Wolfgang Amadeus Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart (Salzburg 27 jannewarie 1756 - Wene 5 december 1791) waor 'nen Oosteriekse componis. Nao in zien jäög es "woonderkeend" naom te höbbe gemaak vervolgde heer zien loupbaan es klaveervirtuoos en gelegeheidscomponis, woebij heer in bekans eder genre excelleerde. Zie werk behuurt tot 't meis gespeulde en bès geapprècieerde vaan de klassieke muziek. Heer sjreef in bekans alle meugeleke muziekgenres. Zien genialiteit is spreekwoordelek.

Leve

Ierste levesjaore

Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart woort op 27 januari 1754 gebore es twiede in leve gebleve keend vaan de Salzburgse componis en internationaal bekinde viooldocint Leopold Mozart. Mèt zjus vief jaor lierde heer klaveer speule, en heer maakde enorm vorderinge. Ouch begós 'r al bekans vaanaof 't ierste memint te componere: korte gemekeleke stökskes veur kleveer. Dit oetzunderlek talent woort daan ouch door pa Mozart geëxploiteerd: op 1 september 1761 leet heer 'm veur 't iers in 't opebaar optrejje. Dao-op volgde reize nao München (1762) en Wene en Linz (1762-1763), woebij 't kinneke same mèt zöster Maria Anna 'Nannerl' Mozart, ouch al hendeg begaof op 't klaveer, veur alderlei publiek moot speule.

De groete reize vaan 1763 tot 1766

In juni 1763 begós pa Mozart mèt zien kinder aon 'n toch door gans Wes-Europa, veur zoe väöl meugelek lui te bereike mèt zien fenomenaal kinder. Nao e tiedsje in Beiere te höbbe roondgetrokke goon ze wijer nao Hesse, 't Rienland en de Zuideleke Nederlen um oetindelek in november in Paries aon te koume. Dao publiceert de kleine Mozart veur 't iers composities, 'ne set vioolsonnates in zuver rococo-idioom, en späölt 'r ouch veur keuning Lowie XV.

In april 1764 verlaote de Mozarts Paries en via Calais goon ze nao Londe. Dao tröf de familie Johann Christian Bach, 'ne zoon vaan Johann Sebastian Bach. Ziene muziek zal veur de oontwikkeling vaan de jónge Mozart belangrieker zien es dee vaan welken andere componis daan ouch. Heer begint in Londe ouch zelf symfonieë te componere, gans in de stijl vaan Bach. Ouch weurt 'n aontal sonnates veur viool en klaveer - Mozart liert vaan z'ne pa ouch viool en altviool speule - gecomponeerd, die later zalle weure oetgegeve. Later, dat is in de Noordeleke Nederlen, woe de familie in 1765 opaon geit. Nao aonvenkeleke weigering vaan pa Mozart (heer vint de Hollenders "e bitteke lómp") geit 't daan toch via Gent en Rotterdam nao Den Haag. In Den Haag loupe bei kinder boektyfus op, wat ze, mèt door de zörg vaan de prinses vaan Oranje, zjus euverleve. In miert 1766 weurt Stadhawwer Wöllem V geïnstalleerd, en Mozart speult op zien installatie. Bovedeen geit ouch e werk, de Galimathias musicum vaan häöm in premièr. Ouch concertere ze in Amsterdam en Utrei; daonao geit de reis via Antwerpe, Breusel en Paries nao Dijon. Via Zwitserland en München koume ze oetindelek trök in Salzburg.

Volwasseweuring en ontwikkeling in stijl tot 1773

In de jaore die koume reis Mozart nog inkel kiere nao versjèllende häöf, en geit 'r ummer langer werke componere. Zoe kump op elfjäöregen leeftied mèt 'n oratorium en zien ierste opera en e jaor later mèt zien ierste mès. Heer sjrijf veur de deens vaan d'n aartsbisjop in Salzburg 'n aontal kèrksonnates. Vaanaof 1770 nump de intensiteit vaan zie componere verbaozingwekkend touw en de haand vaan z'ne pa verdwijnt gans oet ziene muziek. In 1769 weurt heer oonbetaold kapelmeister aon 't hof vaan d'n aartsbisjop; aon 't ind vaan 'tzelfde jaor geit de familie nao Italië, woe ze oonder andere de componiste Niccolò Jommelli en Piccini opzeuke. Veural Jommeli is volges sommege vaan belang gewees veur Mozart ziene kèrkeleke muziek. In Italië weure 'n aontal opera's en e paar motette, boe-oonder Exsultate, jubilate, gesjreve en mèt väöl succes oetgeveurd. In 1772 weurt Mozart, bij verstek nog, door Colloredo e salair touwgekind. In 1773 perbeert Wolfgang in Wene 'n betrèkking te kriege aon d'n hoof, wat mislök.

Oonder aartsbisjop Colloredo in Salzburg

Mèt 18 jaore is Mozart al 'ne gerespecteerde componis mèt werke die good gewaordeerd weure. Vaanaof deen tied begint zien stijl evels lankzaam oorspronkeleker te weure, minder de rococo (of evegood de Sturm und Drang) vaan zien tiedgenote. De symfonieë nómmer 25 en 26 (KV 183 resp. 184) zien dao gooj veurbeelde vaan, wie ouch 't klaveerconcert no. 9 (KV 271). Mozart sjrijf es kapelmeister in Salzburg 'n aardeg aontal werke, meh de sobere Colloredo beknot häöm nogal in zien artistieke vrijheid: heer eis vaan häöm korte no-nonsensemèsse (Missae breves), wat Mozart irriteert. Ouch klaog heer dreuver tot heer bij de lunch mèt 't personeel vaan d'n aartsbisjop moot ete. Daorum maak Mozart gere oetstepkes nao ander stei, woe heer dèks opdrachte tot nui composities oontvingk. In Paries, woe heer o.m. zien Pariese Symfonie en e paar pianowerke sjrijf, störf zien ma, wat häöm hendeg raak. Ouch zien oonbeantwoorde leefde veur de zengeres Aloysa Weber deit 'm leid.

In 1779 slut heer e nui contrak mèt Colloredo, wat häöm e hoeger salair en mie verpliechtinge (wie koerjónges oonderwieze) oplievert. Oondertösse verslechtert de baand mèt Colloredo ummer mie. In 1781, 't jaor boe-in zienen opera Idomeneo, re di Creta (KV 366, dèks gezeen es 't begin vaan Mozart es operagenie) in München in premièr geit, zien zoewel Mozart es Colloredo in Wene. De lèste vräög Wolfgang um e concert te verzörge op dezelfden daag tot Mozart al 'n ander opdrach heet gekrege. Noe provoceert heer bij d'n opperkamerhier zien oontslaag; Mozart weurt letterlek de deur oetgetramp.

De Weense jaore 1781-1791

In Wene vesteg Mozart ziech es vrije kunsteneer, wat veur deen tied - zeker bij componiste - hiel oongewoen waor. Heer verdeent zie geld mèt klaveeroptredes en losse opdrachte veur composities. Allewel tot 'r väöl vaan zoe'n opdrachte oontvingk zit heer dèks in financieel probleme, door slech financieel beleid en 't deur leve in Wene (Mozart wèlt per se bij de Weense elite hure).

Op 4 augustus 1782 trojt heer mèt Constanze Weber, zöster vaan Aloysa, oondanks irnstege bezwoere vaan pa Mozart, wat häöm 'nen tiedeleke breuk mèt z'ne pa oplevert. Later zal dit verbetere, es vader Mozart in 1785, e jaor nao ziene zoon, bij de Vrijmètseleers geit. In 1787 störf Leopold Mozart op 67-jäöregen leeftied.

In Wene liert Mozart väöl componiste en ander muziekpersoenlekhede kinne. Baron Gottfried van Swieten bringk häöm in aonraking mèt de werke vaan Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Händel, woedoor heer zelf fuga's en ander contrapunctische werke geit sjrieve en trèkke vaan die aw stiel in ziene muziek verwèrk. Mèt Joseph Haydn, Johann Baptist Vanhal en Karl Ditters von Dittersdorf späölt heer kwartet en de kamermuziekstiel vaan Haydn, in de ierste plaots vaan dee zien striekkwartette, beïnvleujt 'm deepgoond. Euveregens waordeert Haydn Mozarts zes striekkwarette (KV 387, 421, 428, 458, 464 en 465, in 1785 door Artaria oetegegeve es Opus X.) zoe good tot heer zelf weer door Mozart beïnvlood raak. Mèt de symfonie doen Haydn en Mozart get soortglieks; de symfonieë no. 38-41, zien leste veer, höbbe bekans vaanaof 't begin rippertoir gehawwe en gelle es meisterstökker in 't genre.

'n Samewèrking mèt d'n oontheve preester Lorenzo da Ponte lievert drei monumentaal opera's op: Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte. Don Giovanni weurt in oktober 1787 in Praag opgeveurd, en bringk e groet succes teweeg. Dees drei opera's zien 'n geslaogde synthese vaan alderlei komische opera-genres.

In 1784 trejt Mozart op veurdrach vaan inkel vaan zien vrun touw tot de Vrijmetselerij, tot de loge 'Zur Wohlthätigkeit'. Voor zien broeders vrijmetselere]] zal heer nog väöl werke componere, woe-oonder de Meistermusik/Maurische Trauermusik, en in 1791 't Singspiel Die Zauberflöte.

In de lèste jaore vaan zie leve componeert Mozart 'n aontal kamermuziekwerke veur oongebrukeleke combinaties, en begint zien stiel ouch inhajdelek te verandere: ze geit de kant vaan de vreug romantiek op. Evels is ein vaan zien allerleste werke, 't Klarinetconcert in A (KV 622), opvallend awwerwèts en rococo-echteg vaan stiel, zoetot 't besjrieve vaan deen tendens lesteg is. Zien allerlèste werk is 't Requiem in d (KV 626), wat neet voltoejd weurt. Op 5 december störf 'r aon hoeg koortse, symptome vaan 'n tot op d'n daag vaan vaandaog oonbekinde krenkde. De mythe tot heer vergifteg zouw zien (wat heer zelf in opwellinge vaan paranoia meinde), beveurbeeld door concurrint Antonio Salieri, weurt door geine wetensjapper mie geluif, meh deit 't nog ummer good in de fictie en de populair cultuur. Väöl lui vinde 't 'n boejende gedachte wie Mozart ziech zouw oontwikkeld höbbe es 'r waor blieve leve.

Mozart leet twie kinder nao: Carl Thomas Mozart, dee amteneer woort, en Franz Xaver Mozart, dee ouch woonderkeend woort en es vreug-romantisch componis oonder mie Frédéric Chopin beïnvleujd heet.

Aspekte vaan zie werk

Invlode vaan ander componiste

Mozart greujden op in 't rococo-muziekklimaot wat nao 't ind vaan de barok euveral in Europa hiersde. Sterk opkoumende genres waore de symfonie, 't soloconcert en de solosonate veur pianoforte (e nui modieus instrumint). In dees genres excelleerde Johann Christian Bach, 'ne componis deen Mozart in 1764 in Londe trof (zuug bove). Same mèt vader Leopold Mozart is heer de allerbelangriekste beïnvleujer vaan Mozart gewees. Leopold is veural belangriek veur Mozart zien visie op muziek; bei componiste hadde 'n veurkäör veur humor en oonverwachte wendinge.

Later invlode kaome vaan Joseph Haydn en vaan de laank gestorve Johann Sebastian Bach. Mozart zie Weens werk kint väöl oongebrukeleke polyfoon passages, die dudelek verband liekene te hawwe mèt dezen awwe meister, mèt ween Mozart door Baron van Swieten (zuug bove) en 'n reis nao Leipzig (woe Bach 25 jaor gewoend en gewèrk had) kinnes maakde. Bij 't zien vaan 'n partituur vaan e Bachmotet zouw heer gezag höbbe "Dat is noe get boe-oet me nog get kin liere!"

Oontwikkelingsfases

'ne Kunsteneer dee daarteg jaor aon de loupende band väöl kuns produceert kin neet vaan d'n einen op d'n anderen daag vaan stiel verandere. Bovedeen sjreef Mozart in väöl versjèllende genres, die allemaol hun eige stielkinmerke en -conventies hadde; boedoor e striekkwartet dudelek in 'ne andere stiel is gesjreve es 'n symfonie of 'ne opera. Toch kint me, wie globaol ouch, de volgende periodes in zie werk oondersjeie:

'ne Begintied, vaan de allerierste werke oet 1761 tot aon oongeveer 1774. Dit is d'n tied woe-in Mozart 't componere in versjèllende genres liert, en ziech dao ummer mier in verfient. Me zouw dit tiedvak kinne opdeile in de jaore 1761-1767, 'ne tied woe-in heer liert, en de jaore 1767-1774, 'nen tied boe-in heer conventioneel werke sjrijf;
'n Vreug bleuj, vaan 1775 tot aon 1780, woe-in heer ziech ummer mie losmaak vaan de conventies en zien voorbeelde, en woe-in heer geniaol werke begint te producere;
De Gouwe jaore, vaanaof zie vertrek nao Wene in 1781 tot aon 1788. In dees jaore sjrijf heer oongeluifelek väöl muziek, dewijl de kwaliteit allein mer hoeger sjijnt te weure;
De Indjaore, vaan 1789 tot aon zienen doed in 1791. Mozart geit in die jaore door mèt väöl te componere, meh zien stiel liek ziech lankzaamaon te modernisere. Dit tiedvak zouw volges sommege oonderzeukers es Mozart waor blieve leve 'n euvergankstiedperk zien gewees; heer zouw op 't punt gestoon höbbe vreugromantisch te goon componere. 't Allerdudelekste veurbeeld is 't requiem, ouch de later striekkwartette, de pianokwartette en gedeiltes oet Die Zauberflöte weure in dat verband geneump.

Symfonische meziek

't Groet aontal symfonieë wat Mozart gesjreve heet steit neet gans in verhajding mèt hun belang. Mozarts ierste ca. 20 symfonieë aoseme dudelek de sfeer vaan Joh. Chr. Bach oet: kort, in drei deile zoonder menuet, allegro 4/4 - andante - allegro 6/8. Later kump, veural oonder invlood vaan Haydn, 't menuèt debij. De bes gewaardeerde symfonieë zien de veer lèste: de 38e (Praagse) symfonie kint 'n boejende laankzaam indeiling, en de 40e is door 't gebruuk vaan polyfoon structure hendeg innovatief.

In zien concerte liet Mozart al väöl ieder get vaan zien eige talent zien. Es klaveerspeuler sjreef heer 27 concerte (of 23, zuug oonder), veurnaomelek veur eige gebruuk, die, oondanks veurgangers wie J.S. Bach, Handel, C.Ph.E. Bach en alweer J.Chr. Bach, hendeg op ziechzelf stoon. Feitelek is 't Mozart zien verdeenste gewees tot 't klaveerconcert belaankrieker woort es 't vioolconcert. Toch heet Mozart ouch vief vioolconcerte gesjreve, die allemaol rippertoir gehawwe höbbe. Vaan zien blozersconcerte kin gezag weure tot ze good zien oetgerös op de meugelekhede vaan de versjèllende instruminte en hun bespeulers. Zoe wèt heer perceis de beperkde meugelekhede vaan de hore in zienen tied gebruuk te make, en es iemes ins e speciaol instrumint mèt extra meugelekhede heet weure die mètein oetgebuit.

In de meiste divertimenti en serenades blijf Mozart de beginsele vaan dit genre - muziek veur amusemint en neet veur artistieke expressie - trouw. Ouch zien bekindste werk in dit genre - Eine kleine Nachtmusik (KV 525) deit dit, al zit 't meisterlek inein. De Haffner-serenaad (KV 250) geit al mie de kant op vaan zien symfonieë.

Mozart sjreef ouch väöl dansmeziek; heer dansde zelf gere en sjreef zie gans leve menuètte, Duitse danse en coontradanse. Ze waore in zienen tied populair, meh noe weure ze wieneg mie gespäöld.

Kamermeziek

Mozart zien striekkwartètte zien in twie periodes te verdeile: pre-Haydn en post-Haydn. De ierste kwartètte (t/m KV 173) zien veural werke die in de conventie vaan d'n tied passe. De later werke zien sterk geïnspireerd door de Striekkwartètte opus 33 vaan Joseph Haydn, die in Wene 'n echte revolutie teweegbrachte en Mozart zelf tot 'n serie vaan oetindelek zes striekkwartette inspireerde. Zelf neumde heer die "die Frucht einer langen und mühsamen Arbeit", en inderdaod doorde hun oontstoonshistorie drei jaor. Veural de laankzaam inleiing vaan 't Dissonantekwartet (KV 465) is hiel oongewoen en experimenteel; dit waor typisch mdziek veur 'ne kleine kern vaan avant-gardeleefhöbbers. Daoneve is Mozart d'n ierste serjeuze vertegenwoordeger vaan 't striekkwintèt, boe-in twie altviole veurkoume (Mozart späölde zelf altviool, dit kin häöm dao mèt touw gebrach höbbe). E striektrio en 'n aontal duette veur viool en altviool zien ouch good doorwèrk, meh weure neet väöl gespeuld.

Mozart is ouch d'n oteur vaan 'n aontal geïsoleerde kamermuziekstökker in oongebrukeleke bezèttinge. Typerend is tot die zjus tot zien bezoonderste werke hure. Mozart oonderkinde dat zelf ouch. Vaan zien Kwintet veur klaveer, hobo, klarinet, hore en fagot (KV 452) zeet heer tot 't 't beste werk is wat 'r oets gesjreve heet. Ouch opmerkelek zien 't Kegelbaontrio veur klaveer, altviool en klarinet (KV 498), 't Klarinetkwintet (KV 581) en zeker 't Kwintet veur hore, viool twie altviole en cello (KV 407), gans uniek in zien bezètting. 't Hobokwartet in F weurt ouch good gewaardeerd. De veer door Mozart gesjreve fluitkwartette kinne die waardering neet ewegdrage.

Zienen hermeniemeziek umvat neet bezoonder väöl werke, meh oet de meiste vaan die werke bliek zien leefde veur blaosinstruminte en veural de klarinèt, en de wèl um 't obstakel vaan de versjèllende stumminge (alle blaosinstruminte zien vals, en allemaol op 'n gans ander meneer) te euverbrögke. De bekindste en monumentaolste veurbeelde zien de Gran partita veur daartien instruminte (KV 361) en de èrnstege Serenaad in c (KV 388); oondanks de naom serenaad bij bei stökker, die amusemintsmeziek suggereert, zien dat gans serjeus werke.

Mozart sjreef ouch sonnate, väöl veur klaveer en viool en pianotrio's, die neet zoe invloodriek of vernuiend zien es zien ander kamermuziekwerke. De twie door häöm gesjreve pianokwartette zien dat weer wel; 't Pianokwartet in g (KV 478), gesjreve in opdrach vaan muziekoetgever Hoffmeister, woort door zien veuroetstrevende structuur neet verkoch.

De muziek veur klaveer solo umvat 18 sonnate, 'n aontal variatiereekse en nog get korter werke. De klaveersonates kinne väöl lui vaan de pianolesse, en de meiste zien door Mozart tijdens zien eige concerte gebruuk (dèks geïmproviseerd en later opgesjreve). Bezoonder is veural de leste sonate (KV 576); bekind is wijer veural de èlfde sonate (KV 331). De variatiereekse waore veural modieus en populistische werke.

Opera

De vreug opera's vaan Mozart beliechame dudelek ziene "liertied": heer naom lankzaamaon de trends vaan 't internationaol operaleve euver. Zie verblief in Italië heet 'm wat dat betrif good gedoon. Oonderzeukers zien 't gemeinlik dreuver eins tot pas bij Idomeneo, rè di Creta (KV 366) zie theatergenie tot uting kump; Die Entführung aus dem Serail (KV 384) is 't ierste geniaol Singspiel. Dit genre zouw in Mozarts hen pretentieuzer en beter gewaordeerd weure (die waordering kaom zeker ouch nao zienen doed op: umtot Mozart ziech zoe serjeus mèt 't genre had bezeggehawwe begós me de Duitse opera hoeger aon te sloon). Nao Der Schauspieldirektor (KV 486) koume de drei groete Da-Ponte-opera's (zuug bove). Hei-in smèlte versjèllende genres same. In Don Giovanni (KV 527) versmilte zelfs opera seria en opera buffa. Die Zauberflöte (KV 620), 'nen opera bekind um de vrijmètseleerssymbole, vroog nege maond veurbereiing. Euver zienen allerlèste opera, La clemenza di Tito (KV 621), zien de meininge verdeild: heer weurt weineg oetgeveurd en väöl lui meine tot 't haoswerk is gewees vaan Mozart, dee dao gaaroet geine zin in had.

Geisteleke muziek

Mozart sjreef 'n aontal mèsse, veural korte, wie dat Colloredo ziech wunsde, woe-in 't vreug-klassiek idioom gehandhaaf weurt. De geijkde mèsteks weurt neet op dramatische meneer tot muzikaol oetbilding gebrach. Oetzunderinge zien de Mès in c (KV 427) en 't losstoond Kyrie in d (KV 341). 't Requiem (KV 626) is vaan dezelfde klasse, meh muzikaol nog geavveceerder. Hei maak Mozart gebruuk vaan oongewoen harmonieë, väölvöldege polyfonie (wie 'n dóbbelfuga in 't kyrie) en sterke bilder opropende muziek.

Wijer heet Mozart 'n aontal motette gesjreve, woevaan sommege nog dèks gehuurd weure.

Euverege muziek

De res vaan zien oeuvre weurt minder hoeg gesjat en veural minder dèks oetgeveurd. Zien leder zien meistal prentieloes werkskes, die snel ineingezat woorte. 't Leed waor in Mozart zienen tied daan ouch nog laank neet de hoegaongesloge kunsvörm dee 't sinds Franz Schubert is. E bitteke 'tzelde gelt veur zien canons en ander vocaol ensembles - die woorte meistal veur binneshoes gebruuk gemaak, inkel veur de lol. Beröch zien de canons mèt tekste wie Leck mich im Arsch en O du eselhafter Martin.

Invlood op ander componiste

Hiel väöl componiste höbbe ziech door Mozart laote inspirere, meh zienen direkten invlood vint me veural in de generatie zjus nao häöm, en soms al bij zien tiedgenoete. Heibove woort al d'n invlood vaan Mozarts kwartette op die vaan Haydn besjreve. Ludwig van Beethoven, dee al veur 1800 titels mètkraog wie "d'n opvolger vaan Haydn/Mozart", leet ziech deepgoond door allebei inspirere. zien symfonieë en striekkwarette lieke in de ierste plaots geriech op Haydn, meh in zien klaveerconcerte kump Mozart merkbaar nao veure. Soms kint me die verbinding tot op specifieke concerte concretisere: zoe liek 't Daarde Pianoconcert vaan Beethoven dudelek geriech op 't Klaveerconcert nr. 24 in c (KV 491).

Groeter es op Beethove waor d'n invlood op de generatie jóng romantici nao häöm, beveurbeeld op Ludwig Spohr en Carl Maria von Weber. Bij die raak 't idioom lankzaamaon oonder invlood vaan de expressie, wat te koste vaan de bij Mozart nog strènge vörm geit.

Mozart de mins

Vaan Mozart zien oetgebreide breefwèsselinge bewoerd gebalove, wat neet allein 't sjrieve vaan zien biografie vergemekelek heet meh ouch 'ne blik in zien gedachte en karakter beit. Bovedeen zien väöl getugenisse vaan tiedgenote euvergeleverd.

E beeld wat vaan Mozart besteit is tot heer altied mèt muziek bezeg waor - op ziech logisch veur 'ne componis - en tot heer 'n oetzunderlek vermoge had ziech veur emotioneel impulse aof te sjeie es heer mèt e belangriek werk bezeg waor. Volges Karoline Pichler praotden 'r daan oonsamehangend en gedroog 'r ziech oonbehuurlek. Wie zien ierste keend gebore woort zaot heer volges breve in 't kemerke deneve aon e klaveertrio te wèrke. Muziekfysiologe vermeuje tot Mozart de gaaf had mèt zien twie heersehelfde gesjeie te wèrke: dewijl in de ein helf gecomponeerd woort gebruukde heer de ander helf veur zien umgeving.

Dao is väöl gezag euver 't banaal karakter vaan Mozart: oet väöl vaan zien breve (aon Maria Anna Thekla 'Bäsle' Mozart) en e paar composities bliek zien dudeleke veurkäör veur poep-en-pishumor. In de negentiende iew zaote väöl lui daomèt verlege, umtot me 'n discrepantie veule tösse 't "hiemels" genie en zien al te vulgair karakter. Evels moot me bij dit gedraag opmèrke tot dit zien awwers ouch neet vreemp waor. Väöl anekdotes, en ouch wel bronne vaan Mozart zelf, oondersjrieve 't bild vaan iemes dee dèks 'n soort vaan practical jokes maakde; de partiture vaan de horeconcerte, alleveer gesjreve veur Joseph Leutgeb, stoon vol mèt merkweerdege, hateleke opmèrkinge veur d'n horenis.

Mozart sjrijf neet väöl euver beeldende kuns in zien breve, aanders es ziene pa. Wel hoolt 'r väöl vaan theater, zoewel vaan muziektheater es gesproke theater. In Wene heet 'r hoonderde veurstèllinge bezoch.

De Weense Mozart weurt dèks in verband gebrach mèt de Verleechting, zeker ouch umtot 'r ziech aonsloot bij de Vrijmètselerij. Dit zaot evels neet zien opvattinge euver 't geluif in de weeg: oet wat 'r ziene pa en e paar andere kort nao d'n doed vaan zien ma sjrijf kump dit dudelek nao veure. Ouch zeet 'r vaan de familie Wendling: Freunde die keine Religion haben sind von keiner Dauer.

Oonderzeuk nao Mozart

Oongetwieveld is Mozart ein vaan de mies oonderzochte musici oets. Zoewel vaan zie leve es vaan zie werk is eder aspek besjreve, en euver hiel väöl details is al gepubliceerd.

De ierste biografie euver Mozart versjeen al in 1798, vaan de haand vaan Franz Xaver Niemetschek. Dees biografie, wie die vaan Georg Nikolaus Nissen (de twiede maan vaan Mozart zien wedevrouw Constanze), is nogal verierend vaan karakter en spant veural oreole roontelum de maan um wee in deen tied 'n legende greujde. Later, beter, biografieë zien vaan Otto Jahn (1856-59), Wyzewa/Saint-Fox (1912) en veural vaan Alfred Einstein (jaore veerteg), dee zie werk nog ummer es standaardwerk gelt. Väöl klein dinger vaan Mozart zien leve, wie zien reize en de krenkde boe-aon heer gestörve is, zien ouch oonderwerp vaan studie gewees.

Ziene muziek is versjèllende kiere gecatalogiseerd. Veur de werke oet lateren tied is dat gemekelek: Mozart heel zelf zien zoegenaomde Verzeichnüss bij, boe-in heer opsjreef welke werke heer gecomponeerd had. De dao-in aongehawwe volgorde, mèt datum debij, is vaan 't groetste belaank veur later catalogi. De ierste mozartcatalogus kaom vaan de hand vaan Ludwig Ritter von Kochel, deen in de jaore viefteg vaan de negentiende iew ievereg op zeuk góng nao alle werke vaan Mozart en dao in 1862 'ne catalogus vaan oetbrach, bekind es Köchels Verzeichnis (KV). Heer kós 626 werke, boevaan sommege al verlore gegange waore en väöl andere later es neet-othentiek aofgesjreve woorte, en boevaan de volgorde ouch neet altied klop, meh welke indeiling in beginsel nog ummer gebruuk weurt: e werk vaan Mozart weurt aongegeve mèt KV plus 't betreffend nommer. In later edities vaan Köchels Verzeichnis woorte verkierde volgordes gecorrigeerd, nui oontdèkde werke ingevoog en neet-authentieke werke nao appendices verplaots. Veural de daarde (Einstein, 1937) en de zesde editie brachte radicaal wijzeginge aon. De Verzeichnis deende ouch es basis voor de Alte Mozart-Ausgabe vaan oetgeverij Breitkopf & Härtel (AMA, 1877-83) , die vaanaof 1955 vervaange woort door de Neue Mozart-Ausgabe (NMA).

Musicologe höbbe ziech dèks mèt inkel werke vaan de componis bezeggehawwe. Dao bestoon evels ouch groeter studies, die e gans genre (de symfonieë, de opera's etc.) es oonderwerp höbbe. Ouch weurt sjemisch oonderzeuk gedoon nao d'n awwerdóm vaan zien werke, door 't papier of d'n ink vaan zien otografe te analysere. Hei-in heet ziech Alan Tyson verdeenstelek gemaak.

'n Väölgeleze introductie op Mozart en 't oonderzeuk nao häöm is The Mozart Compendium vaan H.C. Robbis Landon.

Euverziech vaan zien werke

Veur e gans gedetailleerd euverziech mèt KV-nómmere zuug Lies van werke van Wolfgang Amadeus Mozart

Orkesmuziek

Symfonieë

54 mèt zekerheid of groete woersjijnelekheid aon Mozart touwgesjreve. Tradioneel 41 gerekend; no. 2, 3 en 7 gelle es oondergesjove.

Concerte

23 klaveerconcerte, traditioneel 27 getèld. De eerste veer zien bewèrkinge vaan aandermans sonatedeile. Met twie concerte veur twie klavere en eint veur drei.
5 vioolconcerte
2 fluitconcerte
4 horeconcerte, nao later onderzeuk oetwees verkierd genómmerd
Hoboconcert, klarinètconcert en fagotconcert
Dobbelconcerte veur twie viole, veur viool en altviool, veur fluit en harp

Serenades e.d.

Versjèllende werke mèt de titels "Nachtmusik", "serenaad", "divertimento" of "Kassation". Wijer e groet aontal losse marse, menuette, Duitse danse etc, 'n striekersfuga mèt inleiing en 'n potpourri (Galimathias musicum)

Losse stökker

Laankseme inleiing G-groet veur symfonie vaan Michael Haydn
Rondo in A veur klaveer en orkes, mesjiens oorsprunkelek e deil vaan klaveerconcert nr. 12
Adagio in E, rondo in Bes en rondo in C, veur viool en orkes, ierste twie mesjiens es vervanging vaan bestaonde deile oet vioolconcerte
Andante in C veur fluit en orkes
Begindeil hoboconcert, neet aof
Allegro in Es, rondo in Es, allegro in E veur hore en orkes, alle drei neet aof
Begindeil concert veur viool en klaveer, veur viool, altviool en cello, bei neet aof

Kamermuziek

Striekkwintette

5 complete kwintette, wijer onaofgemaakde begindeile in Bes en a.

Striekkwartette

23 of 26 complete kwartette (hingk aof vaan de definitie). Wijer nog 'ne canon veur striekkwartet.

Striektrio's en -duette

Ei trio veur viool, altviool en cello; eint veur twie viole en bas; Triodeil in G (neet aof).
Twie sonates veur viool en bas, twie duo's veur viool en altviool.

Klaveer en striekers

26 sonates veur viool en klaveer, twie reekse variaties veur viool en klaveer; daoneve e paar sjètse;
12 trio's veur viool en klaveer, woevaan zes mèt de titel sonate en eint mèt de titel divertimento. Nog e trio in d, wat neet aof is meh in gecompleteerde vörm later toch oetgegeve.
2 pianokwartette

Blaosmuziek

8 stökker mèt de naom divertimento, 3 mèt de naom serenaad, sonate, twie adagio's, 25 losse stökker, 12 duette (kegelduette).

Striekers en blozers

4 fluitkwartette;
Hobokwartet;
Horekwintet;
Klarinetkwintet; daoneve nog drei neet-voltoejde kwintetdeile

Klaveer en blozers

Kwintet veur klaveer, hobo, klarinet, hore en fagot, KV 452

Klaveer, striekers en blozers

Trio veur klarinet, altviool en klaveer, KV 498 (Kegelbaontrio)

Klaveersonates (twie- en veerhendeg)

18 aofgemaakde sonates veur klaveer twiehendeg (vreuger neet in de zjuste chronologie bekind); twie oonvoltoejde ierste deile, in Bes en in g;
5 sonates veur klaveer veerhendeg aon ein instrumint (allerierste vreuger neet bekind)
1 sonate twie klavere.

Ander klaveerwerke (idem)

16 variatiereekse veur klaveer twiehendeg, 3 fantasieë, väöl losse werke (boe-oonder zien allerierste composities); daoneve e groet aontal fragminte;
1 variatiereeks veur klaveer veerhendeg aon ein instrumint; twie oonvoltoejde sonatedeile
Fuga veur twie klavere; gans voltoejd ierste deil vaan 'n sonate; oonaofgemaak larghetto-allegro

Euverege kamermuziek

17 epistelsonates veur striekers en örgel, soms ouch mèt blaozers
3 stökker veur mechanisch örgel;
Adagio en rondo veur galsharmonica, fluit, hobo, altviool en violoncello;
Adagio veur glasharmonica solo

Vocale muziek

Opera's en losse aria's

1 Latienstaolege opera
14 Italiaanse opera's
6 Singspiele
Inkel tientalle losse aria's (veural Italiaans), drei losse duette, ei trio, ei kwartet, wijer nog 'n oonvlotoejd kwartet (KV 571a)

Cantates en oratoria

Vief cantates;
Ei Duitstaoleg gewijd Singspiel (KV 35);
Twie wereldlike Italiaanse oratoria

Mèsse, mèsdeile en requiem

17 mèsse (soms mèt 't epitethon longa, brevis of solemnis);
Requiem (neet voltoejd, aofgemaak en later oetgegeve door ziene lierling Frans Xaver Süssmayr)
2 losse kyries

Motette e.d.

21 motette, antifone en ander religieus werke.

Leder

29 leder, meistal veur stum en kleveer, mèt nog 'n oonvoltoejd leed.

Werke veur vocaol ensemble

35 canons, die zoonder teks mètgerekend;
8 neet-canonische vocaol werke, sommege mèt begeleiing

Bewèrkinge

Veer klaveerconcerte, traditioneel genómmerd 1 t/m 4 (zuug bove), nao klaveersonates vaan versjèllende componiste; daoneve ouch drei zoe'n concerte nao volledege sonates vaan Johann Christian Bach;
Zes preludes en fuga's veur striektrio; preludia mesjiens orzjineel, fuga's meis vaan Johann Sebastian Bach
Vief fuga's veur striekkwartet, nao klaveerfuga's vaan J. S. Bach; fragmint vaan 'n zesde
Herorkestraties vaan Ode for Saint Caecilia's Day, Acis and Galathea, Alexander's Feast en de Messiah vaan Georg Friedrich Händel

(Woersjijnelek) oondergesjove

'n Aontal symfonieë, veural jäögwerke. Sommege zien vaan Leopold Mozart.
Veer vioolconcerte, daovaan twie later vervalsinge;
Sinfonia concertante veur veer blaosinstruminte en orkes (mesjiens vaan Mozart meh door andere aongepas)
Ouverture in Bes;
E groet aontal divertimenti veur blaozers, väöl daovaan nog weineg bestudeerd;
E groet aontal danse, idem
10 Striekkwartette, 6 oonzeker en 4 dudelek neet authentiek;
6 vioolsonates
Minstes 12 mèsse, woevaan 'rs twie (KV 140 en KV Anh. 232) väöl weure oetgeveurd.
'n Aontal klein religieus werke;
Oratorium Abramo ed Isacco, in wèrkelekheid vaan Joseph Mysliveček;

Verlore gegange

N.B. Vaan de meiste werke is oondudelek of ze wel bestande höbbe.

Maximaol vief symfonieë;
Celloconcert, trompötconcert, andante veur cello en orkes, drei fagotconcerte;
'n Aontal divertimenti en aofzunderleke danse;
inkel klaveerwèrke.

Bibliografie

Extern linke