Sociolinguïstiek
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De sociolinguïstiek besjtudeert de relatie tösje taal en de samelaeving vanoet de veroondersjtèlling dat taal wert beïnvloed dör d'r sociale context oeëin de taal wert gebroekd.
Eenkel oonderzeuksgebiede van de sociolinguïstiek zeunt:
- taalgebroek van versjèjje sociaal klasse (vgl. VS pionier William Labov en Ingelsje pionier Basil Bernstein: 'restricted and elaborated code'),
- sjtraottaal en jóngeretaal,
- attitudes t.o.v. dialect en sjtandaardtaal in bieväörbeeld 'n bepaalde sjtad of regio.
De sociolinguïstiek vörmt zjuus wie de etnolinguïstiek, besjrievende taalkunde en de historische taalkunde oonderwaerp van de antropologische taalkunde.
Taal is sociaal bepaald
[bewirk | brón bewèrke]De sociolinguïstiek vertrèkt vanoet de veroondersjtèlling dat taal ömmer sociaal-cultureel bepaald wert; zoe sjluut ze nauw aan bie d'r pragmatiek. In de sociolinguïstische taalkunde wert noeëts 't accent óp de formeel vorme van taal of óp de morfologie gelag, tenzij dat van belang is in d'r sociale context. Me kan de discoursanalyse es 'n oonderafdeling van de sociolinguïstiek besjoewe. Väöl sociolinguïstische oonderzeuke zeunt immers gewórteld in d'r praktijk van d'r alledaag:
- het notoire supermarktoonderzeuk van William Labov,
- de sociaal netwerke van Leslie Milroy,
- de jóngeregroepe van Jennifer Cheshire
haant alle maatsjappeleke factore bloeëtgelag die oonlósmakelek mèt versjille in taalgebroek verboonde waore.
Sjtaand, Sekse, Regio
[bewirk | brón bewèrke]E belangriek begrip in de sociolinguïstiek is 'sjtratificatie' -indeling in klasse of sjtande-: me geet d'r van oet, dat bepaald (afwiekend) taalgebroek in bepaalde bevolkingsklasse mieë väörkeumt es wie in aander; zoewie 't verdwijne van de "g" in de Ingelsje -ing -oetgaank töt de oetsjpraak -in, oeévan bewaeze is dat dit fenomeen bie de 'working class' 'huurt'; en dat 't 't mèts bie manneleke arbeiders, en 't minst bie 'upper class'-vrówwe vörkeumt.
Dèk zeunt dergeleke versjille neet eenkel klasse-, mae ooch seksegeboonde; daorenbaove haant regionaal versjillen neet zaelde 'n 'prestigeconnotatie'; -in d'r ene sjtrieëk waardeert me 't taalgebroek van 'ne aandere sjtrieëk dèk gaans aandersj - överigens dèk es minderwaardig.
Ooch tösje versjèjje dialecten is sjprake van 'stratificatie'. In Nederland (boete Limburg) wert bieväörbeeld 't Limburgs 't lieëgst gewaardeerd. Sjterker nog: aandersspraeëkende associëre 't mèt: 'dóm' en 'oonbetroewbaar'. Van 't Limburgs sjteet 't Kèrkräödsj överigens óp de allerlieëgste traej. Dit haat te make mèt d'r 'aafsjtaand' töt (en 't groeëts mäögeleke versjil mèt) de 'dominaante' taal: 't 'Randsjtads'.
Oonderliegkende wètmaotighede
[bewirk | brón bewèrke]E aander oonderzeuksterrein van de sociolinguïstiek is de natuurleke 'prosodie' -'t gebroek van wäöërd in 'ne zin- die luuj in hön kalle an d'r daag liegke; taalkundige wie Wallace Chafe mienge in d'r ópboew van e gesjprek 'n poëtische ordening te herkenne, compleet mèt ege ritme en verslengde. Dell Hymes probeert in zie Speaking-model de bepalende factore die bie 't kalle van belang zeunt, bloeët te liegke, oeëbie eder gesjprek an 'n aantal non-verbale factore oonderwórpe is die de boodsjap beïnvloede.
Sociolinguïstiek haat 'n sjterke belangsjtèlling vör gesjpraoëke taal, aangezieë de identiteet van luuj en hun sociaal positie hie in 't sjpontaanst töt uting keumt.
Sociaal wetensjap
[bewirk | brón bewèrke]Me kan sociolinguïstiek es 'n sociaal wetensjap besjoewe, die in taegensjtèlling töt de formalistische taalkunde nao boete de taal liegkende factore kiekt bie miensjeleke interactie; 'syntaxis' -d'r lieër van 't gebroek van wäöërd en zinsópboew- en, ten tweede, 't 'lexicon' -woordesjat- zeunt hie van minder belang. De gevestigde machtsverhoudinge in de maatsjappiej kènne vólges de sociolinguïstiek an de hand van taal achterhaold werre. Ooch de etnografie behuurt in dae zin bie de sociolinguïstiek: väöl sociolinguïste avant la lettre - me kan deenke an Edward Sapir - probeerde 't besjtoeë en versjil van e bepaald beeld van boete- en binnewaelt en sociaal ordes via 't besjtudere van bieväörbeeld indianetale te sjtructurere en aan te toeëne.