1945
1945 (MCMXLV) waor e gewoen jaor wat begós mit maondig op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- januari
- 5: De nui Poolse pro-sovjetregering weurt door Josef Stalin officieel erkind.
- 7: Winston Churchill hèlt in Zoneve 'n peersconferentie euver 't Ardenneoffensief.
- 12: Groet offensief aon 't Oesfront door de USSR.
- 16: Adolf Hitler trèk ziech trök in de Führerbunker in Berlien.
- 17: De Sovjettróppe bezètte/bevrije Warschau.
- 20: Hongarije gief ziech euver aon de Geallieerde.
- 20: Franklin Delano Roosevelt weurt veur de veerde keer es president vaan de Vereinegde Staote gekoze.
- 27: De sovjetlegers treffe 't Concentratiekamp Auschwitz-Birkenau leeg aon.
- 30: Drei Sovjetrussische torpedo's bringe 't Duits sjeep Wilhelm Gustlof mèt 10.000 soldaote en vlöchtelinge oet Danzig tot zinke.
- februari
- 4: Winston Chruchill, Franklin Delano Roosevelt en Josef Stalin beginne de Conferens vaan Jalta, die tot 11 februari zal dore.
- 13: De RAF bombardeert Dresden.
- 19: De Slaag bij Iwo Jima tösse Japan en de VS begint. Ze zal gewonne weure door de VS, mèt 20.000 doeje aon Japanse kant.
- 23: Manila weurt door de Amerikane bevrijd.
- 23: Poznań weurt door de Sovjetrusse en Pole bevrijd.
- miert
- 2: De Natter, de ierste bemaande rakèt, weurt door de Duitsers in Stetten am kalten Markt gelanceerd. De lancering mislök en de piloet kump um.
- 3: Finland verklaort de Asmachte d'n oorlog.
- 6: In Roemenië weurt 'n communistische regering ingestèld.
- 7: De Amerikane vereuevrde de brögk euver de Rien bij Remagen. Heidoor ligk 't Duits achterland ope en kin 't indoffensief beginne.
- 8: In Joegoslavië weurt 'n communistische regering ingestèld oonder Josip Broz Tito.
- 9/10: De Amerikane bombardere Tokio. 100.000 börgers koume heibij um.
- 18: Zwoer Amerikaans bombardemint op Berlien.
- 19: Adolf Hitler beveelt tot alle industriewerke in Duitsland verneteg mote weure.
- 21: Mandalay (Birma) weurt door de Britte bevrijd.
- 22: De Arabische Liga weurt in Cairo gevörmd.
- 30: Russische tróppe neme Wene in.
- aprèl
- 1: Mèt lochlandinge op Okinawa begint de Slaag um Okinawa.
- 4: De Amerikane bevrije vernetegingskamp Ohrdruf.
- 7: 't Japans slaagsjeep Yamato, op weeg veur 'n kamikazeactie, weurt 200 km vaan slaagveld Okinawa tot zinke gebrach.
- 10: De Amerikane bevrije concentratiekamp Buchenwald.
- 12: Nao de plotsen doed vaan Roosevelt volg Harry S. Truman häöm es woernummende president op.
- 14: Slaag um Greuninge.
- 15: Kamp Bergen-Belsen weurt bevrijd.
- 25: Amerikaanse en Sovjetrussische tróppe treffe ziech aon de Elbe. 't Gebeed oonder nazi-bevel weurt zoe in twie stökker gesplete.
- 28: D'n Italiaansen dictator Benito Mussolini en zien maitres Clara Petacci weure gefusilleerd.
- 29: Bove bezat Nederland weurt Operatie Manna begós: oet vleegmesjiene weurt ete nao onder gedrop um de bevolking oet d'n hoonger te helpe.
- 30: Hitler en zien nui vrouw Eva Braun plege suïcied. Joseph Goebbels en Karl Dönitz volge häöm op es kanseleer resp. president.
- mei
- 1: Ouch Joseph Goebbels pleeg suïcied mèt zien vrouw.
- 2: Berlien valt in hen vaan de Sovjettróppe.
- 3: D'n Duitse rakètgelierde Wernher von Braun gief ziech mèt 120 vaan zien employees euver. Heer zal in deens trejje vaan de Amerikane.
- 5: In Wageningen, in Hotel De Wereld, teikene de Duitse bevelhöbbers in Nederland de capitulatie. Ouch Noord-Nederland is heimèt bevrijd.
- 7: Anton Mussert weurt gefusilleerd.
- 8: De Duitser geve ziech mèt de haandteikening vaan Alfred Jodl d'n daag deveur oonveurweerdelik euver. Dit is V-Day, 't ind vaan d'n Twiede Wereldoorlog in Europa.
- 9: Versjèllende losse Duitse legers in Europa geve ziech ouch officieel euver.
- 20: Tessel weurt bevrijd. Hei had ziech e garnizón Duitsere nog stoonde gehawwe.
- 23: Karl Dönitz en zien regering weure door de Britse bezèttingsmach gearresteerd.
- juni
- 5: De geallieerde militair bezèttingsmach in Duitsland weurt officieel geïnstalleerd.
- 21: De Slaag bij Okinawa weurt gewonne door de Amerikane.
- 24: 't Nederlands kabinet-Schermerhorn-Drees trejt aon.
- 26: 't Sjarter vaan de Vereinegde Naties weurt oonderteikend.
- juli
- 1: Bezat Duitsland weurt door de geallieerde in bezèttingszaones verdeild.
- 6: Inoch vaan keuningin Wilhelmina in D'n Haog.
- 15: Keuning Leopold III wèlt e referendum laote hawwe euver of 'r moot aoftrejje.
- 16: In de weuste vaan New Mexico weurt de ierste atoompreuf gehawwe.
- 17: Conferens vaan Potsdam, tösse de geallieerde bezèttingsmachte.
- 26: Churchill zien conservatief partij verluis oonverwach de verkezinge vaan de arbeierspartij oonder Clement Attlee.
- 26: de Conferens vaan Potsdam eis Japan zien oonveurweerdelike euvergaaf.
- 31: Pierre Laval, aajd-leismaan vaan 't Vichy-Fraankriek, gief ziech euver in Oosteriek.
- augustus
- 6: Atoombom op Hiroshima.
- 8: De Sovjet-Unie verklaort Japan d'n oorlog.
- 9: Atoombom op Nagasaki.
- 15: Keizer Hirohito verklaort de capitualtie vaan Japan op de radio.
- 15: Korea weurt oonaofhenkelik es gevolg vaan de capitulatie vaan Japan.
- 17: Soekarno en Mohammed Hatta rope de Republiek Indonesië oet.
- 19: In Vietnam koume de communiste aon de mach.
- september
- 2: Japan teikent de euvergaaf aon boord vaan 'n Amerikaans slaagsjeep. Ind vaan d'n Twiede Wereldoorlog.
- 8: Korea weurt in 't zuie door de Amerikane, in 't noorde door de Sovjetrusse bezat. Begin vaan de verdeiling vaan Korea.
- 12: De Japanse tróppe in Singapore geve ziech euver.
- 20: Mahatma Gandhi en Jawaharlal Nehru eise tot de Britte ziech oet India tröktrèkke.
- oktober
- november
- 13: Generaol Charles de Gaulle weurt tot hoof vaan de veurluipege Franse regering gekoze.
- 20: De Processe vaan Neureberg beginne.
- 29: De Socialistische Federaol Republiek Joegoslavië weurt oetgerope. Maarsjalk Tito weurt president.
- december
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Natuurkunde: Wolfgang Pauli "um de oontdèkking vaan 't oetsletingsbeginsel, ouch Paulibeginsel geneump."
- Sjemie: Artturi Ilmari Virtanen "um zien oonderzeuk en oetvindinge umtrint de landbouw- en veujingssjemie, in 't bezunder zien conservatiemethode vaan biestevoor."
- Geneeskunde: Alexander Fleming, Ernst Boris Chain en Howard Walter Florey "um hun oontdèkking vaan penecilline en häör genezend effek in diverse infectiekrenkdes."
- Literatuur: Gabriela Mistral "veur häör lyrische poëzie, geïnspireerd door krachtege emoties, die häör tot e symbool vaan de idealistische aspiraties vaan de ganse Latiens-Amerikaanse wereld höbbe gemaak."
- Vrei: Cordell Hull "[um] zie gevech binnelands tegen isolationisme, zien inspanninge um e vreidesblok vaan staote op 't Amerikaans continent te make en zie werk veur de Vereinegde Naties."
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]- 6 januari: Anja Meulenbelt, Nederlandse politica
- 26 januari: Jacqueline du Pré, Britse celliste (gestorve 1987)
- 29 januari: Lennaert Nijgh, Nederlandsen teksdiechter (gestorve 2002)
- 3 februari: Willeke Alberti, Nederlandse zengeres
- 6 februari: Bob Marley, Jamaicaanse zenger (gestorve 1981)
- 22 februari: Henk Helmantel, Nederlandse sjilder
- 14 miert: Herman van Veen, Nederlandse zenger en cabaretier
- 30 miert: Eric Clapton, Britse gitaris en zenger
- 3 april: Wim Deetman, Nederlandse politicus
- 21 april: Ana Lúcia Torre, Braziliaanse actries
- 25 april: Björn Ulvaeus, Zjwaedse popmusicus
- 4 mei: Jan Mulder, Nederlandse vootballer en columnis
- 18 mei: Maarten van Traa, Nederlandse politicus (gestorve 1997)
- 29 mei: Jean-Pierre van Rossem, Belzjen econoom en politicus (gestorve 2018)
- 31 mei: Rainer Werner Fassbinder, Duutsje rezjisseur en toneelsjriever (gesjtorve 1982)
- 4 juni: Anthony Braxton, Amerikaanse muzikant
- 17 juni: Eddy Merckx, Belzje fietserenner
- 19 juni: Aung San Suu Kyi, Birmese politica
- 24 juni: Betty Stöve, Nederlandse tennisster
- 13 juli: Ivo de Wijs, Nederlandse sjriever en plezeerdichter
- 19 juli: Anna Enquist, Nederlandse sjriefster
- 31 augustus: Van Morrison, Britse zenger
- 11 september: Franz Beckenbauer, Duutsje vootballer
- 15 september: Jessye Norman, Amerikaanse operazengeres (gestorve 2019)
- 13 oktober: Desi Bouterse, Surinaamse militair en politicus
- 12 november: Neil Young, Canadese musicus
- 27 november: Phil Bloom, Nederlandse kunsteneres
Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]- 8 januari: Jac. P. Thijsse, Nederlandse natuurbesjermer (79)
- 1 februari: Johan Huizinga, Nederlandsen historicus (72)
- 12 februari: Walraven van Hall, Nederlandse bankeer en verzètsmaan (39)
- 22 februari: Jan van Hout, Nederlandse fietserenner en verzètsmaan (36)
- 3 miert: Koos Speenhoff, Nederlandse cabaretier (75)
- 12 miert: Anne Frank, Juuds-Nederlandse oonderduukster (15)
- 12 april: Franklin Delano Roosevelt, Amerikaanse politicus (63)
- 17 april: Hannie Schaft, Nederlandse verzètsstrijster (24)
- 28 april: Benito Mussolini, Italiaanse politicus (61)
- 30 april: Adolf Hitler, Duutsje politicus (56)
- 1 mei: Joseph Goebbels, Duutsje politicus (47)
- 23 mei: Heinrich Himmler, Duutsje politicus (44)
- 6 juni: Meinoud Rost van Tonningen, Nederlandse politicus (51)
- 26 september: Béla Bartók, Hongaarse componis (64)