Volkerbóndj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Volkerbóndj woort op 25 jannewarie 1919 ^[1] opgerich (eësjte algemein vergadering op 10 jannewarie 1920 ^[2]) op basis van 't Verdraag van Versailles en gevestig in Genève, mèt de intentie óm via ein supranationale organisatie 'ein eindj aan alle aorlaoge' te make. In häör groatste vorm (1934-1935) kènde de Volkebóndj 58 aangesjlaote lènj es leje. De Volkerbóndj woort opgehaeve op 20 april 1946, eine daag nao häör lètste vergadering.^[3]

De Verenigde Naties, die woort opgerich in 1945, is te bezeen es de opvolger van de Volkerbóndj.

Gesjiedenis

De Amerikaanse president Woodrow Wilson goof aan 't eindj van de Eësjte Waereldaorlog mèt zien Veërtieën Punte de aanzèt tot de vorming van de Volkerbóndj.^[4] Nao de oprichting van de Volkerbóndj in 1919 woorte behauve de euverwinnaers van de Eërsjte Waereldaorlog ouch de neutrale mogendheje tot de organisatie toegelaote. Aevel, ómdat 't Verdraag van Versailles neet geratificeerd woort door 't Amerikaanse Congres, troje de Verenigde Sjtate van Amerika neet toe tot de Volkebóndj. Duutsjlandj en 't bolsjewistisch Rusland (later: de Sovjet-Unie) woorte aanvankelik gewaerd, en pas nao 't Verdraag van Locarno toegelaote.

De Volkerbóndj kènde drie hooforgane: de Algemeine Vergadering, de Raod en 't Permanent Secretariaat. Daonaeve woort d'r ouch ein Permanent Hof van Internationale Justitie opgerich.

In de Algemeine Vergadering zetelde de vertaengewoordigesj van alle lidsjtate en besjikde ze euver jeder ein sjtöm. Hoewaal alle veurgelagde kwesties woorte besjproake en daonao aanbevaelinge en resoluties woorte goodgekörd, hèjje dees gein bènjende krach.

De Raod waas 't belangriekste orgaan van de Volkerbóndj. Ze besjtóngd oet permanente en neet-permanente leje. De permanente zetels woorte bezat door Frankriek, Verenigd Keuninkriek, Italië en Japan, in ein later sjtadium woorte Duutsjlandj en de USSR aan dit riejke toegevoog. De neet-permanente leje woorte verkaoze door de Algemeine Vergadering. De Raod versjtrèkde advies euver situaties die ein concrete bedreiging veur de vrede inhele. Ein einparigheid van sjtömme waas vereis.

't Permanent Secretariaat sjtóng in veur de administratie, de veurbereijing van vergaderinge en de oetveuring van de resoluties.

Volledig ónaafhankelik van de Volkerbóndj woorte ouch ein Permanent Hof van Internationale Justitie opgerich. Alle lidsjtate verplichde zichzelf d'r toe óm conflicte via dit Hof te besjlechte.

Aanvankelik bookde de organisatie ènnige successe. 't Waas biejveurbeeld ónger auspiciën van de Volkerbóndj dat de veurmalige Duutsje koloniën es mandaatgebeje aan 't Verenigd Keuninkriek, Frankriek, Belsj en Japan woorte euvergedrage. Ouch organiseerde de bóndj ènnige referenda in ómsjtreje gebeje in Oas-Europa. De Frans-Duutsje toenaodering, veural georkestreerd door de Franse politicus Aristide Briand en de Duutsje politicus Gustav Stresemann kènt ouch toegevoog waere aan 't palmares van de Volkebóndj. Dees toenadering resulteerde o.a. in 't Verdraag van Locarno (1925) en in 't Pact van Paries (1928).

Imperialistisch Japan veel in 1931 Mantsjoerije bènne, en sjtapde in 1933 nao ein veraordeiling door de Volkerbóndj oet de organisatie. Abessinië, ein landj dat noe Ethiopië hèt en ouch lid van de Volkerbóndj, woort in 1935 geannexeerd door 't Italië van de fascis Benito Mussolini, wonao ouch zie, es tweëde permanent raodslid, oet de Volkerbóndj sjtapde. Hitler's Duutsjlandj volgde in 1936 al sjnel dat veurbeeld, gesjteund door 90% van de bevolking. De waeg laog aope veur de bezètting van 't Ruhrgebied, de inval in Pole en de Anschluss. In alle gevalle bleek de Volkebóndj te zjwaak óm de vreje te beware. Ingesjtèlde sancties, zoa-es ein verbod van aolieleveranties aan de verdraagssjennesj, bereikde neet de gewunsjde gehoarzaamheid. De lènj koosjte namelik nog ummer raekene op aolie oet de Verenigde Sjtate, dat gein lid waas van de bóndj.

De geluifwaerdigheid van de Volkebóndj woort door de oetsjtap van drie permanente raodsleje geveulig aangetas. ’t Leijde d'r toe dat ummer meë de bóndj zaoge es ein verkap machsmiddel van Groat-Brittannië en Frankriek, die oetentelik inderdaad es ènnige permanente raodsleje zouwe euverblieve. De Sovjet-Unie woort in 1939 nao aanleiding van de aorlog taenge Finland op initiatief van Argentinië oet de Volkebóndj gesjtoate. Taenge daen tied waas de Tweëde Waereldaorlog al begoosj en woort de bóndj nauweliks nog serieus genómme. De Volkebóndj woort noats ech óntbónje.

Mèt de kóms van Hitler en Mussolini woort de ónmach mèr al te dudelik. Mèt 't oettraeje van Duutsjlandj verloor de bóndj zien beteikenis. Al ónger de Tweëde Waereldaorlog woort ziene opvolger, de Verenigde Naties, in de sjtiegesj gezat. De Volkerbóndj woort opgehaeve op 20 april 1946.^[3]

Organe van de Volkerbóndj

Algemein Vergadering (Assemblee),
Raod,
Secretariaat,
Permanent Hof van Internationale Justitie (in 't Vredespalies) (1922-1946),
Diverse commissies.

Successe van de Volkerbóndj

De bemiddeling euver de sjtatus van Åland^[5];
De insjtèlling van de Mandaatgebeje;
De creatie van de vriej sjtaej Danzig en Fiume, en de toewiezing van 't Memellandj;
De referenda in Opper-Silezië en Saarland;
Bemiddeling in een grensaorlog tösje Griekelandj en Bulgarije;
't Organisere van acties taenge seksueel sjlaverniej, opiumversjlaving, en sjlaverniej ('t opheffe van sjlaverniej waas ein veurwaarde veur de acceptatie van Ethiopië es lid).

Neet-succesvol poginge en oplossinge van de Volkerbóndj

't Conflict óm 't Pools-Tsjechisch grensgebeed Teschen;
De Sjpaanse Burgeraorlog;
De Poolse bezètting van 't Vilniusgebeed;
De bezètting van 't Ruhrgebied;
De Chaco-aorlog tösje Paraguay en Bolivia;
't Conflict óm Korfoe;
De Mantsjoerije-crisis;
De Italiaanse inval in Ethiopië;
De herbewapening van Duutsjlandj, de Anschluss van Oasteriek en de bezètting van 't Tsjecho-Slowaakse Sudetelandj.

Note

↑ K.D. Magliveras, Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership, Den Haag - Boston, 1999, p. 8.
↑ G. Scott, The Rise and Fall of the League of Nations, Londen, 1973, p. 51.
↑ ^3,0 ^3,1 The end of the League of Nations, unog.ch Cf. League of Nations Ends, Gives Way to New U.N., in Syracuse Herald-American (20 april 1946), p. 12
↑ N. Kawamura, Turbulence in the Pacific: Japanese-U.S. Relations During World War I, Westport, 2000, p.135.
↑ G. Scott, The Rise and Fall of the League of Nations, Londen, 1973, p. 60, F.S. Northedge, The League of Nations: Its Life and Times, 1920–1946, New York, 1986, pp. 77^{(a, b, c)}-78 ^{(a, b, c, d, e)}.

Brónne

President Woodrow Wilson's 14 Points (1918), ourdocuments.gov
(aafbeeldinge van 't originele documènt en ein transcriptie doavan)

Literatuur

N. Kawamura, Turbulence in the Pacific: Japanese-U.S. Relations During World War I, Westport, 2000. ISBN 9780275968533
K.D. Magliveras, Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership, Den Haag - Boston, 1999. ISBN 9041112391
F.S. Northedge, The League of Nations: Its Life and Times, 1920–1946, New York, 1986. ISBN 0718513169
G. Scott, The Rise and Fall of the League of Nations, Londen, 1973. ISBN 0091170400

[1] K.D. Magliveras, Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership, Den Haag - Boston, 1999, p. 8.

[2] G. Scott, The Rise and Fall of the League of Nations, Londen, 1973, p. 51.

[einde-3] 3,0 ^3,1 The end of the League of Nations, unog.ch Cf. League of Nations Ends, Gives Way to New U.N., in Syracuse Herald-American (20 april 1946), p. 12

[4] N. Kawamura, Turbulence in the Pacific: Japanese-U.S. Relations During World War I, Westport, 2000, p.135.

[5] G. Scott, The Rise and Fall of the League of Nations, Londen, 1973, p. 60, F.S. Northedge, The League of Nations: Its Life and Times, 1920–1946, New York, 1986, pp. 77^{(a, b, c)}-78 ^{(a, b, c, d, e)}.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]