Venetisch
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Venetisch (neet te verwarre mèt Venetiaans 'n modern streiktaol) is 'n oetgestorve Indogermaanse taol die in de aajdheid gesproke woort in de Veneto, d.w.z. Noordwes-Italië, door 't volk de Veneti. Ze leek sterk op de Italische taole meh huurt dao woersjijnelek neet bij. 't Liburnisch, gesproke aon wat noe de kös vaan Kroatië is, waor alzeleve sterk mèt 't Venetisch verwant tot e punt boe-op me vaan e dialek kin spreke; door e mer hiel klein tekscorpus vèlt dat neet mèt zekerheid te zègke. Venetisch en Liburnisch gelle same es 'n apaarte tak vaan de Indogermaanse taole.
De inscripties, oongeveer 250 in getal en noets langer es eine zin, besloon 'n tiedspan vaan de zèsden iew veur Christus tot en mèt d'n iersten iew denao. Toen storf de taol woersjijnelek oet te geunste vaan 't Latien.
Classificatie
[bewirk | brón bewèrke]Venetisch is 'n kentumtaol; dat beteikent tot 't neet tot de Paleo-Balkantaole gerekend kin weure, die bij de satemgroop hure. Raakvlaker vint me veural mèt de Italische taole, boemèt 't väöl klaankwètte en de mieste euvergelieverde wäörd gemein heet. Ouch in 't Illyrisch vint me fonetische euvereinkómste. Geliekenisse mèt 't Grieks zien veural 't produk vaan gedeilde conservatismes, wie e passief deilwoord op -mnos (Voltiomnos 'de gewunsde'; Grieks -menos, es in λουόμενος) en de daarde persoen inkelvoud verleien tied op -to (dhonasto 'heer heet gegeve'; bij 't Grieks in 't medium: ἐλούσατο). De mies opvallende parallel evels is te trèkke mèt de Germaanse taole en betröf de persoenleke veurnaomwäörd. In 't Proto-Indogermaans had *h1eǵoH 'iech' es accusatief de vörm *h1me 'miech'. In 't Venetisch is 'iech' ouch ego, wie in de Italische taole en 't Grieks, meh is d'n accusatief mego. 't Fenomeen tot d'n accusatief vaan 'iech' ziech mèt ziene nominatief 'rijmp', vint me ouch trök in de Germaanse taole: Gotisch (en Oergermaans) ik - mik (> iech resp. miech, die ziech ouch rijme!). 'nen Aanderen treffer mèt 't Germaans is 't woord sselbo(s) 'zelf', boevaan 't gebruuk wiedgoond euvereinkump mèt de aw Germaanse taole. Zoe is euvergelieverd sselboisselboi 'veur ziechzelf' (datief) - vergliek daomèt Aajdhoegduits selb selbo (tegeneuver Latiens sibi ipsi). De raokvlaker vaan 't Venetisch mèt zoewel 't Italisch es 't Germaans is oondersteuning veur de golftheorie, die theorie die stèlt tot de Indogermaanse taolgrope neet innins oeterein zien gegaange, meh nog e tiedsje e dialekcontinuüm gevörmp höbbe. 't Proto-Venetisch waor dus oersprunkelek 'n euvergaanksdialek tösse de Germaanse en de Italische dialekgrope.
Sjrif
[bewirk | brón bewèrke]'t Venetisch woort gesjreve in 'ne variant vaan 't Italisch alfabet, dee veural herinnert aon 't Etruskisch sjrif. De transscriptie vaan 't sjrif versjèlt vaan veurbeeld tot veurbeeld. Zoe wissele dh en z ziech aof, en ouch vh en f stoon veur dezelfde lètter. Veur b en g maag me (stumloes?) fricatieve aonnumme (zuug ouch oonmiddellek hei-oonder); de bove aongehaolde vörm ego en mego zien dus oet te spreke es 'eechoo' en 'meechoo'.
Klaanklier
[bewirk | brón bewèrke]De klaanklier vaan 't Venetisch liek op die vaan de Italische taole. Wat betröf de vocaole kin weure gezag tot die in 't Venetisch erg conservatief zien; mèt behaajd vaan väöl Indogermaanse diftonge herinnerend aon 't Aajdgrieks en 't Oskisch en belaankriek awwerwètser es 't Latien.
De consonante kóste neet allemaol mèt zekerheid weure gereconstrueerd; neet alle reflexe vaan de Indogermaanse oerconsonante zien euvergelieverd. Euver 't algemein geit de oontwikkeling vaan de geaspireerde mediae bh, dh en gh perceis zoe wie in 't Latien: ze oontwikkelde ziech tot respectievelek f, f en h aon 't woordbegin en tot b, d, g tösse vocaole. Oetzunderinge wie louderai 'kinder' tegeneuver Latiens 'liberi' laote ziech verklaore oet 'n oonregelmaotege oontwikkeling in 't Latien (vaan de wortel *leudh 'opgreuje').
Vörmlier
[bewirk | brón bewèrke]Väöl kin neet weure gezag euver de vörmlier vaan 't Venetisch, meh oet de inscripties kin me wel zien tot 't Venetisch minstes veer vaan de vief Latiense declinaties had. Vief naomvalle zien euvergelieverd; dao-oonder d'n instrumentalis, deen de Italische taole neet hadde (meh 't Oergermaans allezeleve wel). De taol kin dus good alle ach de Indogermaanse naomvalle höbbe bewaord. Aanders es de Italische taole had 't Venetisch ouch nog 'nen dualis. 'n Complete of zelfs mer incomplete declinatietabel make vèlt neet mèt; oetgeng die gevoonte woorte zien oonder mie -í veur de genitief inkelvoud, -ei veur d'n datief inkelvoud en -fos veur d'n instrumentalis miervoud.
Dao waore veer werkwoordsconjugaties, wie in 't Latien. Wie gebrukelek in de westeleke Indogermaanse taole woort gei versjèl tösse aoristus en perfectum gemaak: die twie zien in eine "verleien tied" samegevalle. Sommege preteritum-vörm kinne formeel gezeen 'ne sigmatischen aoristus zien (de regelmaotege aofleiding in 't Grieks). Wie in de Italische taole - en in tegestèlling tot zoewel 't Grieks es 't Germaans - woort 't (medio?-)passief mèt 'n r in de vörm gemaak. Actief participia indege op -ndos (algemein in Indogermaanse taole), passief op -mnos (herinnerend aon 't Grieks).
Veurbeeld
[bewirk | brón bewèrke]Inscriptie Es45, gevoonde op 'ne broonze nagel in Este:
- mego donasto śainatei reitiiai porai egeotora aimoi ke louderobos
In lètterleke Latiense vertaoling (ter verglieking):
- Me donavit sanatrici Reitiae bonae Egetora [pro] Aemo liberis-que.
'Egetora gaof miech aon de gooj Reitia de Genezeres [Noord-Italische godin] naomes Aemus en de kinder.'