Kirchröadsj
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Kirchröadsj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Kirchröadsj plat is 't Ripuarisch dialek, dat i Kirchroa en umjeëving jekald weëd. Óch i Hertseroa, i Dütsjland, weëd 't jekald. 't Liechent vöal op 't Öcher Plat.
Van oeërsjprung jitt 't ejentlich keen "Kirchröadsj". 't Joof vöal óngersjiede tussje de dörper, oeë de sjtad Kirchroa hüts oes besjteet. Noe zint de dialekte en die dörper evvel zoeë noa-eenanger jejruid, dat me jemekkelijerwies sjpreche kan van 't Kirchröadsj dialek.
De sjprechere van 't Kirchröadsj numme hun eje sjproach Limburgsj, "Kirchröadsj" of jewuën plat. Ripuarisch is e sjproachwissesjaflisj woad, dat i Kirchroa en óch i Dütsjland noeëts durch de minsje jebroecht weëd.
Kintseisje
[bewirk | brón bewèrke]Konsonante
[bewirk | brón bewèrke]Kirchroa ligk jet zudelisch va j'n Benrather Linie. Dees isojlos markiert de jrens tussje -k en -ch. Doadurch jehoeët de sjproach tsoe 't Ripoarisch en nit tsoe 't Limburgsj. Me zaat alzoeë mache en nit make, wie me dat i Heële al doeë. Dees jrens jeet durch Limburg hin, jleisch ónger Heële en Lankjraaf. Bóches, Zumpelveld en Vols ligke i Limburg, mar in 't Ripoarisch dialekroem. Óch typisch is dat 't [t] e [t͡s] weëd. Dat zeet me i wöad wie tsiet. I Heële en anger Limburgse dialekte is 't tied. 't Limburgsj oet weëd oes en 't [p] weëd [f], alzoeë: hope weëd hoffe. Dit versjinsel zeet me evvel nit bei kótte vokale, alzoeë 't Dütsje das blieëf dat. Natuërlisj is óch de oessjproach van 't [ɡ] huurbaar; dat weëd e [j]: jód.
Vokale
[bewirk | brón bewèrke]D'r Limburgse klank o-klank weëd jet kótter oesjesproake, wat me óch trükzuut i de jrafematisje wierjaaf: 't <oo> weëd óp 't Kirchröadsj es <ó> jesrève, verjeliesj good en jód. Óch 't [eu] weëd verkót: greun > jrung.
Woadsjat
[bewirk | brón bewèrke]'t Kirchröadsj hat vöal Dütsje wöad, die 't in vöal anger Limburgse dialekte, oesjezóngerd 't Heëlesj, nit jitt.
| Hollendsj | Limburgsj | Kirchröadsj | Dütsj |
|---|---|---|---|
| krant | gezèt | tsiedónk | Zeitung |
| twee | twie | tswai | Zwei |
| muziek | meziek | moezziek | Musik |
| voorbeeld | veurbeeld | baisjpiel | Beispiel |
Baisjpiele
[bewirk | brón bewèrke](Hollensje sjpelling NL-D: u=è; oe=u; i=ì; uu=ü; ie=i)
- Wie d'r opa d'r janse nommedaag in d'r jaad hauw jebutteld en óp heem aa wool joa, zoog heë dat d'r klinge al an 't pöatsje óp hem sjtong tse wade.
- Dat dong deë wie zoenne truie Emiel jiddes kier, den e wós, dat heë dan wie jewend e lekker eppelsje oes de mangel kroog.
- 'Mensje broechet dan óch nit noa heem tse lofe, den e woeët bij d'r opa hingenóp de fiets heem aafjezatsd.
- Vuur 't Èse hoosj 't da waal ummer ieësj óprümme, sjun henker wèsje en beëne alier de middaag woeët ópjedusjd.
- 't Woar inne jemekkelieje jas, den al wat de mam 'm vuurzats oos heë, va sjlaat en sjpienaat, sjapeng en wölle boeëne bis kómpes of knöpjer.
- E hauw evvel óch e jód kaoshoes, den de mam dong ziech ummer vöal muite en sjtong sjtondelank in kuche an de ferneus tse reure.
- E hool va hatslieg en va zus, va tsoep, tsaus, jreuns, eëpel, vleesj en visj en óch 't kumpsje boeddieng loos heë zich jód sjmaache.
- Zieng eldere woare zier tsevreie, den d'r jong veuret zich in sjoeël jód óp, en in de vrij tsiet sjpieëlet heë mit nette vrunker.
- E woar óch bij de moezziek, sjpillet al e net sjtuks-je óp de fiengelieng en bij d'r voesbal woar heë inne duchtieje reëts-oes.
- Sjpieëder zouw deë 't besjtimd nog wied bringe, dat menete de meestere, de famillieë, en alle bekankde die mit 'm verkierete.
Sjrievere van 't Kirchröadsj
[bewirk | brón bewèrke]Moezziek óp 't Kirchröadsj
[bewirk | brón bewèrke]- "Roda los mer joa": Foessbalverain Kloebleed (Klubleed Fussbalverein)
- Kirchröatsjer sjpetsiejalietète
Anger Ripuarische dialekte i Limburg
[bewirk | brón bewèrke]Literatoer
[bewirk | brón bewèrke]- Kirchröadsjer Dieksiejoneer, Stichting Kirchröadsjer Dieksiejoneer, 1987, ISBN: 9070246341 en ISBN: 9070246090
- Heëlesj-Hollendsj woadbook vuur Heële en umsjtrieëke, 2000, ISBN: 9080595411