in Libië normaal gezeen es 'n ق weure gesjreve (in 't Libisch dialek weurt die lètter zoe oetgesproke), in Egypte algemein es 'n ج (de normaal oetspraak vaan die lètter in Egypte, zelfs in 't Standaardarabisch), en in Irak ieder es گ ('n lètter oontliend aon 't Perso-Arabisch sjrif; zuug oonder).

Lèttertype en stijlvariante

Veertienden-iewse Koranteks in 't muhaqqaq, 'ne naschi-stijl.

't Arabisch alfabèt weurt in diverse stijle gesjreve en gedrök. Me kin ze in e paar hoofstijle indeile.

Koefisch sjrif

Ein vaan de ajdste nog algemein herkinde stijle is 't Koefisch sjrif (Arabisch: kūfī كوفي). Dit sjrif oontstoont aon 't ind vaan de zevenden iew in Koefa (Irak) en kinmerk ziech door vette lijne en heukege vörm. 't Waor e paar iewe 't dominant kalligrafisch sjrif in d'n Arabische wereld, ietot 't door aander stijle woort verdroonge. Naodeen bleef 't evels wel bestoon. Allewijl deent 't veural um 'n archaïsche sfeer op te rope (oongeveer wie fractuursjrif in de westerse wereld), wie ouch es symbool veur de Iraakse identiteit. Zoe dreug 't veendel vaan Irak sinds 2008 d'n takbir ('Allahu akbar') in Koefische lètters. 'n Aander veurbeeld zuut me heibove.

Naschi

In d'n tienden iew oontstoont in Perzië 'nen aandere stijl: roonder, slaanker en krölleteger. Dit sjrif liet ziech gemekeleker door 'ne kopiïs euversjrieve; woersjijnelek daorum hèt 't nasẖī نسخي ofwel 'kopieersjrif'. In de han vaan 'ne goje sjriever kin 't evels de sjoenste en seerlekste vörm aonnume. De oetvinding vaan 't naschi weurt touwgesjreve aon Ibn Muqla Sjirazi. 't Verspreide ziech al vrij snel in westeleke riechting. De euvergroete mierderheid vaan alle Arabische tekste zien in 'ne vörm vaan 't naschi gesjreve. Ouch de Arabische dröklètters en computerlètters zien feitelek 'ne vörm vaan naschi.

Natuurlek kin me 'n zoe alumtegewäördege sjrifsoort indeile in subgenres. Me kint beveurbeeld thoeloeth (ṯuluṯ ثلث, 'e daarde'), wat ziech kinmerk door laankgerekde lètters. De sjadada weurt dèks drin weergegeve; me zuut dat beveurbeeld op 't veendel vaan Saoedi-Arabië. Dit is d'n ajdste variant en in principe deginnege dee Ibn Muqla oontworp. 'nen Aandere variant is 't moehaqqaq (muḥaqqaq محقق 'vervöldeg'). Dit sjrif, wat me heineve zuut, weurt bezunder hoeg gesjat. 't Bleujde veural in de Mamelukkedynastie (13en-16en iew) en weurt noe nog gebruuk veur opsjrifte e.d.

Ouch regionaol gaof 't eige stijle. Zoe gaof en gief 't in Perzië 't nastaʿlīq نستعلیق, in 't Osmaans Riek 't diwani en in China 't sīnī, wat zienen typische vörm oontlient aon 't gebruuk vaan Chinese kalligrafeerkweskes.

Handsjrif

Stijle wie Koefisch, thoeloeth en moehaqqaq zien väölal beperk tot artistieke en decoratief doeleinde. Veur 't sjrieve vaan laanger tekste gebruuk me sumpelder lètters. E väölgebruuk sjrijfsjrif in de Arabische wereld boete de Maghreb is nog ummertouw 't ruqʿa(h) رقعة‎‎. Dit sjrif kin me tot 't naschi rekene, meh dao kin 't nog sterk vaan aofwieke. Väöl lestege lètters zien versumpeld. Lètters koume soms bovenopein te stoon, groppe vaan twie drei punte weure es doorloupende striepe gesjreve en lètters mèt väöl krölle en bouge weure gereduceerd. Zoe höbbe de sīn en de šīn gein tendsjes. Sommege beuk waarsjouwe expliciet tegen 't euversjrieve vaan dröklètters en raoje aon dit ruqʿah-sjrif vaan 't begin aof aon te liere.

Dröklètters

Arabisch sjriefmesjien. Neet doorloupende lètters höbbe eine vörm, doorloupende lètters miestal twie.

D'n drökpeers heet pas laat ingaank gevoonde in d'n islamitische wereld. Allewel tot gedrökde beuk in 't Arabisch al in de zèstienden iew opduke, is me pas sinds de Arabische renaissance in de negentienden iew op groete sjaol beuk goon drökke. De Egyptische campagne vaan Napoleon in 1798 gaof 'ne zekeren impuls aon 't drökke vaan 't Arabisch. Heiveur móste de lètters natuurlek in veer versjijningsvörm weure ingedeild, en veur edere vörm móste lètters weure gegote. 't Rizzeltaot waor in 't gemein, wie bij Latiense lètters, minder levendeg es handsjrif. 't Zètte vaan vocaolteikes waor ouch neet gemekelek; toch waor dat absoluut nujeg bij 't drökke vaan de Koran. Bezwoere tege dat lèste lete de mieste geisteleke wel loupe wie ze de weerde vaan gedrökde korans bij de evangelisatie inzaoge.

De oetvinding vaan 't sjriefmesjien brach nog nui probleme mèt. Me mós de versjèllende lèttervörm noe ouch allemaol 'n eige plaots geve. Dit waor evels vrij gemekelek op te losse. Vaan de mieste lètters heet me feitelek mer twie vörm nujeg: de beginvörm/middevörm en d'n indvörm/losse vörm. Mer e paar lètters höbbe ech in alle veer posities aander vörm. De lètters die noets weure doorverboonde kinne zelfs mèt eine vörm touw. Zoedoende kós me 't aontal teikes op e typmasjien sterk reducere. Naodeil waor wel, tot soms twie dezelfde lètters op ein tósj móste en sommege verdeild woorte euver twie tösje - in tegestèlling tot Latiense sjriefmesjiene boe hoof- en klein lètter allemaol bijein zitte (zuug foto heineve).

Mèt de koms vaan teksverwèrkers kaome weer aander probleme. Teksverwèrkers loupe vaan nature vaan links nao rechs; noe mós me ze vaan rechs nao links liere loupe. Wijer zien computers neet gemaak um aander lètters es de 26 Latiense lètters plus leesteikes te tuine; daoveur mós me dus nui systeme bedinke. Nog väöl lesteger waor 't um computers de teks aonein te laote sjrieve, en te zörge tot de lèttervörm veraanderde nao gelaank zien plaots in 't woord. Op computers die geine zjuste software höbbe, kin me soms de Arabische lètters neet zien (mojibake). Ouch kinne de lètters los vaanein versjijne, en daan soms vaan links nao rechs loupe. Sinds d'n inveuring vaan Unicode kump mojibake ummer minder veur; umtot computers ummer mie geheuge höbbe, krijge ze daobij miestal al standaard de goje software veur Arabische teks mèt (me hoof die ruimte neet zoe gaw mie veur get aanders te spaore).

Sjriefkuns

De bove besjreve handsjrifstijle stoon al bekind es kalligrafie. Islamitische kalligrafie umvat evels väöl mie. De Koran verbeujt 't make vaan beelder neet expliciet, meh de Biebel deit dat wel (Exodus 20:4; 't ierste of twiede gebod) en die traditie sjoot ouch in d'n islam wortel. Veural in religieuze contex (in korantekste en in moskeeë) woorte beelder geweerd. Es gevolg daovaan heet me de sjriefkuns zier sterk gecultiveerd. Me waor bezunder sterk in 't vörmgeve vaan tekste, die dèks in plante- of biestepatroene woorte gezat. Ouch in de decoratie vaan gebouwe vint me dèks seerlek vörmgegeve Arabische tekste.

• 
  De bismalah in de vörm vaan 'nen appel.
• 
  Kalligrafie in vogelvörm.
• 
  Koran 112 (ganse teks) in geometrische Koefische decoratie.

't Arabisch sjrif veur aander taole

Alle len boe 't Arabisch sjrif officieel of semi-officieel weurt gebruuk.
Doonkergreun: Arabisch is 't insegs officieel sjrif.
Broonsgreun: 't Arabisch sjrif is officieel neve aander sjrifte.
Leechgreun: 'n Aander sjrif is lendelek officieel, meh 't Arabisch is erkind (bev. regionaol).

Euveral op de wereld mote islamitische geisteleke 't Arabisch sjrif kinne leze um de Koran te verstoon of um 'm minstens te kinne recitere. E gevolg daovaan is tot in al die len 't Arabisch sjrif ouch de ierste keus veur 't sjrieve vaan de eige taol woort, zelfs wienie die taol teväöre al in 'n aander sjrif woort gesjreve. Umtot väöl vaan die taole neet wieneg vaan 't Arabisch versjèlle, heet me 't sjrif soms hendeg mote aonpasse. Zoedoende kint 't Arabisch sjrif nog extra lètters bovenop de 28 oersprunkeleke, en höbbe väöl lètters 'n aander weerde.

Taole boeveur 't Arabisch sjrif gebruuk weurt of is

Azië

De ierste taol boete 'n Arabisch boe 't sjrif veur woort gebruuk is 't Perzisch. Ietot 't Sassanideriek in 651 bij 't kalifaot woort ingelief, sjreef me hei Middelperzisch in 't Pehlevisjrif. D'n iew daonao waor 't Arabisch de cultuurtaol en woort de rol vaan 't Perzisch gemarginaliseerd. In d'n achsten iew evels maakde Perzië ziech los oet 't kalifaot; naovenant kraog zien taol ouch weer mie prestiesj. 'n Nui sjrieftaol oontstoont, gebaseerd op de gewoene spreektaol: 't Nuiperzisch. 't Perzisch had evels diverse klaanke die in 't Arabisch neet veurkaome, wie /p/, /v/ en /g/. daoveur móste nui lètters weure verzonne.

De expansie vaan de islamitische cultuur góng sindsdeen veur e groet deil vaan Perzië oet. In de bekierde len waor 't Arabisch dèks allein de taol vaan de religie; d'n handel góng in 't Perzisch. Heidoor naome diverse taole 't Perso-Arabisch sjrif euver: 't Koerdisch, de Turkse taole, 't Pathaans (Pasjtoe) en 't Urdu. Dit waor de taol vaan 't Mughalriek in Indië, boe de militair elite islamitisch waor meh de res vaan 't volk neet. (Hindoes en boeddhiste bleve 't Sanskriet respectievelek Pali gebruke; later woort 't Hindi mie opgesjreve.)

Euver zie kaom d'n islam tot in Maleisië, boe 't Arabisch sjrif ouch veur de Maleise ingaank voont. Op Java had 't systeem mie concurrentie vaan de inheimse Indische sjrifte, al woorte de sprekers vaan 't Javaans en Soendanees wel massaol moslim. Ouch in Wes-China verspreide 't sjrif ziech; neet allein veur de dao inheimse Turkse volker, meh ouch veur 't Chinees, in e sjrif wat me Xiao'erjing is goon neume. Dit sjrif woort, en weurt deils nog, door de Hui (Chinese moslims) gebruuk.

Aon de weskant woort 't Osmaans Riek d'n dominante machsfactor. Ouch 't Osmaans Turks sjreef me in 't Arabisch sjrif; weer in 'n eige versie. 't Osmaans Riek reikde iewelaank tot deep in Europa. Taole in die regio woorte ouch wel in 't Arabisch gesjreve; dat gebeurde beveurbeeld mèt 't Bosnisch (boe 't sjrif bekind steit es arebica) en 't Albanees. Meh zelfs oonder moslims had 't dao al hendege concurrentie vaan aander sjrifte.

Allewijl höbbe väöl taole hun Arabische alfabette alweer aofgedaank. 't Bosnisch en 't Albanees dege dat al vrij vlot. 't Turks veurde in de jaore 1920 op las vaan Atatürk e Latiens alfabet in. In de Sovjetunie woort diverse Turkse taole iers e Latiens, daan e Cyrillisch alfabet opgelag: 't Azerbeidzjaans, 't Tataars, 't Kazachs, 't Oezbeeks, 't Kirgizisch en 't Turkmeens. Ouch 't Tadzjieks, in weze e Perzisch dialek, woort noe in Cyrillisch sjrif gesjreve. Me moot daobij aonteikene tot 't Zuid-Azerbeidzjaans, wat op Iraans groondgebeed weurt gesproke, wel nog in Arabische lètters weurt gesjreve. Zjus zoeget gelt veur 't Koerdisch: in Turkije sjrijf me dat eigelek ummer mèt Latiense lètters, in Iran, Irak en Syrië dèks mèt Arabische. Oonder Nederlands en Ingels koloniaol bewind raakde mèt en mèt ouch 't Maleis Arabisch sjrif ((d)jawi) in oonbruuk veur twie versies vaan 't Latiens alfabet (roemi/rumi geneump). Allewijl weurt 't veural nog in Brunei gebruuk. In Maleisië is 't erkind es alternatief sjrif; in Indonesië evels, boe me de taol neet Maleis meh 'Indonesisch' neump, is allein 't Latiens sjrif erkind.

In China is me 't Kazachs en 't Oeigoers in 't Arabisch sjrif blieve sjrieve. De kwestie woort dao neet zoe gepolitiseerd wie in de Sovjet-Unie.

Afrika

Ouch diverse taole in Noord-, Wes- en Oos-Afrika gebruken 't Arabisch sjrif of höbben 't gebruuk.

In de zevenden en achsten iew vereuverde de Arabere ouch gans Noord-Afrika. Zoe kaom de euvergroete mierderheid vaan de Berbers oonder 't kalifaot. De Berbertaole hadde gein groete plaots neven 't Arabisch, en 't inheims sjrif, 't tifinagh, waor oonder sedentair Berbers allaank in oonbruuk geraak. toch oontstoonte al hiel vreug nao de inlieving de ierste Berberse tekste in 't Arabisch sjrif. Nao 't ind vaan de mideliewe touw weure die laankzaamaon talrieker. Vaanaof de zèstienden iew oontsteit (veural in Marokko) zelfs 'n echte sjriftraditie, mèt vertaolinge vaan Arabische werke meh ouch oersprunkeleke theologie en poëzie. De Berbers gebruke heiveur rillatief wieneg diacritische teikes of nui lètters, meh 't leze vaan die tekste weurt wel bemeujelek doortot ze in de Maghrebijnse sjrifvörm zien gesjreve (lèttervörm gebrukelek in de Maghreb, die soms aofwieke vaan de us bekinde en tot leesfoute kinne leie). In d'n twintegsten iew begós 't Arabisch sjrif sterke concurrentie te kriege vaan 't Latiens alfabet, wie dat door de Franse en Italiaanse koloniste woort ingeveurd. In Algerije weure de Berbertaole (wie Kabylisch) koelek nog in 't Arabisch gesjreve. In aander len is 't nog neet zoe wied, meh ouch dao löp 't gebruuk vaan Arabische lètters trök. Veural in Marokko krijg 't sinds 't ind vaan d'n twintegsten iew väöl concurrentie vaan 't neo-tifinagh, zeker sinds de euverheid dit sjrif in 2003 officieel maakde en sinds 't in 2005 aon Unicode woort touwgeveug.

Ouch 't Iberisch sjiereiland kaom begin achsten iew bij 't kalifaot. Naotot de Oemajjadedynastie ziech hei vestegde, maakde dit gebeed 'nen iewelange bleuj door. In deen tied woort ouch de dao inheimse Romaanse taol, 't Mozarabisch, wel in 't Arabisch sjrif gesjreve. Väöl höbbe v'r dao evels neet vaan euver; de tekste die 't gief zien veural veur taolkundege intrèssant.

Wes-Afrika heet noets bij 't kalifaot gehuurd, meh raakde in de middeliewe wel geïslamiseerd. Diverse groete keuninkrieke oontstoonte, en hun taole woorte dèks genoog ouch in 't Arabisch sjrif gesjreve. Dit deeg me beveurbeeld mèt 't Hausa, de taol vaan Timboektoe, meh ouch mèt 't Fula en 't Wolof. In de koloniaolen tied heet me veur al die taole ouch Latiense alfabette ingeveurd, meh tot op d'n daag vaan vaandaog weurt 't Arabisch alfabet deneve gebruuk. Dit gelt veural veur 't Hausa, 'n taol mèt väöl orthodox-islamitische sprekers, die 't Latiens sjrif boko (lètterlek 'nep') neume.

Ouch in Oos-Afrika is 't Arabisch sjirf, veural in 't verleie, gebruuk. Arabische handelere waore bezunder actief aon de weskös vaan d'n Indischen Oceaon en höbbe dao d'n islam verspreid; miestal evels allein in de kösregio's en neet in 't binneland. 't Somalisch kin in 't Arabisch sjrif weure gesjreve door middel vaan 't Wadaad-sjrif; 't Latiens sjrif is evels gebrukeleker. Ouch 't Swahili woort vreuger in Latiense lètters gesjreve, meh dit huurt toch wel tot 't verleie: 't euvergroet deil vaan de sprekers is christelek, neet islamitisch, en 't Arabisch sjrif waor neet zier gesjik veur de taol te sjrieve. Tot slot bestoont nog 'n Arabisch alfabet veur 't Malagasy. Dit raakde in de negentienden iew al oet; mer e klei deil vaan Madagaskar is trouwens islamitisch.

Migrantegemeinsjappe

Ouch islamitische migrantegróppe hele dèks vas aon hun Arabisch sjrif. Tegeliek integreerde ze in hun nui land, en naome ze dao de taol vaan euver. Zoe kós 't gebeure tot de Lipkatartare, die in de veertienden iew nao 't Pools-Litouws Gemeinebès kaome, de plaotseleke Wit-Russische taol euvernaome en die mèt Arabische lètters gónge sjrieve. Zjus zoeget gebäörde in de Hollandse Kaapkolonie (huieg Zuid-Afrika). Oet Oos-Indië kaome dao diverse Maleiers opaon, die vashele aon hun religie meh 't Maleis wel veur 't Afrikaans inruilde. Hun Afrikaanse tekste zien belaankriek, umtot 't tot ca. 1900 oongewoen waor um die taol op te sjrieve (me sjreef in 't Nederlands). Dit gief taolkundege e belaankriek inziech in de oontwikkeling vaan 't Afrikaans.

Arabische dialekte

Gesjreve Arabisch kump in 't gemein euverein mèt Modern Standaardarabisch (MSA). In 't daogeleks leve spreke Arabere die taol evels neet. In plaots daovaan sprik me 'n käör aon Arabische dialekte, die aonzeenlek vaanein en vaan de standaardtaol versjèlle.

Zoe noe en daan weure die dialekte opgesjreve. Sommege dominante dialekte in groete len weure nog bès dèks op sjrif gestèld (Egyptisch, Marokkaans, Irakees). Dat gebäört zoewel in Latiense es in Arabische lètters. 't Latiens sjrif weurt gebruuk in de taolwetensjap (zuug bove), meh ouch op 't internèt, zeker wienie codeswitching tössen 't Ingels of Frans plaotsvint. Daan nog weurt in väöl gevalle 't Arabisch sjrif gebruk. E naodeil is tot de versjèlle mèt 't MSA neet allemaol dudelek in de verf weure gezat, umtot 't sjrif gein korte vocaole oetsjrijf. Ouch heet me probleme bij veraanderde klaanke. Zoe kump de Egyptische oetspraok vaan de qāf euverein mèt d'n hamz oet de standaardtaol, meh 't is zier de vraog of me dee klaank mèt ء zouw mote notere. Oondaanks dat zien Arabische dialekte gesjreve in Arabisch sjrif nog vrij gemekelek es zoedaoneg te herkinne.

't Maltees, de facto ouch 'n Arabisch dialek, weurt noets aanders es in Latiense lètters gesjreve, umtot de Arabische standaardtaol op Malta gein functie heet.

Aofgeleide sjrifte

E paar taole höbbe 't sjrif dooroontwikkeld tot 'ne vörm dee me mèt de bèste wèl geine variant vaan 't Arabisch mie kin neume. Dat gelt oonder mie veur 't Thaana. In dit sjrif sjrijf me 't Dhivegi, de taol vaan de Maledive. De lètters loupe vaan rechs nao links en zien op 't ierste geziech bès Arabisch oet, meh d'n invlood vaan de Indiase sjrifte is zier groet en de lètterweerdes zien compleet aanders. In Wes-Afrika oontstoont in 1949 't N'Ko, oontworpe um 't Mandinka en aander Mandingtaole in de regio te sjrieve. Dit sjrif is op 't Arabisch sjrif gebaseerd, löp vaan rechs nao links en weurt aoneingesjreve, meh dèk e gans aander bereik vaan klaanke. Zoe is 't in dit sjrif meugelek um toene aon te geve.

Aofwiekend lèttergebruuk

't Arabisch alfabet is, wie bove al oetgelag woort, gemaak op 't Klassiek Arabisch. 't Dèks perceis de 28 consonantfoneme die die taol had. In de aander taole die me in 't Arabisch sjrif noteert, koume die klaanke dèks neet veur. Es gevolg heivaan weure beveurbeeld de emfatische lètters (ص ض ط ظ) en depe keelklaanke (ح ع غ ق) neet gebruuk (of allein gebruuk in Arabische lienwäörd). Hiel dèks zuut me evels ouch tot de lètters 'n aander klaankweerde kriege, die beter pas bij de fonetiek vaan die taol. Zier creatief geit dao 't Urdu mèt um; dao is de ṭāʾ is gebruuk gekoume es diacritisch teike veur cacuminaol (retroflexe) lètters. (Hei-oonder stoon die es apaarte lètters weergegeve.)

Wijer höbbe väöl taole mie behoofte aon 't oetsjrieve vaan klinkers. Veur sommege taole is 't Arabisch sjrif 'n ech alfabet gewore, beveurbeeld veur 't Koerdisch en 't Bosnisch. De hāʾ is in zoe'n taole dèks 'ne vocaol gewore. D'n hamza weurt soms es 'n soort umlaut gebruuk (in de Turkse taole). Aander taole zien de vocaolteikes, die in 't Arabisch allein bij oetzundering weure gesjreve, consequent goon gebruke, beveurbeeld 't Chinees en 't Hausa. Zeker bij 't Chinees kin dat ouch neet aanders, umtot Chinese teks boe vocaole neet oeterein weure gehawwe koelek te begriepe vèlt.

Extra lètters

Dèks zien de oersprunkeleke 28 lètters plus de diakritische teikes gewoen neet touwreikend. Daorum höbbe diverse taole lètters touwgeveug. In de regel deit me dit door bestoonde lètters aon te passe, beveurbeeld door e puntsje debij te zètte. De vörming vaan nui lètters verlöp dus in de geis vaan wie de Arabere dat zelf ouch al dege. Oonder de lètters die me in 't Arabisch neet tegekump zien de volgende:

Naom	Vörm				Weerde (IPA)	Taol(e)	Aofkums en opmerkinge
	ind	midde	begin	los
	ـٻ	ـٻـ	ٻـ	ٻ	/ɓ/	Hausa	Lètter bāʾ mèt eine punt extra droonder.
pe	ـپ	ـپـ	پـ	پ	/p/	Perzisch	Lètter bāʾ mèt twie extra punte.
tahah	—	—	ٿـ	ٿ	/tɕʰ/	Chinees	Lètter ṯāʾ mèt nog 'ne punt debij. Oetzunderlek es lètter mèt veer punte. Kin allein aon 't begin vaan e woord stoon in verband mèt de Chinese fonologie.
ṭe	ـٹ	ـٹـ	ٹـ	ٹ	/ʈ/	Urdu	Lètter tāʾ zoonder punte, meh mèt d'n ṭāʾ es diakritisch teike debove.
	ـتٜ	ـتٜـ	تٜـ	تٜ	/e/	Hausa	Nuivörming; aofgeleid vaan tāʾ meh heet dao qua klaank niks mèt te make. Veur de lang /eː/ gebruuk me de ʾalif ẖanğariyyah: تٰٜ.
iks				ݗ	/ks/	Afrikaans	Lètter ḥāʾ mèt twie punte debove. Zoe te zien nao analogie vaan de Latijnse x gemaak, al kump die lètter in de modern Afrikaanse spelling neet veur.
ce	ـڄ	ـڄـ	ڄـ	ڄ	/t͡s/	Bosnisch	Lètter ǧīm mèt eine punt extra droonder of lètter če mèt eine punt minder.
će	ـڃ	ـڃـ	ڃـ	ڃ	/t͡ɕ/	Bosnisch	Lètter ǧīm mèt eine punt extra droonder of lètter če mèt eine punt minder. Liekent op de ce; de variant los dat probleem op meh zit neet in Unicode.
če	ـپ	ـپـ	چـ	چ	/t͡ʃ/	Perzisch	Lètter ǧīm mèt twie extra punte droonder.
ḍāl	ـڈ		ڈ		/ɖ/	Urdu	Lètter dāl mèt d'n ṭāʾ es diakritisch teike debove.
ṛe	ـڑ		ڑ		/ɽ/	Urdu	Lètter rāʾ mèt d'n ṭāʾ es diakritisch teike debove.
	ـڕ		ڕ		/r/	Koerdisch	Lètter rāʾ mèt haček droonder. N.B.: De gewoen rāʾ steit in 't Koerdisch veur de klaank /ɾ/.
že	ـژ		ژ		/ʒ/	Perzisch	Lètter zāy mèt drei punte i.p.v. ein, n.a.v. de šīn.
saa	—	—			/s/	Chinees	Lètter sīn mèt puntsje debove. Allein gebruuk aon 't begin vaan 'n (veurmaolege) geslote syllaab. Neet in Unicode (?).
caa	—	—	ڞـ	ڞ‎	/ʦʰ/	Chinees	Lètter ṣād mèt drei punte debove. Kin um fonologische reies allein aon 't begin veurkoume.
	ـڟ	ـڟـ	ڟـ	ڟ	/(t)sʼ/	Hausa	Lètter ṭāʾ mèt drei punte debove.
nga‎	ـڠ	ـڠـ	ڠـ	ڠ	/ŋ/	Maleis	Lètter ġayn mèt nog twie punte.
pa	ـڤ	ـڤـ	ڤـ	ڤ	/p/	Maleis	Lètter fāʾ mèt twie extra punte.
ga	ݢ	ـݢـ‎	ڬـ	ݢ	/g/	Maleis	Lètter kāf mèt puntsje debove.
gāf	ـگ	ـگـ	گـ	گ	/g/	Perzisch	Lètter kāf mèt extra striep.
sağır kef	ـڭ	ـڭـ	ڭـ	ڭ	/ŋ/	Turks, Kazachs, Chinees	Lètter kāf mèt drei punte.
	ـڵ	ـڵـ	—	ڵ	/ɫ/	Koerdisch	Lètter lām mèt haček. Kump neet aon 't begin veur.
nya	ـڽ	ـڽـ	ڽـ	ڽ	/ɲ/	Maleis	Lètter nūn mèt twie extra puntsjes.
nūn ghunnah	ـں	ـںـ	–	ں	/◌̃/	Urdu	Lètter nūn zoonder punt. Zörg veur nasalisatie vaan veurgoonde lètter. Kin daorum neet aon 't begin veurkoume.
	ـںٛ	ـٮٛـ	ٮٛـ	ںٛ	/ɲ/	Bosnisch	Lètter nūn mèt circonflexe en zoonder punt.
do-cashmī he	ـھ	ـھـ	—	ھ	/ʰ/, /ʱ/	Urdu	't Urdu kint twie variante vaan de hāʾ. Wat in aander taole de beginvariant is, weurt in dees taol gebruuk um aspiratie vaan de veurgoonde consonant aon te geve.
va	ـۏ		ۏ		/v/	Maleis	Lètter wāw mèt puntsje debove. Neet te verwarre mèt de fāʾ.
	ـۊ		ۊ‎		/yː/	Koerdisch	Lètter wāw mèt umlaut/twie punte debove. Kin op 'n neet-doorverboonde qāf liekene.
	ـۋ		ۋ		/w/	Kazachs	Lètter wāw mèt drei punte.
	ـۆ		ۆ		/o/, /u/, /y/, /v/	Koerdisch, Bosnisch, Azerbeidzjaans, Kazachs	Lètter wāw mèt haček. In 't Koerdische vereis ze aon 't begin vaan 't woord 'nen hamza mèt dreger: ئۆ. In 't Bosnisch gief de gewoen wāw de klaank /v/ aon.
	ـۉ		ۉ		/o/, /v/	Bosnisch, Azerbeidzjaans	Lètter wāw mèt circonflexe.
	ـى	ـىـ	—	ى	/ɪ/	Koerdisch	Lètter yāʾ zoonder punte. Lètter kump neet aon 't begin veur. Ind-yāʾ in reguliere vörm ouch zoonder punte; zuug oonder.
	ـؽ	ـؽـ	ؽـ	ؽ	/ɯ/	Azerbeidzjaans	Lètter yāʾ mèt haček.
baṛī ye	ـے		ے		/ɛː, eː/	Urdu	Nuivörming, los gebaseerd op de yāʾ. De gewoen yāʾ gief in 't Urdu de klaanke /j/, /iː/ en ɑː/ aon.

Opmerking: Bij lètters die vrij algemein in gebruuk zien, is de taol aongegeve die de lètters es ierste heet gebruuk. De veer Perzische lètters koume beveurbeeld algemein veur.

Daobij höbbe twie lètters vaan 't Perso-Arabische sjrif soms aander vörm. De kāf weurt in 't Perzisch in d'n indvörm es losse vörm neet wie 'ne rechten hook mèt mini-kāf gesjreve, meh in 'ne vörm dee liekent op de kāf aon 't begin: ک. Wijers heet de yāʾ op 't ind of los noets punte: ی heet me gewoen es /i/ te leze. Taole die 't Arabisch sjrif via 't Perzisch höbbe liere kinne hantere dèks dezelfde conventies.

Bronne

Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan diverse Ingelstaolege Wikipedia-artikele. De belaankriekste zien Arabic alphabet en Arabic script; wijer zien ouch en:Ancient North Arabian, en:History of the Arabic alphabet, en:Nabataean alphabet en diverse artikele euver de aofgeleide sjrifte geraodpleeg.

• Willem Stoetzer, Arabische grammatica in schema's en regels. Bussum, Coutinho, 1997.

Externe link

• Arabisch type op westerse klavere